volkns ibern dakh

66 lider un balades, London 1942

kh'vel oyston di shikh ...

«kh'vel oyston di shikh un dem troyer»

levone-lid

«levone-likht oyfn dil»

oyfn veg shteyt a boym

«oyfn veg shteyt a boym»

banal lid

«ikh kuk arayn in shpigl»

funem tsikl ‹sonetn far mayn bruder Note›:

mayn zeyde

«mayn zeyde der bal-agole fun Stoptshet»

«Broder Zinger»

«kh'bin aroyfgeshprungen oyfn vogn fun di ‹Broder Zinger›»

di vintmil

«di alte vintmil oyfn grinem barg»

unter di khurves

«unter di khurves fun Poyln»

di balade fun Iev dem tvue-soykher

«tsu Iev dem tvue-soykher»

di balade fun Khanele der yesoyme

«Khanele di yesoyme»

 

zamlung un redaktsye fun di tekstn:

Heinrich Mohringer

_______________________________________________________________________

kh'vel oyston di shikh ...

kh'vel oyston di shikh un dem troyer,

un kumen tsu dir tsurik –

ot azoy vi ikh bin a farshpilter,

un shteln zikh far dayn blik.

mayn got, mayn har, mayn bashafer,

layter mikh oys in dayn shayn –

ot lig ikh far dir oyf a volkn,

farvig mikh un shlefer mikh ayn.

un red tsu mir gute verter,

un zog mir az ikh bin «dayn kind».

un kush mir arop funem shtern

di tseykhns fun mayne zind.

ikh hob dokh geton dayn shlikhes

un getrogn dayn getlekh lid –

tsi bin ikh den shuldik, vos s'gramt zikh

al-pi toes «yid» mit «lid»?

tsi bin ikh den shuldik, vos s'gramt zikh

al-pi toes «sheyn» mit «geveyn»?

un di benkshaft, di emese benkshaft,

voglt keseyder aleyn?

tsi bin ikh den shuldik, derloykhter,

vos kh'bin itst dershlogn un mid,

un leyg dir avek tsufusns

dos dozike mide lid?

mayn got, mayn har, mayn bashafer,

layter mikh oys in dayn shayn –

ot lig ikh far dir oyf a volkn,

farvig mikh un shlefer mikh ayn.

‫כ'װעל אױסטאָן די שיך ...

‫כ'װעל אױסטאָן די שיך און דעם טרױער,

און קומען צו דיר צוריק –

אָט אַזױ װי איך בין אַ פֿאַרשפּילטער,

און שטעלן סיך פֿאַר דײַן בליק.

מײַן גאָט, מײַן האַר, מײַן באַשאַפֿער,

לײַטער מיך אױס אין דײַן שײַן –

אָט ליג איך פֿאַר דיר אױף אַ װאָלקן,

פֿאַרװיג מיך און שלעפֿער מיך אײַן.

און רעד צו מיר גוטע װערטער,

און זאָג מיר אַז איך בין «דײַן קינד».

און קוש מיר אַראָפּ פֿונעם שטערן

די צײכנס פֿון מײַנע זינד.

איך האָב דאָך געטאָן דײַן שליחות

און געטראָגן דײַן געטלעך ליד –

צי בין איך דען שולדיק, װאָס ס'גראַמט זיך

על־פי טעות «ייִד» מיט «ליד»?

צי בין איך דען שולדיק, װאָס ס'גראַמט זיך

על־פי טעות «שײן» מיט «געװײן»?

און די בענקשאַפֿט, די אמתע בענקשאַפֿט,

װאָגלט כּסדר אַלײן?

צי בין איך דען שולדיק, דערלױכטער,

װאָס כ'בין איצט דערשלאָגן און מיד,

און לײג דיר אַװעק צופֿוסנס

דאָס דאָזיקע מידע ליד?

מײַן גאָט, מײַן האַר, מײַן באַשאַפֿער,

לײַטער מיך אױס אין דײַן שײַן –

אָט ליג איך פֿאַר דיר אױף אַ װאָלקן,

פֿאַרװיג מיך און שלעפֿער מיך אײַן.

kval: Tamtam

levone-lid

levone-likht oyfn dil,

(shpete mitn-nakht-sho.)

loyert – a vayse kats,

nor di moyz iz nishto – – –

di moyz in moyznlokh

hot moyre aroystsugeyn.

di vayse kats oyfn dil,

sharft oyf ir di tseyn – – –

un efsher neyn? di moyz

shtekt dos kepl aroys.

in zaydene zokn geyt

di shtilkeyt durkhn hoyz.

di vayse lovone-kats

drimlt oyfn dil.

di kleyne moyz kumt aroys,

shtil –

zi shtoynt. di vayse kats

iz modne groys un sheyn,

aza min likhtike kats

hot zi nokh nisht gezen.

zi shtoynt. di vayse kats,

vos drimlt oyfn dil,

tsitert un shart zikh avek

shtil, shtil –

di moyz geyt ir langzam nokh.

(in droysn – volkns un vint).

ktss ... di kats oyfn dil

farshvindt.

di kleyne moyz in hoyz

shteyt troyerik un lang ...

s'tut ir nokh der likhtiker kats

beemes bang.

un ver s'ken treystn di moyz,

zol es teykef ton.

nokh eyder s'togt der tog

un s'kreyet der hon.

לבֿנה-ליד

לבֿנה-ליכט אױפֿן דיל,

(שפּעטע מיטן-נאַכט-שעה.)

לױערט – אַ װײַסע קאַץ,

נאָר די מױז איז נישטאָ – – –

די מױז אין מױזןלאָך

האָט מורא אַרױסצוגײן.

די װײַסע קאַץ אױפֿן דיל,

שאַרפֿט אױף איר די צײן – – –

און אפֿשר נײן? די מױז

שטעקט דאָס קעפּל אַרױס.

אין זײַדענע זאָקן גײט

די שטילקײט דורכן הױז.

די װײַסע לבֿנה-קאַץ

דרימלט אױפֿן דיל.

די קלײנע מױז קומט אַרױס,

שטיל –

זי שטױנט. די װײַסע קאַץ

איז מאָדנע גרױס און שײן,

אַזאַ מין ליכטיקע קאַץ

האָט זי נאָך נישט געזען.

זי שטױנט. די װײַסע קאַץ,

װאָס דרימלט אױפֿן דיל,

ציטערט און שאַרט זיך אַװעק

שטיל, שטיל –

די מױז גײט איר לאַנגזאַם נאָך.

(אין דרױסן – װאָלקנס און װינט).

קטסס ... די קאַץ אױפֿן דיל

פֿאַרשװינדט.

די קלײנע מױז אין הױז

שטײט טרױעריק און לאַנג ...

ס'טוט איר נאָך דער ליכטיקער קאַץ

באמת באַנג.

און װער ס'קען טרײסטן די מױז,

זאָל עס תּיכּף טאָן.

נאָך אײדער ס'טאָגט דער טאָג

און ס'קרײעט דער האָן.

kval: community.livejournal.com

oyfn veg shteyt a boym

oyfn veg shteyt a boym,

shteyt er ayngeboygn,

ale feygl funem boym

zenen zikh tsefloygn.

dray keyn mizrekh, dray keyn mayrev,

un der resht keyn dorem.

un dem boym gelozt aleyn,

hefker farn shturem.

zog ikh tsu der mame: «her,

zolst mir nor nisht shtern,

vel ikh, mame, eyns un tsvey

bald a foygl vern.

ikh vel zitsn oyfn boym

un vel im farvign

ibern vinter mit a treyst,

mit a sheynem nign.»

zogt di mame: «nite, kind,»

un zi veynt mit trern.

«kenst kholile oyfn boym

mir farfroyrn vern.»

zog ikh: «mame, s'iz a shod

dayne sheyne oygn –

un eyder vos, un eyder ven,

bin ikh mir a foygl.»

veynt di mame: «Itsik kroyn,

nem, um gotes viln,

nem khotsh mit a shalikl,

zolst zikh nisht farkiln.

di kaloshn nem dir mit,

s'geyt a sharfer vinter –

un di kutshme tu dir on,

vey iz mir, un vind mir.

un dos vinterlaybl nem,

tu es on, du shoyte,

oyb du vilst nit zayn keyn gast

tsvishn ale toyte.» –

kh'heyb di fligl. s'iz mir shver,

tsu fil, tsu fil zakhn

hot di mame ongeton

dem feygele, dem shvakhn.

kuk ikh troyerik mir arayn

in der mames oygn:

s'hot ir libshaft nisht gelozt

vern mir a foygl.

אױפֿן װעג שטײט אַ בױם

אױפֿן װעג שטײט אַ בױם,

שטײט ער אײַנגעבױגן,

אַלע פֿײגל פֿונעם בױם

זענען זיך צעפֿלױגן.

דרײַ קיין מיזרח, דרײַ קיין מערבֿ,

און דער רעשט קיין דרום.

און דעם בױם געלאָזט אַלײן,

הפֿקר פֿאַרן שטורעם.

זאָג איך צו דער מאַמע: «הער,

זאָלסט מיר נאָר נישט שטערן,

װעל איך, מאַמע, אײנס און צװײ

באַלד אַ פֿױגל װערן.

איך װעל זיצן אױפֿן בױם

און װעל אים פֿאַרװיגן

איבערן װינטער מיט אַ טרײסט,

מיט אַ שײנעם ניגון.»

‫זאָגט די מאַמע: «ניטע, קינד,»

און זי װײנט מיט טרערן.

«קענסט חלילה אױפֿן בױם

מיר פֿאַרפֿרױרן װערן.»

זאָג איך: «מאַמע, ס'איז אַ שאָד

דײַנע שײנע אױגן –

און אײדער װאָס, און אײדער װען,

בין איך מיר אַ פֿױגל.»

װײנט די מאַמע: «איציק קרױן,

נעם, אום גאָטעס װילן,

נעם כאָטש מיט אַ שאַליקל,

זאָלסט זיך נישט פֿאַרקילן.

די קאַלאָשן נעם דיר מיט,

ס'גײט אַ שאַרפֿער װינטער –

און די קוטשמע טו דיר אָן,

װײ איז מיר, און װינד מיר.

און דאָס װינטער־לײַבל נעם,

טו עס אָן, דו שוטה,

אױב דו װילסט נישט זײַן קײן גאַסט

צװישן אַלע טױטע.» –

כ'הײב די פֿליגל. ס'איז מיר שװער,

צו פֿיל, צו פֿיל זאַכן

האָט די מאַמע אָנגעטאָן

דעם פֿײגעלע דעם שװאַכן.

קוק איך טרױעריק מיר אַרײַן

אין דער מאַמעס אױגן:

ס'האָט איר ליבשאַפֿט נישט געלאָזט

װערן מיר אַ פֿױגל.

kval: Hebrew Songs

banal lid

ikh kuk arayn in shpigl

un ze: a royte moyd.

zi ploydert mit a zelner,

vos shteyt oyf yener zayt ployt.

di moyd trogt a gele bluzke,

der zelner – a grinem mundir.

der zelner shmekt mit kazarme,

di moyd – mit gevashn geshir.

der zelner iz veykh un nokhgibik,

di moyd – iz zis un banal,

un vos zey ploydern dortn,

veyst efsher di nakhtigal,

vos zingt fun friling un libe,

marantsn un shokolad

un andere zise zakhn,

vos makhn i gliklekh, i zat.

der zelner batrakht ir bluske:

zi vert vi a monblum royt,

un mit a mol vert nelm

tsvishn dem porl der ployt.

ot geyen zey beyde in eynem,

beyde hant in hant,

zi iz a farbike pave

un er iz stam – a barlyant.

der ovnt iz frum vi a galekh,

vos redt keseyder mit got,

er makht zikh tamevate

un bahalt dem zindikn sof

in di kneytshn fun a volkn,

vos flatert grod farbay,

nor ikh un mayn khaver der shpigl

veysn altsding say vi say ...

un mir veln es davke dertseyln

in a prostn tog fun april,

un zol es zingn un zogn

ayeder, ver se vil ...

באַנאַל ליד

איך קוק אַרײַן אין שפּיגל

און זע: אַ רױטע מױד.

זי פּלױדערט מיט אַ זעלנער,

װאָס שטײט אױף יענער זײַט פּלױט.

די מױד טראָגט אַ געלע בלוזקע,

דער זעלנער – אַ גרינעם מונדיר.

דער זעלנער שמעקט מיט קאַזאַרמע,

די מױד – מיט געװאַשן געשיר.

דער זעלנער איז װײך און נאָכגיביק,

די מױד – איז זיס און באַנאַל,

און װאָס זײ פּלױדערן דאָרטן,

װײסט אפֿשר די נאַכטיגאַל,

װאָס זינגט פֿון פֿרילינג און ליבע,

מאַראַנצן און שאָקאָלאַד

און אַנדערע זיסע זאַכן,

װאָס מאַכן אי גליקלעך, אי זאַט.

דער זעלנער באַטראַכט איר בלוזקע:

זי װערט װי אַ מאָנבלום רױט,

און מיט אַ מאָל װערט נעלם

צװישן דעם פּאָרל דער פּלױט.

אָט גײען זײ בײדע אין אײנעם,

בײדע האַנט אין האַנט,

זי איז אַ פֿאַרביקע פּאַװע

און ער איז סתּם – אַ באַרליאַנט.

דער אָװנט איז פֿרום װי אַ גלח,

װאָס רעדט כּסדר מיט גאָט,

ער מאַכט זיך טאַמעװאַטע

און באַהאַלט דעם זינדיקן סוף

אין די קנײטשן פֿון אַ װאָלקן,

װאָס פֿלאַטערט גראָד פֿאַרבײַ,

נאָר איך און מײַן חבֿר דער שפּיגל

װײסן אַלצדינג סײַ װי סײַ ...

און מיר װעלן עס דװקא דערצײלן

אין אַ פּראָסטן טאָג פֿון אַפּריל,

און זאָל עס זינגן און זאָגן

אַיעדער, װער סע װיל ...

kval: Berkovich-Zametki-Forum

funem tsikl «sonetn far mayn bruder Note»

mayn zeyde

mayn zeyde der balegole fun Stoptshet

shpant ayn di ferd «heshto!» un mir forn,

barg-aroyf, barg-arop, durkh farshpilte yorn,

di volkns un di feygl flien in gevet.

mayn zeyde shvaygt. nor zayn tifer troyer redt:

«ayede royz blutikt oyf ir dorn,

di kose zingt shnaydndik dos korn,

hostu es oysgetrakht, meshugener poet?»

un vayter geyt der veg iber berg un toln,

durkh shtile derfer. alte miln moln

broyt un toyt far yedn oyf der erd.

der ovnt tunklt. vu bistu, alter zeyde?

ikh lig a nisht derkoyleter oyf der akeyde,

un ze bloyz di shotns fun dayne mide ferd ...

פֿונעם ציקל «סאָנעטן פֿאַר מײַן ברודער נטע»

מײַן זײדע

מײַן זײדע דער בעל־עגלה פֿון סטאָפּטשעט

שפּאַנט אײַן די פֿערד «העשטאָ!» און מיר פֿאָרן,

באַרג־אַרױף, באַרג־אַראָפּ, דורך פֿאַרשפּילטע יאָרן,

די װאָלקנס און די פֿײגל פֿליִען אין געװעט.

מײַן זײדע שװײַגט. נאָר זײַן טיפֿער טרױער רעדט:

«אַיעדע רױז בלוטיקט אױף איר דאָרן,

די קאָסע זינגט שנײַדנדיק דאָס קאָרן,

האָסטו עס אױסגעטראַכט, משוגענער פּאָעט?»

און װײַטער גײט דער װעג איבער בערג און טאָלן,

דורך שטילע דערפֿער. אַלטע מילן מאָלן

ברױט און טױט פֿאַר יעדן אױף דער ערד.

דער אָװנט טונקלט. װוּ ביסטו, אַלטער זײדע?

איך ליג אַ נישט דערקױלעטער אױף דער עקידה,

און זע בלױז די שאָטנס פֿון דײַנע מידע פֿערד ...

kval: Arnold Groh (Technische Universität Berlin)

funem tsikl «sonetn far mayn bruder Note»

«Broder Zinger»

kh'bin aroyfgeshprungen oyfn vogn fun di «Broder Zinger»

un bin mit zey a mehalekh vegs opgeforn,

durkh shtet un shtetlekh, durkh zingendike yorn,

durkh vogl, durkh hefker un durkh hunger.

dem emes gezogt, s'iz mir gevezn gringer

mit ot di ershte freylekhe yidishe aktyorn,

far di felder zingen feygl. di griln – farn korn,

un far di yidn zingen mir – di «Broder Zinger».

in yidishe akhsanyes, in kretshmes bay di vegn,

harbsttsayt, ven in di lodns poykt der regn,

shteln mir zikh op kedey tsu zingen un tsu zogn.

bay lange hiltserne tishn zitsn proste yidn un zey hern,

ot ziftsn zey farzorgte un ot lakhn zey mit trern,

in droysn oyfn regn vart oyf undz der vogn.

פֿונעם ציקל «סאָנעטן פֿאַר מײַן ברודער נטע»

«בראָדער זינגער»

כ'בין אַרױפֿגעשפּרונגען אױפֿן װאָגן פֿון די «בראָדער זינגער»

און בין מיט זײ אַ מהלך װעגס אָפּגעפֿאָרן,

דורך שטעט און שטעטלעך, דורך זינגענדיקע יאָרן,

דורך װאָגל, דורך הפֿקר און דורך הונגער.

דעם אמת געזאָגט, ס'איז מיר געװעזן גרינגער

מיט אָט די ערשטע פֿרײלעכע ייִדישע אַקטיאָרן,

פֿאַר די פֿעלדער זינגען פֿײגל. די גרילן – פֿאַרן קאָרן,

און פֿאַר די ייִדן זינגען מיר – די «בראָדער זינגער».

אין ייִדישע אַכסניות, אין קרעטשמעס בײַ די װעגן,

האַרבסטצײַט, װען אין די לאָדנס פּױקט דער רעגן,

שטעלן מיר זיך אָפּ כּדי צו זינגען און צו זאָגן.

בײַ לאַנגע הילצערנע טישן זיצן פּראָסטע ייִדן און זײ הערן,

אָט זיפֿצן זײ פֿאַרזאָרגטע און אָט לאַכן זײ מיט טרערן,

אין דרױסן אױפֿן רעגן װאַרט אױף אונדז דער װאָגן.

kval: fredbor

funem tsikl «sonetn far mayn bruder Note»

di vintmil

di alte vintmil oyfn grinem barg

dreyt ire fligl in mayn zikorn.

a likhtik bild fun mayne kinder-yorn:

zumer-feygl ibern altn mark.

der galekh iz beyz. er hit dem eplsod,

nor der vint, der shtifer, varft fun tsayt tsu tsayt

epl ibern ployt far di oreme layt,

vos bentshn im un loybn zayn genod.

nor der iker iz di vintmil oyfn barg,

di zumer-feygl ibern altn mark

un di grozbank farn zeydns hoyz.

der iker iz dos kindishe gemit,

vos gloybt di shtern un gloybt dem lid,

un veyst, az got iz mekhtik un iz groys

פֿונעם ציקל «סאָנעטן פֿאַר מײַן ברודער נטע»

די ווינטמיל

די אַלטע ווינטמיל אויפֿן גרינעם באַרג

דרייט אירע פֿליגל אין מײַן זכּרון.

אַ ליכטיק בילד פֿון מײַנע קינדער־יאָרן:

זומער־פֿייגל איבערן אַלטן מאַרק.

דער גלח איז בייז. ער היט דעם עפּלסאָד,

נאָר דער ווינט, דער שטיפֿער, וואַרפֿט פֿון צײַט צו צײַט

עפּל איבערן פּלויט פֿאַר די אָרעמע לײַט,

וואָס בענטשן אים און לויבן זײַן גענאָד.

נאָר דער עיקר איז די ווינטמיל אויפֿן באַרג,

די זומער־פֿייגל איבערן אַלטן מאַרק

און די גראָזבאַנק פֿאַרן זיידנס הויז.

דער עיקר איז דאָס קינדישע געמיט,

וואָס גלויבט די שטערן און גלויבט דעם ליד,

און ווייסט, אַז גאָט איז מעכטיק און איז גרויס.

kval: Tamtam

unter di khurves

unter di khurves fun Poyln

a kop mit blonde hor –

der kop un say der khurbm,

beyde zenen vor.

dolye mayne, dolye.

di zindike poylishe pritse

hot batsolt ir shtrof,

zi vet, mistome, gelaytert

oyfshteyn fun ir shlof.

dolye mayne, dolye.

iber di khurves fun Poyln

falt un falt der shney,

der blonder kop fun mayn meydl

tut mir mesukn vey.

dolye mayne, dolye.

der veytik zitst baym shraybtish

un shraybt a langen briv,

di trer in zayne oygn

iz emesdik un tif.

dolye mayne, dolye.

iber di khurves fun Poyln

flatert a foygl um,

a groyser shive-foygl,

er tsitert mit di fligl frum.

dolye mayne, dolye.

der groyser shive-foygl

(mayn dershlogn gemit),

er trogt oyf zayne fligl

dos dozike troyerlid,

dolye mayne, dolye.

אונטער די חורבֿות

אונטער די חורבֿות פֿון פּױלן

אַ קאָפּ מיט בלאָנדע האָר –

דער קאָפּ און סײַ דער חורבן,

בײדע זענען װאָר.

דאָליע מײַנע, דאָליע.

די זינדיקע פּױלישע פּריצה

האָט באַצאָלט איר שטראָף,

זי װעט, מסתּמא, געלײַטערט

אױפֿשטײן פֿון איר שלאָף.

דאָליע מײַנע, דאָליע.

איבער די חורבֿות פֿון פּױלן

פֿאַלט און פֿאַלט דער שנײ,

דער בלאָנדער קאָפּ פֿון מײַן מײדל

טוט מיר מסוכּן װײ.

דאָליע מײַנע, דאָליע.

דער װײטיק זיצט בײַם שרײַבטיש

און שרײַבט אַ לאַנגן בריװ,

די טרער אין זײַנע אױגן

איז אמתדיק און טיף.

דאָליע מײַנע, דאָליע.

איבער די חורבֿות פֿון פּױלן

פֿלאַטערט אַ פֿױגל אום,

אַ גרױסער שיבֿעה־פֿױגל,

ער ציטערט מיט די פֿליגל פֿרום.

דאָליע מײַנע, דאָליע.

דער גרױסער שיבֿעה־פֿױגל

(מײַן דערשלאָגן געמיט),

ער טראָגט אױף זײַנע פֿליגל

דאָס דאָזיקע טרױערליד,

דאָליע מײַנע, דאָליע.

kval: Zemerl

di balade fun Iev dem tvue-soykher

tsu Iev, dem tvue-soykher,

genent der ershter shtafet:

«dayn vayb hot zikh oyfgehangen

oyf a hokn ibern bet!»

beygt Iev dem kop un zogt:

«baym vaser shteyt a verbe,

di verbe iz ayngeboygn,

oyf der verbe zitst a sove

mit groyse, troyerike oygn.»

genent der tsveyter sheliekh:

«reb Iev, a maler,

dayn eydem, der masmed der ile,

iz avek mitn militer.»

beygt Iev dem kop un zogt:

«baym vaser shteyt a verbe,

di verbe iz ayngeboygn,

oyf der verbe zitst a sove

mit groyse, troyerike oygn.»

genent der driter sheliekh,

a Litvak mit a «sin»:

«di agune, dayn tokhter Seyndl,

iz aropet funem zin.»

beygt Iev dem kop un zogt:

«baym vaser shteyt a verbe,

di verbe iz ayngeboygn,

oyf der verbe zitst a sove

mit groyse, troyerike oygn.»

genent der ferter sheliekh

un treyslt mit di hent:

«a sreyfe, r' Iev, a sreyfe,

hot dayne shpaykhlers farbrent!»

beygt Iev dem kop un zogt:

«baym vaser shteyt a verbe,

di verbe iz ayngeboygn,

oyf der verbe zitst a sove

mit groyse, troyerike oygn.»

un Iev der tvue-soykher,

neyn, Iev der oreman!

dreyt zikh um vi a shotn

mitn shtekele bay der ban.

un s'fayfn di lokomotivn:

«baym vaser shteyt a verbe,

di verbe iz ayngeboygn,

oyf der verbe zitst a sove

mit groyse, troyerike oygn.»

ken Iev dos fayfn nisht laydn,

vert er aleyn a sove un flit

arop tsu der verbe baym vaser

un zingt far der verbe dos lid

mitn nign fun «Iev» in kheyder:

«baym vaser shteyt a verbe,

di verbe iz ayngeboygn,

oyf der verbe zitst a sove

mit groyse troyerike oygn.»

London 1941

די באַלאַדע פֿון איובֿ דעם תּבֿואה־סוחר

צו איובֿ, דעם תּבֿואה־סוחר,

גענענט דער ערשטער שטאַפֿעט:

«דײַן װײַב האָט זיך אױפֿגעהאַנגען

אױף אַ האָקן איבערן בעט!»

בײגט איובֿ דעם קאָפּ און זאָגט:

«בײַם װאַסער שטײט אַ װערבע,

די װערבע איז אײַנגעבױגן,

אױף דער װערבע זיצט אַ סאָװע

מיט גרױסע, טרױעריקע אױגן.»

גענענט דער צװײטער שליח:

«רב איובֿ, אַ מאַלער,

דײַן אײדעם, דער מתמיד דער עילוי,

איז אַװעק מיטן מיליטער.»

בײגט איובֿ דעם קאָפּ און זאָגט:

«בײַם װאַסער שטײט אַ װערבע,

די װערבע איז אײַנגעבױגן,

אױף דער װערבע זיצט אַ סאָװע

מיט גרױסע, טרױעריקע אױגן.»

גענענט דער דריטער שליח,

אַ ליטװאַק מיט אַ «סין»:

«די עגונה, דײַן טאָכטער סײנדל,

איז אַראָפּעט פֿונעם זין.»

בײגט איובֿ דעם קאָפּ און זאָגט:

«בײַם װאַסער שטײט אַ װערבע,

די װערבע איז אײַנגעבױגן,

אױף דער װערבע זיצט אַ סאָװע

מיט גרױסע, טרױעריקע אױגן.»

גענענט דער פֿערטער שליח

און טרײסלט מיט די הענט:

«אַ שׂריפֿה, ר' איובֿ, אַ שׂריפֿה,

האָט דײַנע שפּײַכלערס פֿאַרברענט!»

בײגט איובֿ דעם קאָפּ און זאָגט:

«בײַם װאַסער שטײט אַ װערבע,

די װערבע איז אײַנגעבױגן,

אױף דער װערבע זיצט אַ סאָװע

מיט גרױסע, טרױעריקע אױגן.»

און איובֿ דער תּבֿואה־סוחר,

נײן, איובֿ דער אָרעמאַן!

דרײט זיך אום װי אַ שאָטן

מיטן שטעקעלע בײַ דער באַן.

און ס'פֿײַפֿן די לאָקאָמאָטיװן:

«בײַם װאַסער שטײט אַ װערבע,

די װערבע איז אײַנגעבױגן,

אױף דער װערבע זיצט אַ סאָװע

מיט גרױסע, טרױעריקע אױגן.»

קען איובֿ דאָס פֿײַפֿן נישט לײַדן,

װערט ער אַלײן אַ סאָװע און פֿליט

אַראָפּ צו דער װערבע בײַם װאַסער

און זינגט פֿאַר דער װערבע דאָס ליד

מיטן ניגון פֿון «איובֿ» אין חדר:

«בײַם װאַסער שטײט אַ װערבע,

די װערבע איז אײַנגעבױגן,

אױף דער װערבע זיצט אַ סאָװע

מיט גרױסע, טרױעריקע אױגן.»

לאָנדאָן 1941

kval: Itzik Manger Blogspot

di balade fun Khanele der yesoyme

Yankev Glatshteyn

Khanele di yesoyme,

a lebn oyf ir kop,

hot tsvey blonde oygn

un a bloen tsop.

un a toyte mame in keyver.

kumt der mames keyver

far nakht tsu ir tsu geyn,

zogt der mames keyver:

«veyn, yesoymele, veyn.

vestu bakumen a khosn.»

faln zibn trern

in der mames keyver arayn.

far vos epes davke zibn?

vayl s'darfn mer nisht zayn,

kedey tsu bakumen a khosn.

zapt ayn der keyver di trern

un eyder vos un ven

vakst oys funem keyver a khosn,

azoyns hot nokh nisht gezen

di velt zint mayse-breyshes.

shnaydt di bidne yesoyme

mitn sherl dem khosn op

fun der mames keyver,

a lebn oyf zayn kop:

shoyn eyn mol, tsvey mol a khosn.

farneygt zikh sheyn der khosn

un kusht der kale di hant:

«ikh heyse, sheyn yesoymele,

Adolf Diamant,

dayn basherter, bagolter khosn.»

un Khanele a farflamte,

proshet op dos groz,

dos keyver-groz funem khosn

un dos veriml fun der noz,

vos iz dort geblibn hengen.

dernokh ... dernokh, farshteyt zikh,

makht Khanele a kniks:

«ikh heyse, liber khosn,

Khanele Habeniks,

dayn lib un layb un lebn.»

der khosn shtralt – a menoyre:

«to lomir teykef geyn

tsum grand-rabiner Mozes»,

zogt Khanele: «bite sheyn»

un zi nemt im untern orem.

geyen zey tsum rabiner,

un der keyver hipt nokh zey.

der alter rabiner Moses

voynt in der shtern-aley,

ot dort dos hoyz mitn ganik.

der keyver vart in droysn

biz dos porl kumt aroys,

er, in a shvartsn tsilinder,

zi – mit a blumenshtroys

fun same vayse royzn.

shteyt in veg der keyver

un lozt nisht vayter geyn

un s'zogt azoy der keyver:

«veyn, yesoymele, veyn,

vestu hobn a tekhterl, tokhter.»

faln zibn trern

in der mames keyver arayn,

far vos epes davke zibn?

vayl s'darfn mer nisht zayn,

kedey tsu hobn a tekhterl, tokhter.

zapt ayn der keyver di trern

un eyder vos un ven

vakst oys funem keyver a tokhter,

azoyns hot nokh nisht gezen

di velt zint mayse-breyshes.

shnaydt di bidne yesoyme

mitn sherl dos tekhterl op

fun der mames keyver,

a lebn oyf ir kop,

a tekhterl, tekhterl-tokhter.

tantst der keyver far simkhe

«kh'hob shoyn a nomen nokh mir!»

tantsn di tate-mame,

tantsn, heyst es, fir,

vayl dos tekhterl tantst in mitn.

nor vifl gedoyert a simkhe?

kh'meyn, ir farshteyt aleyn,

zogt der takhshet, der eydem:

«shviger, ir kent shoyn geyn,

mir darfn aykh mer nisht hobn.»

un dos por mitn tekhterl-tokhter

dervaytern zeyere trit

un nemen a dinem fodem

oyf zeyere vegn mit,

vos farbindt zey mitn keyver.

*

ikh hob dos lid gezungen

shtot «zmires» fraytik tsu nakhts,

un kh'hob mayn muze gegebn

a lefele ayngemakhts

far der doziker sheyner balade.

די באַלאַדע פֿון חנהלע דער יתומה

יעקבֿ גלאַטשטײן

חנהלע די יתומה,

אַ לעבן אױף איר קאָפּ,

האָט צװײ בלאָנדע אױגן

און אַ בלאָען צאָפּ.

און אַ טױטע מאַמע אין קבֿר.

קומט דער מאַמעס קבֿר

פֿאַר נאַכט צו איר צו גײן,

זאָגט דער מאַמעס קבֿר:

«װײן, יתומהלע, װײן.

װעסטו באַקומען אַ חתן.»

פֿאַלן זיבן טרערן

אין דער מאַמעס קבֿר אַרײַן.

פֿאַר װאָס עפּעס דװקא זיבן?

װײַל ס'דאַרפֿן מער נישט זײַן,

כּדי צו באַקומען אַ חתן.

זאַפּט אײַן דער קבֿר די טרערן

און אײדער װאָס און װען

װאַקסט אױס פֿונעם קבֿר אַ חתן,

אַזױנס האָט נאָך נישט געזען

די װעלט זינט מעשׂה־בראשית.

שנײַדט די בידנע יתומה

מיטן שערל דעם חתן אָפּ

פֿון דער מאַמעס קבֿר,

אַ לעבן אױף זײַן קאָפּ:

שױן אײן מאָל, צװײ מאָל אַ חתן.

פֿאַרנײגט זיך שײן דער חתן

און קושט דער כּלה די האַנט:

«איך הײסע, שײן יתומהלע,

אַדאָלף דיִאַמאַנט,

דײַן באַשערטער, באַגאָלטער חתן.»

און חנהלע אַ פֿאַרפֿלאַמטע,

פּראָשעט אָפּ דאָס גראָז,

דאָס קבֿר־גראָז פֿונעם חתן

און דאָס װערימל פֿון דער נאָז,

װאָס איז דאָרט געבליבן הענגען.

דערנאָך ... דערנאָך, פֿאַרשטײט זיך,

מאַכט חנהלע אַ קניקס:

«איך הײסע, ליבער חתן,

חנהלע חאַבעניקס,

דײַן ליב און לײַב און לעבן.»

דער חתן שטראַלט – אַ מנורה:

«טאָ לאָמיר תּיכּף גײן

צום גראַנד־ראַבינער םאָזעס»,

זאָגט חנהלע: «ביטע שײן»

און זי נעמט אים אונטערן אָרעם.

גײען זײ צום ראַבינער,

און דער קבֿר היפּט נאָך זײ.

דער אַלטער ראַבינער מאָזעס

װױנט אין דער שטערן־אַלײ,

אָט דאָרט דאָס הױז מיטן גאַניק.

דער קבֿר װאַרט אין דרױסן

ביז דאָס פּאָרל קומט אַרױס,

ער, אין אַ שװאַרצן צילינדער,

זי – מיט אַ בלומענשטרױס

פֿון סאַמע װײַסע רױזן.

שטײט אין װעג דער קבֿר

און לאָזט נישט װײַטער גײן

און ס'זאָגט אַזױ דער קבֿר:

«װײן, יתומהלע, װײן,

װעסטו האָבן אַ טעכטערל, טאָכטער.»

פֿאַלן זיבן טרערן

אין דער מאַמעס קבֿר אַרײַן,

פֿאַר װאָס עפּעס דװקא זיבן?

װײַל ס'דאַרפֿן מער נישט זײַן,

כּדי צו האָבן אַ טעכטערל, טאָכטער.

זאַפּט אײַן דער קבֿר די טרערן

און אײדער װאָס און װען

װאַקסט אױס פֿונעם קבֿר אַ טאָכטער,

אַזױנס האָט נאָך נישט געזען

די װעלט זינט מעשׂה־בראשית.

שנײַדט די בידנע יתומה

מיטן שערל דאָס טעכטערל אָפּ

פֿון דער מאַמעס קבֿר,

אַ לעבן אױף איר קאָפּ,

אַ טעכטערל, טעכטערל־טאָכטער.

טאַנצט דער קבֿר פֿאַר שׂימחה

«כ'האָב שױן אַ נאָמען נאָך מיר!»

טאַנצן די טאַטע־מאַמע,

טאַנצן, הײסט עס, פֿיר,

װײַל דאָס טעכטערל טאַנצט אין מיטן.

נאָר װיפֿל געדױערט אַ שׂימחה?

כ'מײן, איר פֿאַרשטײט אַלײן,

זאָגט דער תּכשיט, דער אײדעם:

«שװיגער, איר קענט שױן גײן,

מיר דאַרפֿן אײַך מער נישט האָבן.»

און דאָס פּאָר מיטן טעכטערל־טאָכטער

דערװײַטערן זײערע טריט

און נעמען אַ דינעם פֿאָדעם

אױף זײערע װעגן מיט,

װאָס פֿאַרבינדט זײ מיטן קבֿר.

*

איך האָב דאָס ליד געזונגען

שטאָט «זמירות» פֿרײַטיק צו נאַכטס,

און כ'האָב מײַן מוזע געגעבן

אַ לעפֿעלע אײַנגעמאַכטס

פֿאַר דער דאָזיקער שײנער באַלאַדע.

kval: Arnold Groh (Technische Universität Berlin)