De rerum natura

Liber quartus

_________________________________________________________

Avia Pieridum peragro loca nullius ante

trita solo. iuvat integros accedere fontis

atque haurire, iuvatque novos decerpere flores

insignemque meo capiti petere inde coronam,

5

unde prius nulli velarint tempora musae;

primum quod magnis doceo de rebus et artis

religionum animum nodis exsolvere pergo,

deinde quod obscura de re tam lucida pango

carmina musaeo contingens cuncta lepore.

10

id quoque enim non ab nulla ratione videtur;

nam vel uti pueris absinthia taetra medentes

cum dare conantur, prius oras pocula circum

contingunt mellis dulci flavoque liquore,

ut puerorum aetas inprovida ludificetur

15

labrorum tenus, interea perpotet amarum

absinthi laticem deceptaque non capiatur,

sed potius tali facto recreata valescat,

sic ego nunc, quoniam haec ratio plerumque videtur

tristior esse quibus non est tractata, retroque

20

volgus abhorret ab hac, volui tibi suaviloquenti

carmine Pierio rationem exponere nostram

et quasi musaeo dulci contingere melle;

si tibi forte animum tali ratione tenere

versibus in nostris possem, dum percipis omnem

25

naturam rerum ac persentis utilitatem.

45

Sed quoniam docui cunctarum exordia rerum

qualia sint et quam variis distantia formis

sponte sua volitent aeterno percita motu

quoque modo possit res ex his quaeque creari,

[nunc agere incipiam tibi quod vehementer ad has res

50

attinet esse ea quae rerum simulacra vocamus,

51

quae quasi membranae vel cortex nominitandast,]

26

atque animi quoniam docui natura quid esset

et quibus e rebus cum corpore compta vigeret

quove modo distracta rediret in ordia prima,

nunc agere incipiam tibi, quod vehementer ad has res

30

attinet esse ea quae rerum simulacra vocamus,

52

quod speciem ac formam similem gerit eius imago,

53

cuius cumque cluet de corpore fusa vagari;

31

quae quasi membranae summo de corpore rerum

dereptae volitant ultroque citroque per auras,

atque eadem nobis vigilantibus obvia mentes

terrificant atque in somnis, cum saepe figuras

35

contuimur miras simulacraque luce carentum,

quae nos horrifice languentis saepe sopore

excierunt ne forte animas Acherunte reamur

effugere aut umbras inter vivos volitare

neve aliquid nostri post mortem posse relinqui,

40

cum corpus simul atque animi natura perempta

in sua discessum dederint primordia quaeque.

dico igitur rerum effigias tenuisque figuras

mittier ab rebus summo de cortice eorum;

44

id licet hinc quamvis hebeti cognoscere corde.

54

Principio quoniam mittunt in rebus apertis

55

corpora res multae, partim diffusa solute,

robora ceu fumum mittunt ignesque vaporem,

et partim contexta magis condensaque, ut olim

cum teretis ponunt tunicas aestate cicadae,

et vituli cum membranas de corpore summo

60

nascentes mittunt, et item cum lubrica serpens

exuit in spinis vestem; nam saepe videmus

illorum spoliis vepres volitantibus auctas.

quae quoniam fiunt, tenuis quoque debet imago

ab rebus mitti summo de corpore rerum.

65

nam cur illa cadant magis ab rebusque recedant

quam quae tenvia sunt, hiscendist nulla potestas;

praesertim cum sint in summis corpora rebus

multa minuta, iaci quae possint ordine eodem

quo fuerint et formai servare figuram,

70

et multo citius, quanto minus indupediri

pauca queunt et <quae> sunt prima fronte locata.

nam certe iacere ac largiri multa videmus,

non solum ex alto penitusque, ut diximus ante,

verum de summis ipsum quoque saepe colorem.

75

et volgo faciunt id lutea russaque vela

et ferrugina, cum magnis intenta theatris

per malos volgata trabesque trementia flutant;

namque ibi consessum caveai supter et omnem

scaenai speciem patrum matrumque deorsum

80

inficiunt coguntque suo fluitare colore.

et quanto circum mage sunt inclusa theatri

moenia, tam magis haec intus perfusa lepore

omnia conrident correpta luce diei.

ergo lintea de summo cum corpore fucum

85

mittunt, effigias quoque debent mittere tenvis

res quaeque, ex summo quoniam iaculantur utraque.

sunt igitur iam formarum vestigia certa,

quae volgo volitant subtili praedita filo

nec singillatim possunt secreta videri.

90

Praeterea omnis odor fumus vapor atque aliae res

consimiles ideo diffusae rebus abundant,

ex alto quia dum veniunt extrinsecus ortae

scinduntur per iter flexum, nec recta viarum

ostia sunt, qua contendant exire coortae.

95

at contra tenuis summi membrana coloris

cum iacitur, nihil est quod eam discerpere possit,

in promptu quoniam est in prima fronte locata.

Postremo speculis in aqua splendoreque in omni

quae cumque apparent nobis simulacra, necessest,

100

quandoquidem simili specie sunt praedita rerum,

exin imaginibus missis consistere eorum.

[nam cur illa cadant magis ab rebusque recedant

quam quae tenuia sunt, hiscendist nulla potestas.]

sunt igitur tenues formarum illis similesque

105

effigiae, singillatim quas cernere nemo

cum possit, tamen adsiduo crebroque repulsu

reiectae reddunt speculorum ex aequore visum,

nec ratione alia servari posse videntur,

tanto opere ut similes reddantur cuique figurae.

110

Nunc age, quam tenui natura constet imago

percipe. et in primis, quoniam primordia tantum

sunt infra nostros sensus tantoque minora

quam quae primum oculi coeptant non posse tueri,

nunc tamen id quoque uti confirmem, exordia rerum

115

cunctarum quam sint subtilia percipe paucis.

primum animalia sunt iam partim tantula, corum

tertia pars nulla possit ratione videri.

horum intestinum quodvis quale esse putandumst!

quid cordis globus aut oculi? quid membra? quid artus?

120

quantula sunt! quid praeterea primordia quaeque,

unde anima atque animi constet natura necessumst,

nonne vides quam sint subtilia quamque minuta?

praeterea quaecumque suo de corpore odorem

expirant acrem, panaces absinthia taetra

125

habrotonique graves et tristia centaurea,

quorum unum quidvis leviter si forte duobus

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

quin potius noscas rerum simulacra vagari

multa modis multis, nulla vi cassaque sensu?

Sed ne forte putes ea demum sola vagari,

130

quae cumque ab rebus rerum simulacra recedunt,

sunt etiam quae sponte sua gignuntur et ipsa

132

constituuntur in hoc caelo, qui dicitur aer,

135

quae multis formata modis sublime feruntur,

133

ut nubes facile inter dum concrescere in alto

134

cernimus et mundi speciem violare serenam

136

aëra mulcentes motu; nam saepe Gigantum

ora volare videntur et umbram ducere late,

inter dum magni montes avolsaque saxa

montibus ante ire et solem succedere praeter,

140

inde alios trahere atque inducere belua nimbos.

nec speciem mutare suam liquentia cessant

et cuiusque modi formarum vertere in oras.

Nunc ea quam facili et celeri ratione genantur

perpetuoque fluant ab rebus lapsaque cedant

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

145

semper enim summum quicquid de rebus abundat,

quod iaculentur. et hoc alias cum pervenit in res,

transit, ut in primis vestem; sed ubi aspera saxa

aut in materiam ligni pervenit, ibi iam

scinditur, ut nullum simulacrum reddere possit.

150

at cum splendida quae constant opposta fuerunt

densaque, ut in primis speculum est, nihil accidit horum;

nam neque, uti vestem, possunt transire, neque autem

scindi; quam meminit levor praestare salutem.

qua propter fit ut hinc nobis simulacra redundent.

155

et quamvis subito quovis in tempore quamque

rem contra speculum ponas, apparet imago;

perpetuo fluere ut noscas e corpore summo

texturas rerum tenuis tenuisque figuras.

ergo multa brevi spatio simulacra genuntur,

160

ut merito celer his rebus dicatur origo.

et quasi multa brevi spatio summittere debet

lumina sol, ut perpetuo sint omnia plena,

sic ab rebus item simili ratione necessest

temporis in puncto rerum simulacra ferantur

165

multa modis multis in cunctas undique partis;

quandoquidem speculum quo cumque obvertimus oris,

res ibi respondent simili forma atque colore.

Praeterea modo cum fuerit liquidissima caeli

tempestas, perquam subito fit turbida foede,

170

undique uti tenebras omnis Acherunta rearis

liquisse et magnas caeli complesse cavernas.

usque adeo taetra nimborum nocte coorta

inpendent atrae Formidinis ora superne;

quorum quantula pars sit imago dicere nemost

175

qui possit neque eam rationem reddere dictis.

Nunc age, quam celeri motu simulacra ferantur,

et quae mobilitas ollis tranantibus auras

reddita sit, longo spatio ut brevis hora teratur,

in quem quaeque locum diverso numine tendunt,

180

suavidicis potius quam multis versibus edam;

parvus ut est cycni melior canor, ille gruum quam

clamor in aetheriis dispersus nubibus austri.

Principio persaepe levis res atque minutis

corporibus factas celeris licet esse videre.

185

in quo iam genere est solis lux et vapor eius,

propterea quia sunt e primis facta minutis,

quae quasi cuduntur perque aëris intervallum

non dubitant transire sequenti concita plaga;

suppeditatur enim confestim lumine lumen

190

et quasi protelo stimulatur fulgere fulgur.

qua propter simulacra pari ratione necessest

inmemorabile per spatium transcurrere posse

temporis in puncto, primum quod parvola causa

est procul a tergo quae provehat atque propellat,

195

quod super est, ubi tam volucri levitate ferantur,

deinde quod usque adeo textura praedita rara

mittuntur, facile ut quasvis penetrare queant res

et quasi permanare per aëris intervallum.

Praeterea si quae penitus corpuscula rerum

200

ex altoque foras mittuntur, solis uti lux

ac vapor, haec puncto cernuntur lapsa diei

per totum caeli spatium diffundere sese

perque volare mare ac terras caelumque rigare.

quid quae sunt igitur iam prima fronte parata,

205

cum iaciuntur et emissum res nulla moratur?

quone vides citius debere et longius ire

multiplexque loci spatium transcurrere eodem

tempore quo solis pervolgant lumina caelum?

Hoc etiam in primis specimen verum esse videtur,

210

quam celeri motu rerum simulacra ferantur,

quod simul ac primum sub diu splendor aquai

ponitur, extemplo caelo stellante serena

sidera respondent in aqua radiantia mundi.

iamne vides igitur quam puncto tempore imago

215

aetheris ex oris in terrarum accidat oras?

quare etiam atque etiam mitti fateare necessest

corpora quae feriant oculos visumque lacessant.

perpetuoque fluunt certis ab rebus odores,

frigus ut a fluviis, calor ab sole, aestus ab undis

220

aequoris, exesor moerorum litora circum,

nec variae cessant voces volitare per auras.

denique in os salsi venit umor saepe saporis,

cum mare versamur propter, dilutaque contra

cum tuimur misceri absinthia, tangit amaror.

225

usque adeo omnibus ab rebus res quaeque fluenter

fertur et in cunctas dimittitur undique partis

nec mora nec requies interdatur ulla fluendi,

perpetuo quoniam sentimus et omnia semper

cernere odorari licet et sentire sonare.

230

Praeterea quoniam manibus tractata figura

in tenebris quaedam cognoscitur esse eadem quae

cernitur in luce et claro candore, necessest

consimili causa tactum visumque moveri.

nunc igitur si quadratum temptamus et id nos

235

commovet in tenebris, in luci quae poterit res

accidere ad speciem quadrata, nisi eius imago?

esse in imaginibus qua propter causa videtur

cernundi neque posse sine his res ulla videri.

Nunc ea quae dico rerum simulacra feruntur

240

undique et in cunctas iaciuntur didita partis;

verum nos oculis quia solis cernere quimus,

propterea fit uti, speciem quo vertimus, omnes

res ibi eam contra feriant forma atque colore.

et quantum quaeque ab nobis res absit, imago

245

efficit ut videamus et internoscere curat;

nam cum mittitur, extemplo protrudit agitque

aëra qui inter se cumque est oculosque locatus,

isque ita per nostras acies perlabitur omnis

249

et quasi perterget pupillas atque ita transit.

251

propterea fit uti videamus quam procul absit

250

res quaeque. et quanto plus aëris ante agitatur

252

et nostros oculos perterget longior aura,

tam procul esse magis res quaeque remota videtur.

scilicet haec summe celeri ratione geruntur,

255

quale sit ut videamus, et una quam procul absit.

Illud in his rebus minime mirabile habendumst,

cur, ea quae feriant oculos simulacra videri

singula cum nequeant, res ipsae perspiciantur.

259

ventus enim quoque paulatim cum verberat et cum

261

acre fluit frigus, non privam quamque solemus

260

particulam venti sentire et frigoris eius,

262

sed magis unorsum, fierique perinde videmus

corpore tum plagas in nostro tam quam aliquae res

verberet atque sui det sensum corporis extra.

265

praeterea lapidem digito cum tundimus, ipsum

tangimus extremum saxi summumque colorem

nec sentimus eum tactu, verum magis ipsam

duritiem penitus saxi sentimus in alto.

Nunc age, cur ultra speculum videatur imago

270

percipe: nam certe penitus remmota videtur.

quod genus illa foris quae vere transpiciuntur,

ianua cum per se transpectum praebet apertum,

multa facitque foris ex aedibus ut videantur;

is quoque enim duplici geminoque fit aëre visus.

275

primus enim citra postes tum cernitur aër,

inde fores ipsae dextra laevaque secuntur,

post extraria lux oculos perterget et aër

alter, et illa foris quae vere transpiciuntur.

sic ubi se primum speculi proiecit imago,

280

dum venit ad nostras acies, protrudit agitque

aëra qui inter se cumquest oculosque locatus,

et facit, ut prius hunc omnem sentire queamus

quam speculum; sed ubi [in] speculum quoque sensimus ipsum,

continuo a nobis in eum quae fertur imago

285

pervenit, et nostros oculos reiecta revisit

atque alium prae se propellens aëra volvit,

et facit ut prius hunc quam se videamus, eoque

distare ab speculo tantum semota videtur.

quare etiam atque etiam minime mirarier est par

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

290

illis quae reddunt speculorum ex aequore visum,

aëribus binis quoniam res confit utraque.

Nunc ea quae nobis membrorum dextera pars est,

in speculis fit ut in laeva videatur eo quod

planitiem ad speculi veniens cum offendit imago,

295

non convertitur incolumis, sed recta retrorsum

sic eliditur, ut siquis, prius arida quam sit

cretea persona, adlidat pilaeve trabive,

298

atque ea continuo rectam si fronte figuram

323

servet et elisam retro sese exprimat ipsa.

fiet ut, ante oculus fuerit qui dexter, ut idem

325

nunc sit laevus et e laevo sit mutua dexter.

Fit quoque de speculo in speculum ut tradatur imago,

quinque etiam <aut> sex ut fieri simulacra suërint.

nam quae cumque retro parte interiore latebunt,

inde tamen, quamvis torte penitusque remota,

330

omnia per flexos aditus educta licebit

pluribus haec speculis videantur in aedibus esse.

usque adeo speculo in speculum translucet imago,

et cum laeva data est, fit rusum ut dextera fiat,

inde retro rursum redit et convertit eodem.

335

Quin etiam quae cumque latuscula sunt speculorum

adsimili lateris flexura praedita nostri,

dextera ea propter nobis simulacra remittunt,

aut quia de speculo in speculum transfertur imago,

inde ad nos elisa bis advolat, aut etiam quod

340

circum agitur, cum venit, imago propterea quod

flexa figura docet speculi convertier ad nos.

Indugredi porro pariter simulacra pedemque

ponere nobiscum credas gestumque imitari

propterea quia, de speculi qua parte recedas,

345

continuo nequeunt illinc simulacra reverti;

omnia quandoquidem cogit natura referri

347

ac resilire ab rebus ad aequos reddita flexus.

299

Splendida porro oculi fugitant vitantque tueri.

300

sol etiam caecat, contra si tendere pergas,

propterea quia vis magnast ipsius et alte

aëra per purum simulacra feruntur

et feriunt oculos turbantia composituras.

Praeterea splendor qui cumque est acer adurit

305

saepe oculos ideo quod semina possidet ignis

multa, dolorem oculis quae gignunt insinuando.

lurida praeterea fiunt quae cumque tuentur

arquati, quia luroris de corpore eorum

semina multa fluunt simulacris obvia rerum,

310

multaque sunt oculis in eorum denique mixta,

quae contage sua palloribus omnia pingunt.

E tenebris autem quae sunt in luce tuemur

propterea quia, cum propior caliginis aër

ater init oculos prior et possedit apertos,

315

insequitur candens confestim lucidus aër,

qui quasi purgat eos ac nigras discutit umbras

aëris illius; nam multis partibus hic est

mobilior multisque minutior et mage pollens.

qui simul atque vias oculorum luce replevit

320

atque pate fecit, quas ante obsederat aër

<ater>, continuo rerum simulacra secuntur,

322

quae sita sunt in luce, lacessuntque ut videamus.

348

quod contra facere in tenebris e luce nequimus

propterea quia posterior caliginis aër

350

crassior insequitur, qui cuncta foramina complet

obsiditque vias oculorum, ne simulacra

possint ullarum rerum coniecta moveri.

Quadratasque procul turris cum cernimus urbis,

propterea fit uti videantur saepe rutundae,

355

angulus optusus quia longe cernitur omnis

sive etiam potius non cernitur ac perit eius

plaga nec ad nostras acies perlabitur ictus,

aëra per multum quia dum simulacra feruntur,

cogit hebescere eum crebris offensibus aër.

360

hoc ubi suffugit sensum simul angulus omnis.

fit quasi ut ad turnum saxorum structa tuantur;

non tamen ut coram quae sunt vereque rutunda,

sed quasi adumbratim paulum simulata videntur.

Umbra videtur item nobis in sole moveri

365

et vestigia nostra sequi gestumque imitari,

aëra si credis privatum lumine posse

indugredi, motus hominum gestumque sequentem;

nam nihil esse potest aliud nisi lumine cassus

aër id quod nos umbram perhibere suëmus.

370

ni mirum, quia terra locis ex ordine certis

lumine privatur solis qua cumque meantes

officimus, repletur item quod liquimus eius,

propterea fit uti videatur, quae fuit umbra

corporis, e regione eadem nos usque secuta.

375

semper enim nova se radiorum lumina fundunt

primaque dispereunt, quasi in ignem lana trahatur.

propterea facile et spoliatur lumine terra

et repletur item nigrasque sibi abluit umbras.

Nec tamen hic oculos falli concedimus hilum.

380

nam quo cumque loco sit lux atque umbra tueri

illorum est; eadem vero sint lumina necne,

umbraque quae fuit hic eadem nunc transeat illuc,

an potius fiat paulo quod diximus ante,

hoc animi demum ratio discernere debet,

385

nec possunt oculi naturam noscere rerum.

proinde animi vitium hoc oculis adfingere noli.

Qua vehimur navi, fertur, cum stare videtur;

quae manet in statione, ea praeter creditur ire.

et fugere ad puppim colles campique videntur,

390

quos agimus praeter navem velisque volamus.

Sidera cessare aetheriis adfixa cavernis

cuncta videntur, et adsiduo sunt omnia motu,

quandoquidem longos obitus exorta revisunt,

cum permensa suo sunt caelum corpore claro.

395

solque pari ratione manere et luna videtur

in statione, ea quae ferri res indicat ipsa.

Exstantisque procul medio de gurgite montis

classibus inter quos liber patet exitus ingens,

insula coniunctis tamen ex his una videtur.

400

atria versari et circum cursare columnae

usque adeo fit uti pueris videantur, ubi ipsi

desierunt verti, vix ut iam credere possint

non supra sese ruere omnia tecta minari.

Iamque rubrum tremulis iubar ignibus erigere alte

405

cum coeptat natura supraque extollere montes,

quos tibi tum supra sol montis esse videtur

comminus ipse suo contingens fervidus igni,

vix absunt nobis missus bis mille sagittae,

vix etiam cursus quingentos saepe veruti;

410

inter eos solemque iacent immania ponti

aequora substrata aetheriis ingentibus oris,

interiectaque sunt terrarum milia multa,

quae variae retinent gentes et saecla ferarum.

At coniectus aquae digitum non altior unum,

415

qui lapides inter sistit per strata viarum,

despectum praebet sub terras inpete tanto,

a terris quantum caeli patet altus hiatus,

nubila despicere et caelum ut videare videre,

corpora mirande sub terras abdita caelo.

420

Denique ubi in medio nobis ecus acer obhaesit

flumine et in rapidas amnis despeximus undas,

stantis equi corpus transversum ferre videtur

vis et in adversum flumen contrudere raptim,

et quo cumque oculos traiecimus omnia ferri

425

et fluere adsimili nobis ratione videntur.

Porticus aequali quamvis est denique ductu

stansque in perpetuum paribus suffulta columnis,

longa tamen parte ab summa cum tota videtur,

paulatim trahit angusti fastigia coni,

430

tecta solo iungens atque omnia dextera laevis

donec in obscurum coni conduxit acumen.

In pelago nautis ex undis ortus in undis

sol fit uti videatur obire et condere lumen;

quippe ubi nil aliud nisi aquam caelumque tuentur;

435

ne leviter credas labefactari undique sensus.

at maris ignaris in portu clauda videntur

navigia aplustris fractis obnitier undis.

nam quae cumque supra rorem salis edita pars est

remorum, recta est, et recta superne guberna;

440

quae demersa liquore obeunt, refracta videntur

omnia converti sursumque supina reverti

et reflexa prope in summo fluitare liquore.

Raraque per caelum cum venti nubila portant

tempore nocturno, tum splendida signa videntur

445

labier adversum nimbos atque ire superne

longe aliam in partem ac vera ratione feruntur

At si forte oculo manus uni subdita supter

pressit eum, quodam sensu fit uti videantur

omnia quae tuimur fieri tum bina tuendo,

450

bina lucernarum florentia lumina flammis

binaque per totas aedis geminare supellex

et duplicis hominum facies et corpora bina.

Denique cum suavi devinxit membra sopore

somnus et in summa corpus iacet omne quiete,

455

tum vigilare tamen nobis et membra movere

nostra videmur, et in noctis caligine caeca

cernere censemus solem lumenque diurnum,

conclusoque loco caelum mare flumina montis

mutare et campos pedibus transire videmur,

460

et sonitus audire, severa silentia noctis

undique cum constent, et reddere dicta tacentes.

Cetera de genere hoc mirande multa videmus,

quae violare fidem quasi sensibus omnia quaerunt,

ne quiquam, quoniam pars horum maxima fallit

465

propter opinatus animi, quos addimus ipsi,

pro visis ut sint quae non sunt sensibus visa;

nam nihil aegrius est quam res secernere apertas

ab dubiis, animus quas ab se protinus addit.

Denique nil sciri siquis putat, id quoque nescit

470

an sciri possit, quoniam nil scire fatetur.

hunc igitur contra minuam contendere causam,

qui capite ipse suo in statuit vestigia sese.

et tamen hoc quoque uti concedam scire, at id ipsum

quaeram, cum in rebus veri nil viderit ante,

475

unde sciat quid sit scire et nescire vicissim,

notitiam veri quae res falsique crearit

et dubium certo quae res differre probarit.

invenies primis ab sensibus esse creatam

notitiem veri neque sensus posse refelli.

480

nam maiore fide debet reperirier illud,

sponte sua veris quod possit vincere falsa.

quid maiore fide porro quam sensus haberi

debet? an ab sensu falso ratio orta valebit

dicere eos contra, quae tota ab sensibus orta est?

485

qui nisi sunt veri, ratio quoque falsa fit omnis.

An poterunt oculos aures reprehendere, an aures

tactus? an hunc porro tactum sapor arguet oris,

an confutabunt nares oculive revincent?

non, ut opinor, ita est. nam seorsum cuique potestas

490

divisast, sua vis cuiquest, ideoque necesse est

et quod molle sit et gelidum fervensve videre

et seorsum varios rerum sentire colores

et quae cumque coloribus sint coniuncta necessest.

seorsus item sapor oris habet vim, seorsus odores

495

nascuntur, seorsum sonitus. ideoque necesse est

non possint alios alii convincere sensus.

nec porro poterunt ipsi reprehendere sese,

aequa fides quoniam debebit semper haberi.

proinde quod in quoquest his visum tempore, verumst.

500

Et si non poterit ratio dissolvere causam,

cur ea quae fuerint iuxtim quadrata, procul sint

visa rutunda, tamen praestat rationis egentem

reddere mendose causas utriusque figurae,

quam manibus manifesta suis emittere quoquam

505

et violare fidem primam et convellere tota

fundamenta quibus nixatur vita salusque.

non modo enim ratio ruat omnis, vita quoque ipsa

concidat extemplo, nisi credere sensibus ausis

praecipitisque locos vitare et cetera quae sint

510

in genere hoc fugienda, sequi contraria quae sint.

illa tibi est igitur verborum copia cassa

omnis, quae contra sensus instructa paratast.

Denique ut in fabrica, si pravast regula prima,

normaque si fallax rectis regionibus exit,

515

et libella aliqua si ex parti claudicat hilum,

omnia mendose fieri atque obstipa necessu est

prava cubantia prona supina atque absona tecta,

iam ruere ut quaedam videantur velle, ruantque

prodita iudiciis fallacibus omnia primis,

520

sic igitur ratio tibi rerum prava necessest

falsaque sit, falsis quae cumque ab sensibus ortast.

Nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem

sentiat, haud quaquam ratio scruposa relicta est.

Principio auditur sonus et vox omnis, in auris

525

insinuata suo pepulere ubi corpore sensum.

corpoream quoque enim <vocem> constare fatendumst

et sonitum, quoniam possunt inpellere sensus.

Praeterea radit vox fauces saepe facitque

asperiora foras gradiens arteria clamor,

530

quippe per angustum turba maiore coorta

ire foras ubi coeperunt primordia vocum.

scilicet expletis quoque ianua raditur oris.

haud igitur dubiumst quin voces verbaque constent

corporeis e principiis, ut laedere possint.

535

nec te fallit item quid corporis auferat et quid

detrahat ex hominum nervis ac viribus ipsis

perpetuus sermo nigrai noctis ad umbram

aurorae perductus ab exoriente nitore,

praesertim si cum summost clamore profusus.

540

ergo corpoream vocem constare necessest,

541

multa loquens quoniam amittit de corpore partem.

551

Asperitas autem vocis fit ab asperitate

552

principiorum et item levor levore creatur;

542

nec simili penetrant auris primordia forma,

cum tuba depresso graviter sub murmure mugit

et reboat raucum retro cita barbita bombum,

545

et <iam> Dauliades natae hortis ex Heliconis

cum liquidam tollunt lugubri voce querellam.

Hasce igitur penitus voces cum corpore nostro

exprimimus rectoque foras emittimus ore,

mobilis articulat nervorum daedala lingua,

550

formaturaque labrorum pro parte figurat.

553

hoc ubi non longum spatiumst unde illa profecta

perveniat vox quaeque, necessest verba quoque ipsa

555

plane exaudiri discernique articulatim;

servat enim formaturam servatque figuram.

at si inter positum spatium sit longius aequo,

aëra per multum confundi verba necessest

et conturbari vocem, dum transvolat auras.

560

ergo fit, sonitum ut possis sentire neque illam

internoscere, verborum sententia quae sit;

usque adeo confusa venit vox inque pedita.

Praeterea verbum saepe unum perciet auris

omnibus in populo missum praeconis ab ore.

565

in multas igitur voces vox una repente

diffugit, in privas quoniam se dividit auris

obsignans formam verbis clarumque sonorem.

at quae pars vocum non auris incidit ipsas,

praeter lata perit frustra diffusa per auras.

570

pars solidis adlisa locis reiecta sonorem

reddit et inter dum frustratur imagine verbi.

Quae bene cum videas, rationem reddere possis

tute tibi atque aliis, quo pacto per loca sola

saxa paris formas verborum ex ordine reddant.

575

palantis comites com montis inter opacos

quaerimus et magna dispersos voce ciemus.

sex etiam aut septem loca vidi reddere vocis,

unam cum iaceres: ita colles collibus ipsi

verba repulsantes iterabant dicta referri.

580

haec loca capripedes Satyros Nymphasque tenere

finitimi fingunt et Faunos esse locuntur,

quorum noctivago strepitu ludoque iocanti

adfirmant volgo taciturna silentia rumpi

chordarumque sonos fieri dulcisque querellas,

585

tibia quas fundit digitis pulsata canentum,

et genus agricolum late sentiscere, quom Pan

pinea semiferi capitis velamina quassans

unco saepe labro calamos percurrit hiantis,

fistula silvestrem ne cesset fundere musam.

590

cetera de genere hoc monstra ac portenta loquontur,

ne loca deserta ab divis quoque forte putentur

sola tenere. ideo iactant miracula dictis

aut aliqua ratione alia ducuntur, ut omne

humanum genus est avidum nimis auricularum.

595

Quod super est, non est mirandum qua ratione,

per loca quae nequeunt oculi res cernere apertas,

haec loca per voces veniant aurisque lacessant,

conloquium clausis foribus quoque saepe videmus;

ni mirum quia vox per flexa foramina rerum

600

incolumis transire potest, simulacra renutant;

perscinduntur enim, nisi recta foramina tranant,

qualia sunt vitrei, species qua travolat omnis.

praeterea partis in cunctas dividitur vox,

ex aliis aliae quoniam gignuntur, ubi una

605

dissuluit semel in multas exorta, quasi ignis

saepe solet scintilla suos se spargere in ignis.

ergo replentur loca vocibus abdita retro,

omnia quae circum fervunt sonituque cientur.

at simulacra viis derectis omnia tendunt,

610

ut sunt missa semel; qua propter cernere nemo

saepe supra potis est, at voces accipere extra.

et tamen ipsa quoque haec, dum transit clausa <domorum>

vox optunditur atque auris confusa penetrat

et sonitum potius quam verba audire videmur.

615

Hoc, qui sentimus sucum, lingua atque palatum

plusculum habent in se rationis, plus operai.

principio sucum sentimus in ore, cibum cum

mandendo exprimimus, ceu plenam spongiam aquai

siquis forte manu premere ac siccare coëpit.

620

inde quod exprimimus per caulas omne palati

diditur et rarae per flexa foramina linguae,

hoc ubi levia sunt manantis corpora suci,

suaviter attingunt et suaviter omnia tractant

umida linguai circum sudantia templa;

625

at contra pungunt sensum lacerantque coorta,

quanto quaeque magis sunt asperitate repleta.

deinde voluptas est e suco fine palati;

cum vero deorsum per fauces praecipitavit,

nulla voluptas est, dum diditur omnis in artus;

630

nec refert quicquam quo victu corpus alatur,

dum modo quod capias concoctum didere possis

artubus et stomachi tumidum servare tenorem.

Nunc aliis alius qui sit cibus ut videamus,

expediam, quareve, aliis quod triste et amarumst,

635

hoc tamen esse aliis possit perdulce videri,

tantaque <in> his rebus distantia differitasque est,

ut quod aliis cibus est aliis fuat acre venenum;

est itaque ut serpens, hominis quae tacta salivis

disperit ac sese mandendo conficit ipsa.

640

praeterea nobis veratrum est acre venenum,

at capris adipes et cocturnicibus auget.

id quibus ut fiat rebus cognoscere possis,

principio meminisse decet quae diximus ante,

semina multimodis in rebus mixta teneri.

645

porro omnes quae cumque cibum capiunt animantes,

ut sunt dissimiles extrinsecus et generatim

extima membrorum circumcaesura coërcet,

proinde et seminibus constant variantque figura.

semina cum porro distent, differre necessest

650

intervalla viasque, foramina quae perhibemus,

omnibus in membris et in ore ipsoque palato.

esse minora igitur quaedam maioraque debent,

esse triquetra aliis, aliis quadrata necessest,

multa rutunda, modis multis multangula quaedam.

655

namque figurarum ratio ut motusque reposcunt,

proinde foraminibus debent differe figurae

et variare viae proinde ac textura coërcet.

hoc ubi quod suave est aliis aliis fit amarum,

illi, cui suave est, levissima corpora debent

660

contractabiliter caulas intrare palati,

at contra quibus est eadem res intus acerba,

aspera ni mirum penetrant hamataque fauces.

nunc facile est ex his rebus cognoscere quaeque.

quippe ubi cui febris bili superante coorta est

665

aut alia ratione aliquast vis excita morbi,

perturbatur ibi iam totum corpus et omnes

commutantur ibi positurae principiorum;

fit prius ad sensum <ut> quae corpora conveniebant

nunc non conveniant, et cetera sint magis apta,

670

quae penetrata queunt sensum progignere acerbum;

utraque enim sunt in mellis commixta sapore;

id quod iam supera tibi saepe ostendimus ante.

Nunc age, quo pacto naris adiectus odoris

tangat agam. primum res multas esse necessest

675

unde fluens volvat varius se fluctus odorum,

et fluere et mitti volgo spargique putandumst;

verum aliis alius magis est animantibus aptus,

dissimilis propter formas. ideoque per auras

mellis apes quamvis longe ducuntur odore,

680

volturiique cadaveribus; tum fissa ferarum

ungula quo tulerit gressum promissa canum vis

ducit, et humanum longe praesentit odorem

Romulidarum arcis servator, candidus anser.

sic aliis alius nidor datus ad sua quemque

685

pabula ducit et a taetro resilire veneno

cogit, eoque modo servantur saecla ferarum.

Hic odor ipse igitur, naris qui cumque lacessit,

est alio ut possit permitti longius alter;

sed tamen haud quisquam tam longe fertur eorum

690

quam sonitus, quam vox, mitto iam dicere quam res

quae feriunt oculorum acies visumque lacessunt.

errabundus enim tarde venit ac perit ante

paulatim facilis distractus in aëris auras;

ex alto primum quia vix emittitur ex re;

695

nam penitus fluere atque recedere rebus odores

significat quod fracta magis redolere videntur

omnia, quod contrita, quod igni conlabefacta.

deinde videre licet maioribus esse creatum

principiis quam vox, quoniam per saxea saepta

700

non penetrat, qua vox volgo sonitusque feruntur.

quare etiam quod olet non tam facile esse videbis

investigare in qua sit regione locatum;

refrigescit enim cunctando plaga per auras

nec calida ad sensum decurrunt nuntia rerum.

705

errant saepe canes itaque et vestigia quaerunt.

Nec tamen hoc solis in odoribus atque saporum

in generest, sed item species rerum atque colores

non ita conveniunt ad sensus omnibus omnes,

ut non sint aliis quaedam magis acria visu.

710

quin etiam gallum noctem explaudentibus alis

auroram clara consuetum voce vocare,

noenu queunt rapidi contra constare leones

inque tueri: ita continuo meminere fugai.

ni mirum quia sunt gallorum in corpore quaedam

715

semina, quae cum sunt oculis inmissa leonum,

pupillas interfodiunt acremque dolorem

praebent, ut nequeant contra durare feroces,

cum tamen haec nostras acies nil laedere possint,

aut quia non penetrant aut quod penetrantibus illis

720

exitus ex oculis liber datur, in remorando

laedere ne possint ex ulla lumina parte.

Nunc age, quae moveant animum res accipe, et unde

quae veniunt veniant in mentem percipe paucis.

principio hoc dico, rerum simulacra vagari

725

multa modis multis in cunctas undique partis

tenvia, quae facile inter se iunguntur in auris,

obvia cum veniunt, ut aranea bratteaque auri.

quippe etenim multo magis haec sunt tenvia textu

quam quae percipiunt oculos visumque lacessunt,

730

corporis haec quoniam penetrant per rara cientque

tenvem animi naturam intus sensumque lacessunt.

Centauros itaque et Scyllarum membra videmus

Cerbereasque canum facies simulacraque eorum

quorum morte obita tellus amplectitur ossa;

735

omnigenus quoniam passim simulacra feruntur,

partim sponte sua quae fiunt aëre in ipso,

partim quae variis ab rebus cumque recedunt

et quae confiunt ex horum facta figuris.

nam certe ex vivo Centauri non fit imago,

740

nulla fuit quoniam talis natura animata;

verum ubi equi atque hominis casu convenit imago,

haerescit facile extemplo, quod diximus ante,

propter subtilem naturam et tenvia texta.

cetera de genere hoc eadem ratione creantur.

745

quae cum mobiliter summa levitate feruntur,

ut prius ostendi, facile uno commovet ictu

quae libet una animum nobis subtilis imago;

tenvis enim mens est et mire mobilis ipsa.

haec fieri ut memoro, facile hinc cognoscere possis.

750

quatenus hoc simile est illi, quod mente videmus

atque oculis, simili fieri ratione necessest.

Nunc igitur docui quoniam me forte leonum

cernere per simulacra, oculos quae cumque lacessunt,

scire licet mentem simili ratione moveri

755

per simulacra leonum <et> cetera quae videt aeque

nec minus atque oculi, nisi quod mage tenvia cernit.

nec ratione alia, cum somnus membra profudit,

mens animi vigilat, nisi quod simulacra lacessunt

haec eadem nostros animos quae cum vigilamus,

760

usque adeo, certe ut videamur cernere eum quem

rellicta vita iam mors et terra potitast.

hoc ideo fieri cogit natura, quod omnes

corporis offecti sensus per membra quiescunt

nec possunt falsum veris convincere rebus.

765

praeterea meminisse iacet languetque sopore,

nec dissentit eum mortis letique potitum

iam pridem, quem mens vivom se cernere credit.

quod super est, non est mirum simulacra moveri

bracchiaque in numerum iactare et cetera membra;

770

nam fit ut in somnis facere hoc videatur imago.

quippe, ubi prima perit alioque est altera nata

inde statu, prior hic gestum mutasse videtur.

scilicet id fieri celeri ratione putandumst:

tanta est mobilitas et rerum copia tanta

775

tantaque sensibili quovis est tempore in uno

copia particularum, ut possit suppeditare.

Multaque in his rebus quaeruntur multaque nobis

clarandumst, plane si res exponere avemus.

quaeritur in primis quare, quod cuique libido

780

venerit, extemplo mens cogitet eius id ipsum.

anne voluntatem nostram simulacra tuentur

et simul ac volumus nobis occurrit imago,

si mare, si terram cordist, si denique caelum?

conventus hominum, pompam, convivia, pugnas,

785

omnia sub verbone creat natura paratque?

cum praesertim aliis eadem in regione locoque

longe dissimilis animus res cogitet omnis.

quid porro, in numerum procedere cum simulacra

cernimus in somnis et mollia membra movere,

790

mollia mobiliter cum alternis bracchia mittunt

et repetunt oculis gestum pede convenienti?

scilicet arte madent simulacra et docta vagantur,

nocturno facere ut possint in tempore ludos.

an magis illud erit verum? quia tempore in uno,

795

cum sentimus, id est cum vox emittitur una,

tempora multa latent, ratio quae comperit esse,

propterea fit uti quovis in tempore quaeque

praesto sint simulacra locis in quisque parata.

tanta est mobilitas et rerum copia tanta.

800

hoc ubi prima perit alioque est altera nata

inde statu, prior hic gestum mutasse videtur.

et quia tenvia sunt, nisi quae contendit, acute

cernere non potis est animus; proinde omnia quae sunt

praeterea pereunt, nisi quae ex se<se> ipse paravit.

805

ipse parat sese porro speratque futurum

ut videat quod consequitur rem quamque: fit ergo.

nonne vides oculos etiam, cum tenvia quae sunt

[praeterea pereunt, nisi quae ex se ipse paravit]

cernere coeperunt, contendere se atque parare,

810

nec sine eo fieri posse ut cernamus acute?

et tamen in rebus quoque apertis noscere possis,

si non advertas animum, proinde esse quasi omni

tempore semotum fuerit longeque remotum.

cur igitur mirumst, animus si cetera perdit

815

praeter quam quibus est in rebus deditus ipse?

deinde adopinamur de signis maxima parvis

ac nos in fraudem induimus frustraminis ipsi.

Fit quoque ut inter dum non suppeditetur imago

eiusdem generis, sed femina quae fuit ante,

820

in manibus vir uti factus videatur adesse,

821

aut alia ex alia facies aetasque sequatur.

826

quod ne miremur sopor atque oblivia curant.

822

Illud in his rebus vitium vehementer +inesse

effugere errorem vitareque praemetuenter,

lumina ne facias oculorum clara creata,

825

prospicere ut possimus, et ut proferre queamus

827

proceros passus, ideo fastigia posse

surarum ac feminum pedibus fundata plicari,

bracchia tum porro validis ex apta lacertis

830

esse manusque datas utraque <ex> parte ministras,

ut facere ad vitam possemus quae foret usus.

cetera de genere hoc inter quae cumque pretantur,

omnia perversa praepostera sunt ratione,

nil ideo quoniam natumst in corpore ut uti

835

possemus, sed quod natumst id procreat usum.

nec fuit ante videre oculorum lumina nata,

nec dictis orare prius quam lingua creatast,

sed potius longe linguae praecessit origo

sermonem multoque creatae sunt prius aures

840

quam sonus est auditus, et omnia denique membra

ante fuere, ut opinor, eorum quam foret usus;

haud igitur potuere utendi crescere causa.

at contra conferre manu certamina pugnae

et lacerare artus foedareque membra cruore

845

ante fuit multo quam lucida tela volarent,

et volnus vitare prius natura coëgit

quam daret obiectum parmai laeva per artem.

scilicet et fessum corpus mandare quieti

multo antiquius est quam lecti mollia strata,

850

et sedare sitim prius est quam pocula natum.

haec igitur possunt utendi cognita causa

credier, ex usu quae sunt vitaque reperta.

illa quidem seorsum sunt omnia, quae prius ipsa

nata dedere suae post notitiam utilitatis.

855

quo genere in primis sensus et membra videmus;

quare etiam atque etiam procul est ut credere possis

utilitatis ob officium potuisse creari.

Illud item non est mirandum, corporis ipsa

quod natura cibum quaerit cuiusque animantis.

860

quippe etenim fluere atque recedere corpora rebus

multa modis multis docui, sed plurima debent

862

ex animalibus; <quae> quia sunt exercita motu,

864

multa per os exhalantur, cum languida anhelant,

863

multaque per sudorem ex alto pressa feruntur.

865

his igitur rebus rarescit corpus et omnis

subruitur natura, dolor quam consequitur rem.

propterea capitur cibus, ut suffulciat artus

et recreet vires inter datus, atque patentem

per membra ac venas ut amorem opturet edendi.

870

umor item discedit in omnia quae loca cumque

poscunt umorem; glomerataque multa vaporis

corpora, quae stomacho praebent incendia nostro,

dissupat adveniens liquor ac restinguit ut ignem,

urere ne possit calor amplius aridus artus.

875

sic igitur tibi anhela sitis de corpore nostro

abluitur, sic expletur ieiuna cupido.

Nunc qui fiat uti passus proferre queamus,

cum volumus, quareque datum sit membra movere

et quae res tantum hoc oneris protrudere nostri

880

corporis insuerit, dicam: tu percipe dicta.

dico animo nostro primum simulacra meandi

accidere atque animum pulsare, ut diximus ante.

inde voluntas fit; neque enim facere incipit ullam

rem quisquam, <quam> mens providit quid velit ante.

885

id quod providet, illius rei constat imago,

ergo animus cum sese ita commovet ut velit ire

inque gredi, ferit extemplo quae in corpore toto

per membra atque artus animai dissita vis est;

et facilest factu, quoniam coniuncta tenetur.

890

inde ea proporro corpus ferit, atque ita tota

paulatim moles protruditur atque movetur.

praeterea tum rarescit quoque corpus et aër,

scilicet ut debet qui semper mobilis extat,

per patefacta venit penetratque foramina largus,

895

et dispargitur ad partis ita quasque minutas

corporis. hic igitur rebus fit utrimque duabus,

corpus ut ac navis velis ventoque feratur.

nec tamen illud in his rebus mirabile constat,

tantula quod tantum corpus corpuscula possunt

900

contorquere et onus totum convertere nostrum;

quippe etenim ventus subtili corpore tenvis

trudit agens magnam magno molimine navem

et manus una regit quanto vis impete euntem

atque gubernaclum contorquet quo libet unum,

905

multaque per trocleas et tympana pondere magno

commovet atque levi sustollit machina nisu.

Nunc quibus ille modis somnus per membra quietem

inriget atque animi curas e pectore solvat,

suavidicis potius quom multis versibus edam,

910

parvus ut est cycni melior canor, ille gruum quam

clamor in aetheriis dispersus nubibus austri.

tu mihi da tenuis auris animumque sagacem,

ne fieri negites quae dicam posse retroque

vera repulsanti discedas pectore dicta,

915

tutemet in culpa cum sis neque cernere possis.

Principio somnus fit ubi est distracta per artus

vis animae partimque foras eiecta recessit

et partim contrusa magis concessit in altum;

dissoluuntur enim tum demum membra fluuntque.

920

nam dubium non est, animai quin opera sit

sensus hic in nobis, quem cum sopor inpedit esse,

tum nobis animam perturbatam esse putandumst

eiectamque foras, non omnem; namque iaceret

aeterno corpus perfusum frigore leti.

925

quippe ubi nulla latens animai pars remaneret

in membris, cinere ut multa latet obrutus ignis,

unde reconflari sensus per membra repente

possit, ut ex igni caeco consurgere flamma?

Sed quibus haec rebus novitas confiat et unde

930

perturbari anima et corpus languescere possit,

expediam: tu fac ne ventis verba profundam.

Principio externa corpus de parte necessum est,

aëriis quoniam vicinum tangitur auris,

tundier atque eius crebro pulsarier ictu,

935

proptereaque fere res omnes aut corio sunt

aut etiam conchis aut callo aut cortice tectae.

interiorem etiam partem spirantibus aër

verberat hic idem, cum ducitur atque reflatur.

quare utrimque secus cum corpus vapulet et cum

940

perveniant plagae per parva foramina nobis

corporis ad primas partis elementaque prima,

fit quasi paulatim nobis per membra ruina.

conturbantur enim positurae principiorum

corporis atque animi. fit uti pars inde animai

945

eiiciatur et introrsum pars abdita cedat,

pars etiam distracta per artus non queat esse

coniuncta inter se neque motu mutua fungi;

inter enim saepit coetus natura viasque.

ergo sensus abit mutatis motibus alte.

950

et quoniam non est quasi quod suffulciat artus,

debile fit corpus languescuntque omnia membra,

bracchia palpebraeque cadunt poplitesque cubanti

saepe tamen summittuntur virisque resolvunt.

Deinde cibum sequitur somnus, quia, quae facit aër,

955

haec eadem cibus, in venas dum diditur omnis,

efficit. et multo sopor ille gravissimus exstat,

quem satur aut lassus capias, quia plurima tum se

corpora conturbant magno contusa labore.

fit ratione eadem coniectus parte animai

960

altior atque foras eiectus largior eius,

et divisior inter se ac distractior intus.

Et quo quisque fere studio devinctus adhaeret

aut quibus in rebus multum sumus ante morati

atque in ea ratione fuit contenta magis mens,

965

in somnis eadem plerumque videmur obire:

causidici causas agere et componere leges,

induperatores pugnare ac proelia obire,

nautae contractum cum ventis degere bellum,

nos agere hoc autem et naturam quaerere rerum

970

semper et inventam patriis exponere chartis.

cetera sic studia atque artes plerumque videntur

in somnis animos hominum frustrata tenere.

et qui cumque dies multos ex ordine ludis

adsiduas dederunt operas, plerumque videmus,

975

cum iam destiterunt ea sensibus usurpare,

relicuas tamen esse vias in mente patentis,

qua possint eadem rerum simulacra venire;

per multos itaque illa dies eadem obversantur

ante oculos, etiam vigilantes ut videantur

980

cernere saltantis et mollia membra moventis

et citharae liquidum carmen chordasque loquentis

auribus accipere et consessum cernere eundem

scenaique simul varios splendere decores.

usque adeo magni refert studium atque voluntas,

985

et quibus in rebus consuerint esse operati

non homines solum sed vero animalia cuncta.

quippe videbis equos fortis, cum membra iacebunt,

in somnis sudare tamen spirareque semper

et quasi de palma summas contendere viris

990

aut quasi carceribus patefactis <edere voces>

999

venantumque canes in molli saepe quiete

991

iactant crura tamen subito vocisque repente

mittunt et crebro redducunt naribus auras.

ut vestigia si teneant inventa ferarum,

expergefactique secuntur inania saepe

995

cervorum simulacra, fugae quasi dedita cernant,

donec discussis redeant erroribus ad se.

at consueta domi catulorum blanda propago

998

discutere et corpus de terra corripere instant,

1000

[iactant crura tamen subito vocisque repente

mittunt et crebro redducunt naribus auras

ut vestigia si teneant inventa ferarum

expergefactique secuntur inania saepe]

proinde quasi ignotas facies atque ora tuantur.

1005

et quo quaeque magis sunt aspera seminiorum,

tam magis in somnis eadem saevire necessust.

at variae fugiunt volucres pinnisque repente

sollicitant divom nocturno tempore lucos,

accipitres somno in leni si proelia pugnas

1010

edere sunt persectantes visaeque volantes.

porro hominum mentes, magnis quae motibus edunt

magna, itidem saepe in somnis faciuntque geruntque,

reges expugnant, capiuntur, proelia miscent,

tollunt clamorem, quasi si iugulentur ibidem.

1015

multi depugnant gemitusque doloribus edunt

et quasi pantherae morsu saevive leonis

mandantur, magnis clamoribus omnia complent.

multi de magnis per somnum rebus loquuntur

indicioque sui facti persaepe fuere.

1020

multi mortem obeunt. multi, de montibus altis

ut quasi praecipitent ad terram corpore toto,

exterruntur et ex somno quasi mentibus capti

vix ad se redeunt permoti corporis aestu.

flumen item sitiens aut fontem propter amoenum

1025

adsidet et totum prope faucibus occupat amnem.

puri saepe lacum propter si ac dolia curta

somno devincti credunt se extollere vestem,

totius umorem saccatum corporis fundunt,

cum Babylonica magnifico splendore rigantur.

1030

tum quibus aetatis freta primitus insinuatur

semen, ubi ipsa dies membris matura creavit,

conveniunt simulacra foris e corpore quoque,

nuntia praeclari voltus pulchrique coloris,

qui ciet inritans loca turgida semine multo,

1035

ut quasi transactis saepe omnibus rebus profundant

fluminis ingentis fluctus vestemque cruentent.

Sollicitatur id <in> nobis, quod diximus ante,

semen, adulta aetas cum primum roborat artus.

namque alias aliud res commovet atque lacessit;

1040

ex homine humanum semen ciet una hominis vis.

quod simul atque suis eiectum sedibus exit,

per membra atque artus decedit corpore toto,

in loca conveniens nervorum certa cietque

continuo partis genitalis corporis ipsas.

1045

inritata tument loca semine fitque voluntas

eicere id quo se contendit dira lubido,

[incitat inritans loca turgida semine multo]

idque petit corpus, mens unde est saucia amore;

namque omnes plerumque cadunt in vulnus et illam

1050

emicat in partem sanguis, unde icimur ictu,

et si comminus est, hostem ruber occupat umor.

sic igitur Veneris qui telis accipit ictus,

sive puer membris muliebribus hunc iaculatur

seu mulier toto iactans e corpore amorem,

1055

unde feritur, eo tendit gestitque coire

et iacere umorem in corpus de corpore ductum;

namque voluptatem praesagit muta cupido.

Haec Venus est nobis; hinc autemst nomen Amoris,

hinc illaec primum Veneris dulcedinis in cor

1060

stillavit gutta et successit frigida cura;

nam si abest quod ames, praesto simulacra tamen sunt

illius et nomen dulce obversatur ad auris.

sed fugitare decet simulacra et pabula amoris

absterrere sibi atque alio convertere mentem

1065

et iacere umorem coniectum in corpora quaeque

nec retinere semel conversum unius amore

et servare sibi curam certumque dolorem;

ulcus enim vivescit et inveterascit alendo

inque dies gliscit furor atque aerumna gravescit,

1070

si non prima novis conturbes volnera plagis

volgivagaque vagus Venere ante recentia cures

aut alio possis animi traducere motus.

Nec Veneris fructu caret is qui vitat amorem,

sed potius quae sunt sine poena commoda sumit;

1075

nam certe purast sanis magis inde voluptas

quam miseris; etenim potiundi tempore in ipso

fluctuat incertis erroribus ardor amantum

nec constat quid primum oculis manibusque fruantur.

quod petiere, premunt arte faciuntque dolorem

1080

corporis et dentes inlidunt saepe labellis

osculaque adfigunt, quia non est pura voluptas

et stimuli subsunt, qui instigant laedere id ipsum,

quod cumque est, rabies unde illaec germina surgunt.

sed leviter poenas frangit Venus inter amorem

1085

blandaque refrenat morsus admixta voluptas.

namque in eo spes est, unde est ardoris origo,

restingui quoque posse ab eodem corpore flammam.

quod fieri contra totum natura repugnat;

unaque res haec est, cuius quam plurima habemus,

1090

tam magis ardescit dira cuppedine pectus.

nam cibus atque umor membris adsumitur intus;

quae quoniam certas possunt obsidere partis,

hoc facile expletur laticum frugumque cupido.

ex hominis vero facie pulchroque colore

1095

nil datur in corpus praeter simulacra fruendum

tenvia; quae vento spes raptast saepe misella.

ut bibere in somnis sitiens quom quaerit et umor

non datur, ardorem qui membris stinguere possit,

sed laticum simulacra petit frustraque laborat

1100

in medioque sitit torrenti flumine potans,

sic in amore Venus simulacris ludit amantis,

nec satiare queunt spectando corpora coram

nec manibus quicquam teneris abradere membris

possunt errantes incerti corpore toto.

1105

denique cum membris conlatis flore fruuntur

aetatis, iam cum praesagit gaudia corpus

atque in eost Venus ut muliebria conserat arva,

adfigunt avide corpus iunguntque salivas

oris et inspirant pressantes dentibus ora,

1110

ne quiquam, quoniam nihil inde abradere possunt

nec penetrare et abire in corpus corpore toto;

nam facere inter dum velle et certare videntur.

usque adeo cupide in Veneris compagibus haerent,

membra voluptatis dum vi labefacta liquescunt.

1115

tandem ubi se erupit nervis coniecta cupido,

parva fit ardoris violenti pausa parumper.

inde redit rabies eadem et furor ille revisit,

cum sibi quod cupiant ipsi contingere quaerunt,

nec reperire malum id possunt quae machina vincat.

1120

usque adeo incerti tabescunt volnere caeco.

Adde quod absumunt viris pereuntque labore,

1122

adde quod alterius sub nutu degitur aetas,

1124

languent officia atque aegrotat fama vacillans.

1123

labitur interea res et Babylonia fiunt

1125

unguenta et pulchra in pedibus Sicyonia rident,

scilicet et grandes viridi cum luce zmaragdi

auro includuntur teriturque thalassina vestis

adsidue et Veneris sudorem exercita potat.

et bene parta patrum fiunt anademata, mitrae,

1130

inter dum in pallam atque Alidensia Ciaque vertunt.

eximia veste et victu convivia, ludi,

pocula crebra, unguenta, coronae, serta parantur,

ne quiquam, quoniam medio de fonte leporum

surgit amari aliquid, quod in ipsis floribus angat,

1135

aut cum conscius ipse animus se forte remordet

desidiose agere aetatem lustrisque perire,

aut quod in ambiguo verbum iaculata reliquit,

1140

quod cupido adfixum cordi vivescit ut ignis,

aut nimium iactare oculos aliumve tueri

quod putat in voltuque videt vestigia risus.

Atque in amore mala haec proprio summeque secundo

inveniuntur; in adverso vero atque inopi sunt,

prendere quae possis oculorum lumine operto.

innumerabilia; ut melius vigilare sit ante,

1145

qua docui ratione, cavereque, ne inliciaris.

nam vitare, plagas in amoris ne iaciamur,

non ita difficile est quam captum retibus ipsis

exire et validos Veneris perrumpere nodos.

et tamen implicitus quoque possis inque peditus

1150

effugere infestum, nisi tute tibi obvius obstes

et praetermittas animi vitia omnia primum

aut quae corporis sunt eius, quam praepetis ac vis.

nam faciunt homines plerumque cupidine caeci

et tribuunt ea quae non sunt his commoda vere.

1155

multimodis igitur pravas turpisque videmus

esse in deliciis summoque in honore vigere.

atque alios alii inrident Veneremque suadent

ut placent, quoniam foedo adflictentur amore,

nec sua respiciunt miseri mala maxima saepe.

1160

nigra melichrus est, inmunda et fetida acosmos,

caesia Palladium, nervosa et lignea dorcas,

parvula, pumilio, chariton mia, tota merum sal,

magna atque inmanis cataplexis plenaque honoris.

balba loqui non quit, traulizi, muta pudens est;

1165

at flagrans, odiosa, loquacula Lampadium fit.

ischnon eromenion tum fit, cum vivere non quit

prae macie; rhadine verost iam mortua tussi.

at nimia et mammosa Ceres est ipsa ab Iaccho,

simula Silena ac Saturast, labeosa philema.

1170

cetera de genere hoc longum est si dicere coner.

sed tamen esto iam quantovis oris honore,

cui Veneris membris vis omnibus exoriatur;

nempe aliae quoque sunt; nempe hac sine viximus ante;

nempe eadem facit et scimus facere omnia turpi

1175

et miseram taetris se suffit odoribus ipsa,

quam famulae longe fugitant furtimque cachinnant.

at lacrimans exclusus amator limina saepe

floribus et sertis operit postisque superbos

unguit amaracino et foribus miser oscula figit;

1180

quem si iam ammissum venientem offenderit aura

una modo, causas abeundi quaerat honestas

et meditata diu cadat alte sumpta querella

stultitiaque ibi se damnet, tribuisse quod illi

plus videat quam mortali concedere par est.

1185

nec Veneres nostras hoc fallit; quo magis ipsae

omnia summo opere hos vitae poscaenia celant,

quos retinere volunt adstrictosque esse in amore,

ne quiquam, quoniam tu animo tamen omnia possis

protrahere in lucem atque omnis inquirere risus

1190

et, si bello animost et non odiosa, vicissim

praetermittere <et> humanis concedere rebus.

Nec mulier semper ficto suspirat amore,

quae conplexa viri corpus cum corpore iungit

et tenet adsuctis umectans oscula labris;

1195

nam facit ex animo saepe et communia quaerens

gaudia sollicitat spatium decurrere amoris.

nec ratione alia volucres armenta feraeque

et pecudes et equae maribus subsidere possent,

si non, ipsa quod illarum subat, ardet abundans

1200

natura et Venerem salientum laeta retractat.

nonne vides etiam quos mutua saepe voluptas

vinxit, ut in vinclis communibus excrucientur,

1203

in triviis cum saepe canes discedere aventis

1210

divorsi cupide summis ex viribus tendunt,

1204

quom interea validis Veneris compagibus haerent?

1205

quod facerent numquam, nisi mutua gaudia nossent,

quae iacere in fraudem possent vinctosque tenere.

quare etiam atque etiam, ut dico, est communis voluptas.

Et commiscendo quom semine forte virilem

1209

femina vim vicit subita vi corripuitque,

1211

tum similes matrum materno semine fiunt,

ut patribus patrio. sed quos utriusque figurae

esse vides, iuxtim miscentes vulta parentum,

corpore de patrio et materno sanguine crescunt,

1215

semina cum Veneris stimulis excita per artus

obvia conflixit conspirans mutuus ardor,

et neque utrum superavit eorum nec superatumst.

fit quoque ut inter dum similes existere avorum

possint et referant proavorum saepe figuras,

1220

propterea quia multa modis primordia multis

mixta suo celant in corpore saepe parentis,

quae patribus patres tradunt a stirpe profecta.

inde Venus varia producit sorte figuras,

maiorumque refert voltus vocesque comasque;

1225

quandoquidem nihilo magis haec <de> semine certo

fiunt quam facies et corpora membraque nobis.

et muliebre oritur patrio de semine saeclum

maternoque mares existunt corpore creti;

semper enim partus duplici de semine constat,

1230

atque utri similest magis id quod cumque creatur,

eius habet plus parte aequa; quod cernere possis,

sive virum suboles sivest muliebris origo.

Nec divina satum genitalem numina cuiquam

absterrent, pater a gnatis ne dulcibus umquam

1235

appelletur et ut sterili Venere exigat aevom;

quod plerumque putant et multo sanguine maesti

conspergunt aras adolentque altaria donis,

ut gravidas reddant uxores semine largo;

ne quiquam divom numen sortisque fatigant;

1240

nam steriles nimium crasso sunt semine partim,

et liquido praeter iustum tenuique vicissim.

tenve locis quia non potis est adfigere adhaesum,

liquitur extemplo et revocatum cedit abortu.

crassius hinc porro quoniam concretius aequo

1245

mittitur, aut non tam prolixo provolat ictu

aut penetrare locos aeque nequit aut penetratum

aegre admiscetur muliebri semine semen.

nam multum harmoniae Veneris differre videntur.

atque alias alii complent magis ex aliisque

1250

succipiunt aliae pondus magis inque gravescunt.

et multae steriles Hymenaeis ante fuerunt

pluribus et nactae post sunt tamen unde puellos

suscipere et partu possent ditescere dulci.

et quibus ante domi fecundae saepe nequissent

1255

uxoris parere, inventast illis quoque compar

natura, ut possent gnatis munire senectam.

usque adeo magni refert, ut semina possint

seminibus commisceri genitaliter apta

crassaque conveniant liquidis et liquida crassis.

1260

atque in eo refert quo victu vita colatur;

namque aliis rebus concrescunt semina membris

atque aliis extenvantur tabentque vicissim.

et quibus ipsa modis tractetur blanda voluptas.

id quoque permagni refert; nam more ferarum

1265

quadrupedumque magis ritu plerumque putantur

concipere uxores, quia sic loca sumere possunt

pectoribus positis sublatis semina lumbis.

nec molles opus sunt motus uxoribus hilum.

nam mulier prohibet se concipere atque repugnat,

1270

clunibus ipsa viri Venerem si laeta retractat

atque exossato ciet omni pectore fluctus;

eicit enim sulcum recta regione viaque

vomeris atque locis avertit seminis ictum.

idque sua causa consuerunt scorta moveri,

1275

ne complerentur crebro gravidaeque iacerent,

et simul ipsa viris Venus ut concinnior esset;

coniugibus quod nil nostris opus esse videtur.

Nec divinitus inter dum Venerisque sagittis

deteriore fit ut forma muliercula ametur;

1280

nam facit ipsa suis inter dum femina factis

morigerisque modis et munde corpore culto,

ut facile insuescat secum <te> degere vitam.

quod super est, consuetudo concinnat amorem;

nam leviter quamvis quod crebro tunditur ictu,

1285

vincitur in longo spatio tamen atque labascit.

nonne vides etiam guttas in saxa cadentis

umoris longo in spatio pertundere saxa?