| |
|
- [ Τ ὰ μ ε τ ὰ τ ὰ φ υ σ ι κ ά ]
- ________________________________________
- * * *
Σκόλιον·
- 12a4
- Τοῦτο τὸ βιβλίον Ἀνδρόνικος μὲν καὶ Ἕρμιππος
- 12a5
- ἀγνοῦσιν, οὐδὲ γὰρ μνείαν αὐτοῦ ὅλως πεποίην-
- 12b1
- ται ἐν τῆι ἀναγραφῆι τῶν Θεοφράστου βιβλίων·
Νικόλαος δὲ ἐν τῆι θεωρίαι τῶν Ἀριστοτέλους Μετὰ
τὰ φυσικὰ μνημονεύει αὐτοῦ, λέγων εἷναι Θεοφρά-
στου. Εἰσὶ δ' ἐν αὐτῶι οἷον προδιαπορίαι τινὲς ὀλί-
- 12b5
- γαι τῆς ὅλης πραγματείας.
* * *
- 4a1
- [Θεοφράστου τῶν μετὰ τὰ φυσικά]
- I
____________
- Πῶς ἀφορίσαι δεῖ καὶ ποίοις τὴν ὑπὲρ τῶν
πρώτων θεωρίαν; ἡ γὰρ δὴ τῆς φύσεως πολυ-
χουστέρα, καὶ ὥς γε δή τινές φασιν, ἀτακτοτέρα,
- 4a5
- μεταβολὰς ἔχουσα παντοίας· ἡ δὲ τῶν πρώτων
ὡρισμένη καὶ ἀεὶ κατὰ ταὐτά· διὸ δὴ καὶ ἐν νοη-
τοῖς, οὐκ αἰσθητοῖς αὐτὴν τιθέασιν ὡς ἀκινήτοις
καὶ ἀμεταβλήτοις, καὶ τὸ ὅλον δὲ σεμνοτέραν
καὶ μείζω νομίζουσιν αὐτήν.
Ἀρχὴ δέ, πότερα συν-
- 4a10
- αφή τις καὶ οἷον κοινωνία πρὸς ἄλληλα τοῖς τε
νοητοῖς καὶ τοῖς τῆς φύσεως, ἢ οὐδεμία ἀλλ' ὥσ-
περ ἑκάτερα κεχωρισμένα, συνεργοῦντα δέ πως εἰς
τὴν πᾶσαν οὐσίαν. εὐλογώτερον δ' οὖν εἶναί τινα
συναφὴν καὶ μὴ ἐπεισοδιῶδες τὸ πᾶν, ἀλλ' οἷον
- 4a15
- τὰ μὲν πρότερα τὰ δ' ὕστερα, καὶ ἀρχὰς τὰ δ'
ὑπὸ τὰς ἀρχάς, ὥσπερ καὶ τὰ ἀίδια τῶν φθαρ-
τῶν.
Εἰ δ' οὖν οὕτω, τίς ἡ φύσις αὐτῶν καὶ ἐν
ποίοις; εἰ μὲν γὰρ ἐν τοῖς μαθηματικοῖς μόνον
τὰ νοητά, καθάπερ τινές φασιν, οὔτ' ἄγαν εὔ-
- 4a20
- σημος ἡ συναφὴ τοῖς αἰσθητοῖς, οὔθ' ὅλως ἀξιό-
χρεα φαίνεται τοῦ παντός· οἷον γὰρ μεμηχανημένα
δοκεῖ δι' ἡμῶν εἶναι σχήματά τε καὶ μορφὰς καὶ
λόγους περιτιθέντων, αὐτὰ δὲ δι' αὑτῶν οὐδεμίαν
- 4b2
- ἔχει φύσιν· εἰ δὲ μή, οὐχ ὥστε συνάπτειν
τοῖς τῆς φύσεως ὥστ' ἐμποιῆσαι καθάπερ ζωὴν
καὶ κίνησιν αὐτοῖς· οὐδὲ γὰρ αὐτὸς ὁ ἀριθμός,
- 4b5
- ὅνπερ δὴ πρῶτον καὶ κυριώτατόν τινες τιθέασιν.
Εἰ δ' ἑτέρα τις οὐσία προτέρα καὶ κρείττων ἐστίν,
ταύτην πειρατέον λέγειν πότερον μία τις κατ'
ἀριθμὸν ἢ κατ' εἶδος ἢ κατὰ γένος. εὐλογώτερον
δ' οὖν ἀρχῆς φύσιν ἐχούσας ἐν ὀλίγοις
- 4b10
- εἶναι καὶ περιττοῖς, εἰ μὴ ἄρα καὶ πρώτοις καὶ ἐν
τῶι πρώτωι.
Τίς δ' οὖν αὕτη καὶ τίνες, εἰ πλείους,
πειρατέον ἐμφαίνειν ἁμῶς γέ πως εἴτε κατ' ἀνα-
λογίαν εἴτε κατ' ἄλλην ὁμοίωσιν. ἀνάγκη δ' ἴσως
δυνάμει τινὶ καὶ ὑπεροχῆι τῶν ἄλλων λαμβάνειν,
- 4b15
- ὥσπερ ἂν εἰ τὸν θεόν· θεία γὰρ ἡ πάντων ἀρχή,
δι' ἧς ἅπαντα καὶ ἔστιν καὶ διαμένει. τάχα μὲν
οὖν ῥάιδιον τὸ οὕτως ἀποδοῦναι, χαλεπὸν δὲ σα-
φεστέρως ἢ πειστικωτέρως.
Τοιαύτης δ' οὔσης
τῆς ἀρχῆς, ἐπείπερ συνάπτει τοῖς αἰσθητοῖς, ἡ
- 4b20
- δὲ φύσις ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν ἐν κινήσει καὶ τοῦτ'
αὐτῆς τὸ ἴδιον, δῆλον ὡς αἰτίαν θετέον ταύτην
τῆς κινήσεως· ἐπεὶ δ' ἀκίνητος καθ' αὑτήν, φα-
νερὸν ὡς οὐκ ἂν εἴη τῶι κινεῖσθαι τοῖς τῆς φύ-
- 5a1
- σεως αἰτία. ἀλλὰ λοιπὸν ἄλληι τινὶ δυνάμει κρείτ-
τονι καὶ πρότεραι· τοιαύτη δ' ἡ τοῦ ὀρεκτοῦ φύ-
σις, ἀφ' ἧς ἡ κυκλικὴ ἡ συνεχὴς καὶ
ἄπαυστος. ὥστε κατ' ἐκεῖνο λύοιτο ἂν τὸ μὴ εἶναι
- 5a5
- κινήσεως ἀρχὴν ἢ εἰ κινούμενον κινήσει.
Μέχρι
μὲν δὴ τούτων οἷον ἄρτιος ὁ λόγος, ἀρχήν τε
ποιῶν μίαν πάντων καὶ τὴν ἐνέργειαν καὶ τὴν
οὐσίαν ἀποδιδούς, ἔτι δὲ μὴ διαιρετὸν μηδὲ ποσόν
τι λέγων ἀλλ' ἁπλῶς ἐξαίρων εἰς κρείττω τινὰ
- 5a10
- μερίδα καὶ θειοτέραν· οὕτω γὰρ μᾶλλον ἀποδο-
τέον ἢ τὸ διαιρετὸν καὶ μεριστὸν ἀφαιρετέον·
ἅμα γὰρ ἐν ὑψηλοτέρωι τε καὶ ἀληθινωτέρωι λόγωι
τοῖς λέγουσιν ἡ ἀπόφασις.
- II
- ____________
- Τὸ δὲ μετὰ ταῦτ' ἤδη λόγου δεῖται πλείονος
- 5a15
- περὶ τῆς ἐφέσεως, ποία καὶ τίνων, ἐπειδὴ πλείω
τὰ κυκλικὰ καὶ αἱ φοραὶ τρόπον τινὰ ὑπεναντίαι,
καὶ τὸ ἀνήνυτον· καὶ οὗ χάριν ἀφανές. εἴτε γὰρ
ἓν τὸ κινοῦν, ἄτοπον τὸ μὴ πάντα τὴν αὐτήν·
εἴτε καθ' ἕκαστον ἕτερον αἵ τ' ἀρχαὶ πλείους,
- 5a20
- ὥστε τὸ σύμφωνον αὐτῶν εἰς ὄρεξιν ἰόντων τὴν
ἀρίστην οὐθαμῶς φανερόν. τὸ δὲ κατὰ τὸ πλῆ-
θος τῶν σφαιρῶν τῆς αἰτίας μείζονα ζητεῖ λόγον·
οὐ γὰρ ὅ γε τῶν ἀστρολόγων. ἄπορον δὲ καὶ πῶς
ποτε φυσικὴν ὄρεξιν ἐχόντων οὐ τὴν ἠρεμίαν διώ-
- 5a25
- κουσιν ἀλλὰ τὴν κίνησιν. τί οὖν ἅμα τῆι μιμήσει
φασὶν ἐκεῖνο, ὁμοίως ὅσοι τε τὸ ἓν καὶ ὅσοι
τοὺς ἀριθμοὺς λέγουσιν; καὶ γὰρ αὐτοὶ τοὺς ἀρι-
θμούς φασιν τὸ ἕν.
Εἰ δ' ἡ ἔφεσις ἄλλως τε καὶ τοῦ
- 5b1
- ἀρίστου μετὰ ψυχῆς, εἰ μή τις λέγοι καθ' ὁμοιό-
τητα καὶ μεταφοράν, ἔμψυχ' ἂν εἴη τὰ κινούμενα·
ψυχῆι δ' ἅμα δοκεῖ καὶ κίνησις ὑπάρχειν· ζωὴ γὰρ
τοῖς ἔχουσιν, ἀφ' ἧς καὶ αἱ ὀρέξεις πρὸς ἕκα-
- 5b5
- στον, ὥσπερ καὶ τοῖς ζώιοις, ἐπεὶ καὶ αἱ αἰσθήσεις
καίπερ ἐν τῶι πάσχειν οὖσαι δι' ἑτέρων ὅμως ἐν
ψυχῆι γίνονται. εἰ δ' οὖν τῆς κυκλικῆς αἴτιον τὸ
πρῶτον, οὐ τῆς ἀρίστης ἂν εἴη· κρεῖττον γὰρ ἡ
τῆς ψυχῆς, καὶ πρώτη δὴ καὶ μάλιστα ἡ τῆς δια-
- 5b10
- νοίας, ἀφ' ἧς καὶ ἡ ὄρεξις.
Τάχα δὲ καὶ τοῦτ' ἄν
τις ἐπιζητήσειεν, διὰ τί τὰ κυκλικὰ μόνον ἐφετικά,
τῶν δὲ περὶ τὸ μέσον οὐθὲν καίπερ κινητῶν ὄν-
των, πότερον ὡς ἀδύνατα ἢ ὡς οὐ διικνουμένου
τοῦ πρώτου· ἀλλὰ τοῦτό γ' ἄτοπον, εἰ δι' ἀσθέ-
- 5b15
- νειαν· ἰσχυρότερον γὰρ ἄν τις ἀξιώσειεν τοῦ Ὁμή-
ρου Διός, ὅς φησιν
«αὐτῆι κεν γαίηι ἐρύσαιμ' αὐτῆι τε θαλάσσηι».
ἀλλὰ λοιπὸν ὥσπερ ἄδεκτόν τι καὶ ἀσύνδετον εἶναι.
τάχα δὲ πρότερον ζητήσειεν ἄν τις πῶς ἔχει, πό-
- 5b20
- τερα μέρη ταῦτα ἢ οὐ μέρη τοῦ οὐρανοῦ, καὶ εἰ
μέρη, πῶς μέρη· νῦν γὰρ οἷον ἀπεωσμένα τῶν
ἐντιμοτάτων οὐ μόνον κατὰ τὰς χώρας ἀλλὰ καὶ
κατὰ τὴν ἐνέργειαν, εἴπερ ἡ κυκλικὴ τοιαύτη· συμ-
βαίνει γὰρ οἷον κατὰ συμβεβηκὸς ὑπὸ τῆς κυκλι-
- 5b25
- κῆς περιφορᾶς καὶ εἰς τοὺς τόπους καὶ εἰς ἄλληλα
τὰς μεταβολάς. Εἰ δὲ καὶ τὸ ἄριστον ἀπὸ τοῦ
ἀρίστου, κάλλιον ἄν τι παρὰ τοῦ πρώτου δέοι τῆς
κυκλοφορίας, εἰ μὴ ἄρ' ἐκωλύετο τῶι μὴ δύνασθαι
- 6a1
- δέχεσθαι· τὸ γὰρ δὴ πρῶτον καὶ θειότατον πάντα
τὰ ἄριστα βουλόμενον. τάχα δὲ τοῦτο μὲν οἷον
ὑπερβατόν τι καὶ ἀζήτητον· ἀξιοῖ γὰρ ὁ τοῦτο
λέγων ἅπανθ' ὅμοια καὶ ἐν τοῖς ἀρίστοις εἶναι,
- 6a5
- μικράν τιν' ἢ μηδεμίαν ἔχοντα διαφοράν.
Τόδε δ'
ἄν τις ἴσως ἀπορήσειεν πρὸς αὐτὸν τὸν πρῶτον
οὐρανὸν ἀναφέρων, πότερον ἡ περιφορὰ τῆς οὐ-
σίας ἐστὶν αὐτοῦ καὶ ἅμα τῶι πεπαῦσθαι φθείροιτ'
ἄν, ἢ εἴπερ ἐφέσει τινὶ καὶ ὀρέξει, κατὰ συμβε-
- 6a10
- βηκός· εἰ μὴ ἄρα σύμφυτον αὐτῶι τὸ ὀρέγεσθαι·
καὶ οὐθὲν κωλύει τοιαῦτ' ἄττα τῶν ὄντων ύπάρ-
χειν. ἴσως δ' ἂν εἴη καὶ ἀφελόντα τὴν ὄρεξιν
ὑπὲρ αὐτῆς τῆς κινήσεως ἀπορεῖν, εἰ ἀφαιρεθεῖσα
φθείροι ἂν τὸν ούρανόν. καὶ τοῦτο μὲν ὥσπερ
- 6a15
- ἑτέρων λόγων.
- III
- ____________
- Ἀπὸ δ' οὖν ταύτης ἢ τούτων τῶν
ἀρχῶν ἀξιώσειεν ἄν τις (τάχα δὲ καὶ ἀπὸ τῶν
ἄλλων ἄρ', ἄν τις τίθηται) τὰ ἐφεξῆς εὐθὺς ἀπο-
διδόναι, καὶ μὴ μέχρι του προελθόντα παύεσθαι·
τοῦτο γὰρ τελέου καὶ φρονοῦντος, ὅπερ Ἀρχύτας
- 6a20
- ποτ' ἔφη ποιεῖν Εὔρυτον διατιθέντα τινὰς ψή-
φους· λέγειν γὰρ ὡς ὅδε μὲν ἀνθρώπου ὁ ἀρι-
θμός, ὅδε δὲ ἵππου, ὅδε δ' ἄλλου τινὸς τυγχάνει.
Νῦν δ' οἵ γε πολλοὶ μέχρι τινὸς ἐλθόντες κατα-
παύονται, καθάπερ καὶ οἱ τὸ ἓν καὶ τὴν ἀόριστον
- 6a25
- δυάδα ποιοῦντες· τοὺς γὰρ ἀριθμοὺς γεννήσαντες
καὶ τὰ ἐπίπεδα καὶ τὰ σώματα σχεδὸν τἆλλα
παραλείπουσιν πλὴν ὅσον ἐφαπτόμενοι, καὶ το-
σοῦτο μόνον δηλοῦντες, ὅτι τὰ μὲν ἀπὸ τῆς ἀορί-
- 6b1
- στου δυάδος, οἷον τόπος καὶ κενὸν καὶ ἄπειρον,
τὰ δ' ἀπὸ τῶν ἀριθμῶν καὶ τοῦ ἑνός, οἷον ψυχὴ
καὶ ἄλλ' ἄττα· χρόνον δ' ἅμα καὶ οὐρανὸν καὶ
ἕτερα δὴ πλείω, τοῦ δ' οὐρανοῦ περὶ καὶ τῶν λοι-
- 6b5
- πῶν οὐδεμίαν ἔτι ποιοῦνται μνείαν· ὡσαύτως δ'
οἱ περὶ Σπεύσιππον, οὐδὲ τῶν ἄλλων οὐθεὶς πλὴν
Ξενοκράτης· οὗτος γὰρ ἅπαντά πως περιτίθησιν
περὶ τὸν κόσμον, ὁμοίως αἰσθητὰ καὶ νοητὰ καὶ
μαθηματικὰ καὶ ἔτι δὴ τὰ θεῖα. πειρᾶται δὲ καὶ
- 6b10
- Ἑστιαῖος μέχρι τινός, οὐχ ὥσπερ εἴρηται περὶ
τῶν πρώτων μόνον. Πλάτων μὲν οὖν ἐν τῶι ἀνά-
γειν εἰς τὰς ἀρχὰς δόξειεν ἂν ἅπτεσθαι τῶν ἄλ-
λων εἰς τὰς ἰδέας ἀνάπτων, ταύτας δ' εἰς τοὺς
ἀριθμούς, ἐκ δὲ τούτων εἰς τὰς ἀρχάς· εἶτα κατὰ
- 6b15
- τὴν γένεσιν μέχρι τῶν εἰρημένων. οἱ δὲ τῶν
ἀρχῶν μόνον. ἔνιοι δὲ καὶ τὴν ἀλήθειαν ἐν
τούτοις· τὰ γὰρ ὄντα μόνον περὶ τὰς ἀρχάς.
Συμ-
βαίνει δὲ τοὐναντίον ἢ ἐν ταῖς ἄλλαις μεθόδοις·
ἐν ἐκείνοις γὰρ τὰ μετὰ τὰς ἀρχὰς ἰσχυρότερα
- 6b20
- καὶ οἷον τελεώτερα τῶν ἐπιστημῶν· τάχα δὲ καὶ
εὐλόγως· ἔνθα μὲν γὰρ τῶν ἀρχῶν, ἐν δὲ ταῖς
λοιπαῖς ἀπὸ τῶν ἀρχῶν ἡ ζήτησις.
- IV
- ____________
- Πῶς δέ ποτε χρὴ καὶ ποίας τὰς ἀρχὰς ὑπο-
θέσθαι τάχ' ἂν ἀπορήσειέν τις, πότερον ἀμόρ-
- 6b25
- φους καὶ οἷον δυναμικάς, ὥσπερ ὅσοι πῦρ καὶ
γῆν, ἢ μεμορφωμένας, ὡς μάλιστα δέον ταύτας
ὡρίσθαι, καθάπερ ἐν τῶι Τιμαίωι φησίν· τοῖς γὰρ
τιμιωτάτοις οἰκειότατον ἡ τάξις καὶ τὸ ὡρίσθαι.
- 7a1
- Φαίνεται δὲ καὶ ἐν ταῖς λοιπαῖς σχεδὸν ἔχειν
οὕτω, καθάπερ ἐν γραμματικῆι καὶ μουσικῆι καὶ
ταῖς μαθηματικαῖς· συνακολουθεῖ δὲ καὶ τὰ μετὰ
τὰς ἀρχάς. ἔτι δὲ καὶ κατὰ τὰς τέχνας ὁμοίως,
- 7a5
- αἵπερ τὴν φύσιν μιμοῦνται· καὶ τὰ ὄργανα καὶ
τὰ ἄλλα κατὰ τὰς ἀρχάς.
Οἱ μὲν οὖν ἐμμόρφους
πάσας, οἱ δὲ μόνον τὰς ὑλικάς· οἱ δ' ἄμφω, τάς
τ' ἐμμόρφους καὶ τὰς τῆς ὕλης, ὡς ἐν ἀμφοῖν
τὸ τέλεον· οἷον γὰρ ἐξ ἀντικειμένων τὴν
- 7a10
- ἅπασαν οὐσίαν. ἄλογον δὲ κἀκείνοις δόξειεν ἄν,
εἰ ὁ μὲν ὅλος οὐρανὸς καὶ ἕκαστα τῶν μερῶν
ἅπαντ' ἐν τάξει καὶ λόγωι, καὶ μορφαῖς καὶ δυνά-
μεσιν καὶ περιόδοις, ἐν δὲ ταῖς ἀρχαῖς μηθὴν
τοιοῦτον ἀλλ' «ὥσπερ σωρὸς εἰκῆι κεχυμένων ὁ
- 7a15
- κάλλιστος», φησὶν Ἡράκλειτος, «[ὁ] κόσμος». καὶ
κατὰ τοὐλάχιστον δ' ὡς εἰπεῖν λαμβάνουσιν ὁμοίως
ἐν ἀψύχοις καὶ ἐμψύχοις· ὡρισμέναι γὰρ ἑκάστων
αἱ φύσεις ὡς εἰπεῖν, καίπερ αὐτομάτως γινομέ-
νων· τὰς δ' ἀρχὰς ἀορίστους εἶναι.
Χαλεπὸν δὲ
- 7a20
- πάλιν αὖ τὸ τοὺς λόγους ἑκάστοις περιθεῖναι
πρὸς τὸ ἕνεκά του συνάγοντας ἐν ἅπασιν, καὶ ἐν
ζώιοις καὶ φυτοῖς καὶ ἐν αὐτῆι πομφόλυγι· πλὴν
εἰ συμβαίνει τῆι ἑτέρων τάξει καὶ μεταβολῆι μορ-
- 7b1
- φάς τε παντοίας καὶ ποικιλίας γίνεσθαι τῶν περὶ
τὸν ἀέρα καὶ τὴν γῆν· ὧν δὴ μέγιστόν τινες πα-
ράδειγμα ποιοῦνται τὰ περὶ τὰς ὥρας τὰς ἐτη-
σίους, ἐν αἷς καὶ ζώιων καὶ φυτῶν καὶ καρπῶν
- 7b5
- γενέσεις, οἷον γεννῶντος τοῦ ἡλίου.
Καὶ ταῦτα
μὲν ἐνταῦθά που ζητεῖ τὴν σκέψιν, ἀφορισμὸν
ἀπαιτοῦντα μέχρι πόσου τὸ τεταγμένον, καὶ διὰ
τί τὸ πλέον ἀδύνατον ἢ εἰς τὸ χεῖρον ἡ μετάβασις.
- V
- ____________
- Ἐν δὲ ταῖς ἀρχαῖς, ὅθεν δὴ καὶ ὁ πρῶτος λό-
- 7b10
- γος, εἰκότως ἄν τις καὶ τὸ περὶ τῆς ἠρεμίας ἀπο-
ρήσειεν· εἰ μὲν γὰρ ὡς βέλτιον, ἀνάψειεν ἂν ταῖς
ἀρχαῖς· εἰ δ' ὡς ἀργία καὶ στέρησίς τις κινήσεως,
οὐκ ἀνάψει, ἀλλ' εἴπερ, τὴν ἐνέργειαν ἀντιμεταλ-
λακτέον ὡς προτέραν καί τιμιωτέραν, τὴν δὲ κί-
- 7b15
- νησιν ἐν τοῖς αἰσθητοῖς· ἐπεὶ τό γε διὰ τοῦτ'
ἠρεμεῖν ὡς ἀδύνατον ἀεὶ κινούμενον εἶναι τὸ
κινοῦν - οὐ γὰρ ἂν εἴη πρῶτον - κίνδυνος μὴ
λογῶδες, καὶ ἄλλως οὐκ ἀξιόπιστον, ἀλλὰ μείζω
τινὰ αἰτίαν ζητεῖ. δοκεῖ δὲ καὶ ἡ αἴσθησις τρόπον
- 7b20
- τινὰ συναυδᾶν ὡς ἐνδεχόμενον μὴ ἀεὶ τὸ κι-
νοῦν ἕτερον εἶναι καὶ ὃ κινεῖ διὰ τὸ ποιεῖν
καὶ πάσχειν. ἔτι δ' ἐάν τις ἐπ' αὐτὸν ἄγηι τὸν
νοῦν καὶ τὸν θεόν.
Ἄτοπον δὲ καὶ τὸ ἕτερον λε-
- 8a1
- χθέν, ὡς οὐ μιμοῦνται τὰ ὀρεγόμενα τοῦ ἠρεμοῦν-
τος· τί γὰρ αὐτοῖς οὐ συνακολουθεῖ ἡ τῶν ἄλλων ...·
πλὴν ἴσως οὐχ ὁμοίως ληπτέον ὡς εἰς τὸ ἀμερὲς
ἄγοντας, ἀλλ' ὅπως ὅτι μάλιστα σύμφωνον ἑαυ-
- 8a5
- τῶι καὶ ἀπηρτισμένον, ὡς ἂν πόλις ἢ ζῶιον ἢ ἄλλο
τι τῶν μεριστῶν, ἦι καὶ ὁ ὅλος οὐρανός, ὃν δή
φασιν εἶναι τελεώτατον.
- VI
- ____________
- Ἐπιποθεῖ δέ τινα καὶ τὰ τοιάδε λόγον, πῶς
ποτε τῶν ὄντων ὁ μερισμὸς εἰς ὕλην καὶ μορ-
- 8a10
- φήν, πότερον ὡς τὸ μὲν ὄν, τὸ δὲ μὴ ὄν, δυνά-
μει δ' ὂν καὶ ἀγόμενον εἰς ἐνέργειαν· ἢ ὂν μέν,
ἀόριστον δὲ καθάπερ ἐν ταῖς τέχναις, ἡ δὲ γέ-
νεσις ἢ οὐσία γ' αὐτῶν τῶι μορφοῦσθαι κατὰ
τοὺς λόγους· ἀλλ' οὕτω γ' εἰς μὲν τὸ βέλτιον
- 8a15
- τάχ' ἂν ἡ μετάβασις εἴη, τὸ δ' εἶναι οὐθὲν ἂν
ἧττον ἀληθὲς ὑπάρχοι κατ' αὐτὴν (οὐ γὰρ ἂν
οὐδὲ γίνοιτο μὴ ὑπαρχούσης), ἀλλὰ τὸ μήτε τόδε
μήτε ποιὸν μήτε ποσόν, ὡς ἀόριστον τοῖς εἴδεσιν,
δύναμιν δέ τιν' ἔχον. ὅλως δὲ κατ' ἀναλογίαν
- 8a20
- ληπτέον ἐπὶ τὰς τέχνας καὶ εἴ τις ὁμοιότης ἄλλη.
- VII
- ____________
- Δόξειεν δ' ἂν καὶ τοῦτ' ἔχειν ἀπορίαν, εἰ μὴ
ἄρα περιεργίαν τοῦ ζητεῖν, τί δή ποτε ἡ φύσις
καὶ ἡ ὅλη δ' οὐσία τοῦ παντὸς ἐν ἐναντίοις ἐστίν,
καὶ σχεδὸν ἰσομοιρεῖ τὸ χεῖρον τῶι βελτίονι, μᾶλ-
- 8a25
- λον δὲ καὶ πολλῶι πλέον ἐστίν, ὥστε δοκεῖν καὶ
Εὐριπίδην καθόλου λέγειν ὡς «οὐκ ἂν γένοιτο
χωρὶς ἐσθλά». ὁ δὲ τοιοῦτος λόγος ἐγγὺς τοῦ
- 8b1
- ζητεῖν ὅτι οὐ πάντ' ἀγαθὰ οὐδὲ πάντα ὅμοια,
καὶ ὅτι κατὰ πάντων μὲν τὸ εἶναι λέγομεν, οὐ-
θὲν δὲ ὅμοιον ἀλλήλοις, καθάπερ τὰ λευκὰ καὶ
μέλανα, ἐν αὐτοῖς.
Ἔτι δὲ τὸ δοκοῦν παραδοξότε-
- 8b5
- ρον, ὡς οὐχ οἷόν τε τὸ ὂν ἄνευ τῶν ἐναντίων.
οἱ δ' ἔτι πλέονι τῶι παραδόξωι χρώμενοι καὶ τὸ
μὴ ὂν μηδὲ γεγονὸς μηδὲ μέλλον προσκαταριθμοῦ-
σιν εἰς τὴν τοῦ παντὸς φύσιν· ἀλλ' ἥδε μὲν οἷον
ὑπερβατός τις σοφία.
- VIII
- ____________
- 8b10
- Τὸ δὲ ὂν ὅτι πολλαχῶς, φανερόν· ἡ γὰρ αἴ-
σθησις καὶ τὰς διαφορὰς θεωρεῖ καὶ τὰς αἰτίας ζη-
τεῖ· τάχα δ' ἀληθέστερον εἰπεῖν ὡς ὑποβάλλει τῆι
διανοίαι τὰ μὲν ἀπλῶς ζητοῦσα, τὰ δ' ἀπορίαν
ἐνεργαζομένη, δι' ἧς, κἂν μὴ δύνηται προβαίνειν,
- 8b15
- ὅμως ἐμφαίνεταί τι φῶς ἐν τῶι μὴ φωτὶ ζητούν-
των ἐπὶ πλέον. τὸ ἐπίστασθαι ἄρα οὐκ ἄνευ δια-
φορᾶς τινος. εἴ τε γὰρ ἕτερα ἀλλήλων διαφορά
τις· ἔν τε τοῖς καθόλου πλειόνων ὄντων τῶν ὑπὸ
τὰ καθόλου διαφέρειν ἀνάγκη καὶ ταῦτα, ἐάν τε
- 8b20
- γένη τὰ καθόλου εάν τ' εἴδη.
Σχεδὸν δὲ καὶ ἐπι-
στήμη πᾶσα τῶν ἰδίων· ἥ τε γὰρ οὐσία καὶ τὸ
τί ἦν εἶναι καθ' ἕκαστον ἴδιον, τά τε θεωρούμενα
καθ' ἑαυτὰ καὶ οὐ κατὰ συμβεβηκὸς ἦν ἄν τι κατά
τινος, ὅλως δὲ τὸ ἐν πλείοσιν τὸ αὐτὸ συνι-
- 8b25
- δεῖν ἐπιστήμης, ἤτοι κοινῆι καὶ καθόλου λεγόμενον
ἢ ἰδίαι πῶς καθ' ἕκαστον, οἷον ἀριθμοῖς γραμμαῖς,
ζώιοις φυτοῖς· τέλεος δ' ἡ ἐξ ἀμφοῖν. ἔστίν δ'
- 9a1
- ἔνια, ὧν καθόλου τέλος (ἐν τούτωι γὰρ τὸ
αἴτιον), τῶν δὲ τὸ ἐν μέρει, καθ' ὅσα διαίρεσις
εἰς τὰ ἄτομα, καθάπερ ἐν τοῖς πρακτοῖς καὶ ποιη-
τοῖς· οὕτως γὰρ αὐτῶν ἡ ἐνέργεια. ταὐτῶι δ' ἐπι-
- 9a5
- στάμεθα καὶ οὐσίαι καὶ ἀριθμῶι καὶ εἴδει καὶ γένει
καὶ ἀναλογίαι, καὶ εἰ ἄρα παρὰ ταῦτα διαιρέσεις·
διὰ πλείστου δὲ τὸ κατ' ἀναλογίαν, ὡς ἂν ἀπέ-
χοντες πλεῖστον, τὰ μὲν δι' ἡμὰς αὐτούς, τὰ δὲ
διὰ τὸ ὑποκείμενον, τὰ δὲ διὰ τἄμφω.
- 9a10
- Πλεοναχῶς δ' ὄντος τοῦ ἐπίστασθαι, πῶς ἕκα-
στα μεταδιωκτέον; ἀρχὴ καὶ μέγιστον ὁ οἰκεῖος
τρόπος, οἷον τὰ πρῶτα καὶ νοητά, καὶ τὰ κινητὰ
καὶ ὑπὸ τὴν φύσιν, αὐτῶν τε τούτων τὰ ἐν ἀρχῆι
καὶ ἑπόμενα, μέχρι ζώιων καὶ φυτῶν καὶ ἐσχά-
- 9a15
- των τῶν ἀψύχων· ἔστιν γάρ τι καθ' ἕκαστον γέ-
νος ἴδιον, ὥσπερ καὶ ἐν τοῖς μαθηματικοῖς. ἔχει
δὲ καὶ αὐτὰ τὰ μαθήματα διαφορὰν καίπερ ὁμο-
γενῆ πως ὄντα· διήιρηται δ' ἱκανῶς.
Εἰ δὲ καὶ ἔνια
γνωστὰ τῶι ἄγνωστα εἶναι, καθάπερ τινές φασιν,
- 9a20
- ἴδιος ἂν ὁ τρόπος εἴη, διαιρέσεως δέ τινος δεῖ-
ται. τάχα δ' ἐφ' ὧν ἐνδέχεται κατ' ἀναλογίαν οἰ-
κειότερον λέγειν, ἢ αὐτῶι τῶι ἀγνώστωι, καθάπερ
εἴ τις τῶι ἀοράτωι τὸ ἀόρατον.
Πόσοι δ' οὖν τρό-
ποι καὶ ποσαχῶς τὸ εἰδέναι πειρατέον διελεῖν. ἡ
- 9a25
- δ' ἀρχὴ πρὸς αὐτὰ ταῦτα καὶ πρῶτον τὸ ἀφορί-
σαι τί τὸ ἐπίστασθαι. χαλεπώτερον δ' ἂν δόξειεν·
οὐ γὰρ οἷόν τε καθόλου καὶ κοινόν τι λαβεῖν ἐν
- 9b1
- τοῖς πλεοναχῶς λεγομένοις, ἧι καὶ τοῦτ'
ἄπορον ἢ οὐ ῥάιδιόν γε εἰπεῖν, μέχρι πόσου καὶ
τίνων ζητητέον αἰτίας ὁμοίως ἔν τε τοῖς αἰ-
σθητοῖς καὶ νοητοῖς· ἡ γὰρ εἰς τὸ ἄπειρον ὁδὸς
- 9b5
- ἐν ἀμφοῖν ἀλλοτρία καὶ ἀναιροῦσα τὸ φρονεῖν.
ἀρχαὶ δὲ τρόπον τινὰ ἄμφω· τάχα δ' ἡ μὲν ἡμῖν
ἡ δ' ἁπλῶς, ἢ τὸ μὲν τέλος ἡ δ' ἡμετέρα τις
ἀρχή. μέχρι μὲν οὖν τινὸς δυνάμεθα δι' αἰτίου
θεωρεῖν ἀρχὰς ἀπὸ τῶν αἰσθήσεων λαμβάνοντες·
- 9b10
- ὅταν δὲ ἐπ' αύτὰ τὰ ἄκρα καὶ πρῶτα μεταβαίνω-
μεν οὐκέτι δυνάμεθα, εἴτε διὰ τὸ μὴ ἔχειν αἰ-
τίαν εἴτε διὰ τὴν ἡμετέραν ἀσθένειαν ὥσπερ
πρὸς τὰ φωτεινότατα βλέπειν. τάχα δ' ἐκεῖνο
ἀληθέστερον ὡς αὐτῶι τῶι νῶι τῶν τοιούτων ἡ
- 9b15
- θεωρία θιγόντι καὶ οἷον ἁψαμένωι, διὸ καὶ οὐκ
ἔστιν ἀπάτη περὶ αὐτά.
Χαλεπὴ δὲ καὶ εἰς αὐτὸ
τοῦθ' ἡ σύνεσις καὶ ἡ πίστις, ἐπεὶ καὶ ἄλλως μέγα
καὶ πρὸς τὰς καθ' ἕκαστα πραγματείας ἀναγκαῖον
καὶ μάλιστα τὰς μεγίστας, ἐν τίνι ποιητέον τὸν
- 9b20
- ὅρον, οἷον περὶ τὰς τῆς φύσεως καὶ περὶ τὰς ἔτι
προτέρας. οἱ γὰρ ἁπάντων ζητοῦντες λόγον ἀναι-
ροῦσιν λόγον, ἅμα δὲ καὶ τὸ εἰδέναι· μᾶλλον δ'
ἀληθέστερον εἰπεῖν ὅτι ζητοῦσιν ὧν οὐκ ἔστιν
οὐδὲ πέφυκεν.
Ὅσοι τὸν οὐρανὸν ἀίδιον ὑπο-
- 9b25
- λαμβάνουσιν, ἔτι δὲ τὰ κατὰ τὰς φορὰς καὶ τὰ
μεγέθη καὶ τὰ σχήματα καὶ τὰς ἀποστάσεις καὶ
ὅσα ἄλλα ἀστρολογία δείκνυσιν, τούτοις κατάλοι-
- 10a1
- πον τά τε πρῶτα κινοῦντα καὶ τὸ τίνος ἕνεκα λέ-
γειν καὶ τίς ἡ φύσις ἑκάστου καὶ ἡ πρὸς ἄλληλα
θέσις καὶ ἡ τοῦ σύμπαντος οὐσία καὶ ὑποβαίνοντι
δὴ πρὸς τὰ ἄλλα καθ' ἕκαστον τῶν εἰδῶν ἢ με-
- 10a5
- ρῶν ἄχρι ζώιων καὶ φυτῶν. εἰ οὖν ἀστρολογία
συνεργεῖ μέν, οὐκ ἐν τοῖς πρώτοις δὲ τῆς φύσεως,
ἕτερα τὰ κυριώτατ' ἂν εἴη καὶ πρότερα. καὶ γὰρ
δὴ καὶ ὁ τρόπος, ὡς οἴονταί τινες, οὐ φυσικὸς ἢ
οὐ πᾶς, καίτοι τό γε κινεῖσθαι καὶ ἁπλῶς τῆς
- 10a10
- φύσεως οἰκεῖον καὶ μάλιστα τοῦ οὐρανοῦ, διὸ καὶ
εἰ ἐνέργεια τῆς οὐσίας ἑκάστου καὶ τὸ καθ' ἕκα-
στον ὅταν ἐνεργῆι καὶ κινεῖται, καθάπερ ἐν τοῖς
ζώιοις καὶ φυτοῖς· εἰ δὲ μή, ὁμώνυμα, δῆλον ὅτι
κἂν ὁ οὐρανὸς ἐν τῆι περιφορᾶι κατὰ τὴν οὐσίαν
- 10a15
- εἴη, χωριζόμενος δὲ καὶ ἠρεμῶν ὁμώνυμος· οἷον
γὰρ ζωή τις ἡ περιφορὰ τοῦ παντός. ἆρ' οὖν εἴ
γε μηδ' ἐν τοῖς ζώιοις τὴν ζωὴν ἢ ὡδὶ ζητητέον,
οὐδ' ἐν τῶι οὐρανῶι καὶ τοῖς οὐρανίοις τὴν φορὰν
ἢ τρόπον τινὰ ἀφωρισμένον; συνάπτει δέ πως ἡ
- 10a20
- νῦν ἀπορία καὶ πρὸς τὴν ὑπὸ τοῦ ἀκινήτου κίνησιν.
- IX
- ____________
- Ὑπὲρ δὲ τοῦ πάνθ' ἕνεκά του καὶ μηδὲν μά-
την ἄλλως ‹θ'› ὁ ἀφορισμὸς οὐ ῥάιδιος, καθάπερ
πλεονάκις λέγεται· πόθεν δ' ἄρξασθαι χρὴ καὶ εἰς
- 10a25
- ποῖα τελευτᾶν; καὶ δὴ ἔνια τῶι μὴ δοκεῖν ἔχειν
οὕτως ἀλλὰ τὰ μὲν συμπτωματικῶς τὰ δ' ἀνάγκηι
τινί, καθάπερ ἔν τε τοῖς οὐρανίοις καὶ ἐν τοῖς
περὶ τὴν γῆν πλείοσιν.
Τίνος γὰρ ἔνεκα αἱ ἔφο-
- 10b1
- δοι καὶ ἀνάρροιαι θαλάττης, [ἢ τίνος αἱ προχωρή-
σεις] ἢ ἀναξηράνσεις καὶ ὑγρότητες, καὶ ὅλως
πρὸς ἄλλοτ' ἄλλο μεταβολαὶ καὶ φθοραὶ καὶ
γενέσεις, ἧι αἱ μὲν ἐν αὐτῆι τῆι γῆι ἀλλοιώσεις
- 10b5
- καὶ μεταβολαὶ γίνονται πρὸς ἄλλοτ' ἄλλο μεθι-
σταμένων, καὶ ἕτερα δ' οὐκ ὀλίγα παρόμοια
τούτοις;
Ἔτι δ' ἐν αὐτοῖς τοῖς ζώιοις τὰ μὲν ὥσ-
περ μάταια, καθάπερ τοῖς ἄρρεσιν οἱ μαστοὶ καὶ
τοῖς θήλεσιν ἡ πρόεσις, εἴπερ μὴ συμβάλλεται,
- 10b10
- καὶ πώγωνος δ' ἐνίοις ἢ ὅλως τριχῶν ἔκφυσις ἔν
τισιν τόποις· ἔτι δὲ κεράτων μεγέθη καθάπερ τῶν
ἐλάφων τοῖσδε καὶ λελωβημένων κνήσει τε καὶ
παραιωρήσει καὶ ἐπιπροσθήσει τῶν ὀμμάτων· καὶ
ὡς ἔνια δὴ βίαι ἢ παρὰ φύσιν, ὥσπερ ὁ ἐρωιδιὸς
- 10b15
- ὀχεύει καὶ τὸ ἡμερόβιον ζῆι· καὶ ἕτερα οὑκ ὀλίγα
λάβοι τις ἂν τοιαῦτα. καὶ τὸ μέγιστον δὴ καὶ μά-
λιστα δοκοῦν περὶ τὰς τροφὰς καὶ γενέσεις τῶν
ζώιων· οὐθενὸς γὰρ ταῦθ' ἕνεκα, ἀλλὰ συμπτώματα
καὶ δι' ἑτέρας ἀνάγκας. ἔδει γάρ, εἴπερ τούτων χά-
- 10b20
- ριν, ἀεὶ κατὰ ταῦτα καὶ ὡσαύτως.
Ἔτι δ' ἐν τοῖς
φυτοῖς καὶ μᾶλλον τοῖς ἀψύχοις ὡρισμένην τιν'
ἔχουσι φύσιν, ὥσπερ δοκοῦσιν, καὶ μορφαῖς καὶ
εἴδεσιν καὶ δυνάμεσιν, τίνος ἕνεκα ταῦτα ζητή-
σειεν ἄν τις. αὐτὸ γὰρ τοῦτο ἄπορον τὸ μὴ ἔχειν
- 10b25
- λόγον, καὶ ταῦτ' ἐν ἑτέροις μὴ ποιοῦσιν προτέ-
ροις καὶ τιμιωτέροις. ἧι καὶ ἔοικεν ὁ λόγος ἔχειν
τι πιστόν, ὡς ἄρα τῶι αὐτομάτωι ταῦτα καὶ τῆι τοῦ
ὅλου περιφορᾶι λαμβάνει τινὰς ἰδέας ἢ πρὸς ἄλ-
- 11a1
- ληλα διαφοράς.
Εἰ δὲ μή, τοῦ θ' ἕνεκά του καὶ
εἰς τὸ ἄριστον ληπτέον τινὰς ὅρους καὶ οὐκ ἐπὶ
πάντων ἁπλῶς θετέον· ἐπεί καὶ τὰ τοιάδε ἔχει
τινὰ διστασμὸν καὶ ἁπλῶς λεγόμενα καὶ καθ' ἕκα-
- 11a5
- στον. ἁπλῶς μὲν ὅτι τὴν φύσιν ἐν ἅπα-
σιν ὀρέγεσθαι τοῦ ἀρίστου καὶ ἐφ' ὧν ἐνδέχεται
μεταδιδόναι τοῦ ἀεὶ καὶ τοῦ τεταγμένου· ὡς δ'
αὕτως καὶ ἐπὶ τῶν ζώιων ὁμοίως· ὅπου γὰρ οἷόν
τε τὸ βέλτιον, ἐνταῦθα οὐδαμοῦ παραλείπει, οἷον
- 11a10
- τὸ ἔμπροσθεν τὴν φάρυγγα τοῦ οἰσοφάγου (τιμιώ-
τερον γάρ), καὶ ἐν τῆι μέσηι κοιλίαι τῆς καρδίας
τὴν κρᾶσιν ἀρίστην, ὅτι τὸ μέσον τιμιώτατον·
ὡσαύτως δὲ καὶ ὅσα κόσμου χάριν. εἰ γὰρ καὶ
ἡ ὄρεξις οὕτως, ἀλλ' ἐκεῖνό γ' ἐμφαίνει διότι πολὺ
- 11a15
- τὸ οὐχ ὑπακοῦον οὐδὲ δεχόμενον τὸ εὖ, μᾶλλον
δὲ πολλῶι πλεῖον· ὀλίγον γάρ τι τὸ ἔμψυχον,
ἄπειρον δὲ τὸ ἄψυχον, καὶ αὐτῶν τῶν ἐμψύχων
ἀκαριαῖον, καὶ βέλτιον, το εἶναι.
Τὸ δ' ὅλον σπά-
νιόν τι καὶ ἐν ὀλίγοις τὸ ἀγαθόν, πολὺ δὲ πλῆ-
- 11a20
- θος εἶναι τὸ κακόν, οὐκ ἐν ἀοριστίαι δὲ μόνον καὶ οἷον
ὕλης εἴδει, καθάπερ τὰ τῆς φύσεως, ἀμαθέστα-
του. εἰκῆι γὰρ οἱ περὶ τῆς ὅλης οὐσίας λέγον-
τες ὥσπερ Σπεύσιππος σπάνιόν τι τὸ τίμιον
ποιεῖ τὸ περὶ τὴν τοῦ μέσου χώραν, τὰ δ' ἄκρα
- 11a25
- καὶ ἑκατέρωθεν. τὰ μὲν οὖν ὄντα καλῶς ἔτυχεν
ὄντα.
Πλάτων δὲ καὶ οἱ Πυθαγόρειοι μακρὰν τὴν
- 11b1
- ἀπόστασιν, ἐπεὶ μιμεῖσθαι γ' ἐθέλειν ἅπαντα.
καίτοι καθάπερ ἀντίθεσίν τινα ποιοῦσιν τῆς ἀο-
ρίστου δυάδος καὶ τοῦ ἑνός, ἐν ἧι καὶ τὸ ἄπειρον
καὶ τὸ ἄτακτον καὶ πᾶσα ὡς εἰπεῖν ἀμορφία καθ'
- 11b5
- αὑτήν, ὅλως οὐχ οἷόν τε ἄνευ ταύτης τὴν τοῦ ὅλου
φύσιν, ἀλλ' οἷον ἰσομοιρεῖν ἢ καὶ ὑπερέχειν τῆς
ἑτέρας· ἧι καὶ τὰς ἀρχὰς ἐναντίας. διὸ καὶ οὐδὲ
τὸν θεόν, ὅσοι τῶι θεῶι τὴν αἰτίαν ἀνάπτουσιν, δύ-
νασθαι πάντ' εἰς τὸ ἄριστον ἄγειν, ἀλλ' εἴπερ, ἐφ'
- 11b10
- ὅσον ἐνδέχεται, τάχα δ' οὐδ' ἂν προέλοιτ', εἴπερ
ἀναιρεῖσθαι συμβήσεται τὴν ὅλην οὐσίαν ἐξ ἐναν-
τίων γε καὶ ‹ἐν› ἐναντίοις οὖσαν.
Φαίνεται δὲ
καὶ ἐν τοῖς πρώτοις ἐπιθεωρούμενα πολλὰ καὶ ὡς
ἔτυχεν, οἷον τὰ περὶ τὰς τῆς γῆς λεχθέντα μετα-
- 11b15
- βολάς· οὔτε γὰρ τὸ βέλτιον οὔτε τὸ τινὸς χάριν,
ἀλλ' εἴπερ, ἀνάγκηι τινὶ κατακολουθεῖν· πολλὰ δὲ
καὶ ἐν τῶι ἀέρι τοιαῦτα καὶ ἐν ἄλλοις.
Μάλιστα δ' ἂν
δόξειεν ἔχειν τήν γε τάξιν τῶν μὲν αἰσθητῶν
τὰ οὐράνια, τῶν δ' ἄλλων, εἰ μὴ ἄρα καὶ πρότερα
- 11b20
- τούτων, τὰ μαθηματικὰ· εἰ γὰρ καὶ μὴ πᾶν ἀλλ'
ἐν τούτοις πλέον τὸ τεταγμένον. πλὴν εἴ τις τοι-
αύτας λαμβάνοι τὰς μορφὰς οἵας Δημόκριτος ὑπο-
τίθεται τῶν ἀτόμων.
Ἀλλά δὴ τούτων μὲν περὶ σκεπτέον· ὃ δ' ἐξ
- 11b25
- ἀρχῆς ἐλέχθη, πειρατέον τινὰ λαμβάνειν ὅρον καὶ
ἐν τῆι φύσει καὶ ἐν τῆι τοῦ σύμπαντος οὐσίαι καὶ
τοῦ ἕνεκά του καὶ τῆς εἰς τὸ βέλτιον ὁρμῆς. αὕτη
- 12a1
- γὰρ ἀρχὴ τῆς τοῦ σύμπαντος θεωρίας, ἐν τίσιν
τὰ ὄντα καὶ πῶς ἔχει πρὸς ἄλληλα.
|
|