C a e c u s   A m o r

_____________________________

Argumentum
Personae
Scena I
Scena II
Scena III
Scena IV
Scena V
Scena VI
Scena VII
Scena VIII
Scena IX
Scena X
Scena XI
Scena XII
Scena XIII
Scena XIV
Scena XV
Scena XVI
Scena XVII
Scena XVIII
Scena XIX
Scena XX
Scena XXI
Scena XXII
Scena XXIII
Scena XXIV
Scena XXV
Scena XXVI
Scena XXVII
Scena XXVIII


PATER AMORE,
VEL ODIO,
ERGA LIBEROS
EXCAECATUS.
FABULA.
 
A R G U M E N T U M

Patricius, pater male cordatus, Philotam filium natu majorem iniquo amore, Eugenium natu minorem odio pariter iniquo prosequebatur. Eugenius ingenio eleganti, animo docili et morigero, indole suavissima ac inprimis singulari in patrem pietate odium injustum tentat avertere, et genitoris, quem unice diligit, benevolentiam sibi conciliare. Sed frustra. Filium optimum et paterna charitate dignissimum procul ablegare Patricius cogitat. Philotas contra durus, indocilis, ferreus, Patri infensus, quo plura experitur paterni amoris testimonia, eo pluribus prodit argumentis ingratum animum, pravamque voluntatem ad omne vitiorum genus propensam, jamque flagitiis exercitatam. Patricius Irenaei viri optimi consiliis, et Dolophili servi callidi artibus adjutus errorem agnoscit suum; quo deposito, resipiscit.
 
P E R S O N A E .

PATRICIUS, Pater Philotae et Eugenii.
PHILOTAS, Patricii filius natu major.
EUGENIUS, Patricii filius natu minor.
IRENAEUS, Patricii amicus.
NEOPHYLAX, Philotae et Eugenii moderator.
PHILOSTORGUS, Pater filii male admodum morati.
CASTOROPOLA, Petasorum opifex.
PYRACMON, Faber ferrarius.

 
S C E N A  I .

EUGENIUS, IRENAEUS.

EUGENIUS
theatrum subit gemens, et tanquam dolore obrutus in cathedram se conjicit.
Me miserum! Ah!

IRENAEUS
theatrum ingressus dum circumspicit, Eugenium advertit aversa sedentem facie, nec statim agnoscit.
Quis ille secum solus in angulo sedet? Eugenius, ni fallor. Opportune admodum. Salvus sis, Eugeni.

EUGENIUS
quasi ex improviso advocatus surgit, et aegritudinem animi ipso corporis habitu fatetur.
Irenaeum salvere plurimum jubeo.

IRENAEUS
Patricium patrem tuum aiunt profecturum hodie Rothomagum. Jamne profectus est?

EUGENIUS
Patrem vidi modo, sed de ista profectione nullum omnino verbum fecit.

IRENAEUS
Nullum prorsus? non proficiscetur ergo. At at videris mihi valere minus bene. Pallet facies, languent oculi, defluunt genae, labat cervix, vacillat corpus, et vix pedibus insistit. Aegrotas profecto, Eugeni.

EUGENIUS
Valeo nimium bene.

IRENAEUS
Quorsum ista spectat oratio? quid obvertis ora?

EUGENIUS
Ah!

IRENAEUS
Suspiras. Quis novus suspiria elicit dolor? tametsi novus non est. Ex quo ferme in hanc urbem veni, et in istam intuli pedem domum, te moerore confici et luctu tabescere adverti. Causam rogare sum veritus, at nunc fare, quaeso, quid sit.

EUGENIUS
Quin potius omitte quaerere.

IRENAEUS
An refugit animus quod celat, id me coram eloqui? an diffidit mihi?

EUGENIUS
Nemini tam fidit animus quam tibi. Sedenim quid prodest dolorem obductum vulgare verbis, si neque dolebo minus, et tu dolebis magis.

IRENAEUS
Erit hoc saltem solatium in luctu, amicum quod habeas tuis condolentem malis.

EUGENIUS
Durum et triste solatium.

IRENAEUS
Ut ut est, age, loquere, Eugeni, ne verere, quod te sollicitat et cruciat hoc aperi, et concrede mihi.

EUGENIUS
Ah! pater! pater!

IRENAEUS
Patrem quid appellas? an ille vero causa moeroris foret? utrum in danda pecunia parcior?

EUGENIUS
Leve commemoras malum.

IRENAEUS
Adolescentibus haud ita leve. An te arctiori, ne libere excurras, continet gyro?

EUGENIUS
Neque illud est incommodum grave.

IRENAEUS
Quid ergo?

EUGENIUS
Aliud doleo.

IRENAEUS
Quid esse tandem dixerim? an pater non amat satis? an...

EUGENIUS
Desine plura, vulnus tetigisti.

IRENAEUS
Non satis amat pater! id falso suspicaris; amat.

EUGENIUS
Utinam falso, utinam temere! sed nec amat, nec amorem simulat. Ac ne hunc quidem gratum permittit errorem mihi, ut amari me putem.

IRENAEUS
Inveniam huic remedium malo: faciam ut et ameris, et amari te scias.

EUGENIUS
Frustra, Irenaee, frustra id effectum velis quod ipsa mater carissima, dum viveret, In hoc verbo, quod effert tremula voce, prosilit lacrima, dum moreretur, tentavit saepe, nec potuit assequi. Novi animum patris. Mihi jam pridem infensus est. Conspectus aegre patitur meos, invidet suos. Objurgat quotidie, increpat, minitatur. Nescio quod grande denunciat malum: et nisi me fallit metus, brevi, Irenaee, brevi Eugenius dicet tibi longum vale.

IRENAEUS
Male ominari desine. Non adeo inclemens est pater. Verum an tu satis filius obsequens? nonne illorum es adolescentum ex numero, qui vix ad altitudinem cubiti excrevere, cum sui juris esse volunt, et agunt omnia arbitratu suo. Parentum consilia, monita nihili faciunt, rident etiam quasi jam ipsi sapiant plurimum et delirent patres? ac ne plura interrogem, nonne facto aliquo, vel dicto paternum offendisti animum, et ab amore ad odium traduxisti?

EUGENIUS
Deum luctus mei conscium testor, nihil fecisse me scientem, vel dixisse, quod tantillum offenderet patrem. Imo nihil omisi quo benevolum facerem mihi. Blanditus sum, obsecutus in omnibus; flevi, suspiravi; blanditias, obsequias, fletus, suspiria contempsit mea. Ille vix me dignatur alloqui. Filium appellat nunquam. Usque adeo patris non solum mores et animum, sed et ipsum nomen velle videtur deponere.

IRENAEUS
Sic sunt, ut amici, ita patres quidam in amando severiores, blanditias neque adhibent, neque admittunt; sive ita fert ingenium, sive ita suadet ratio.

EUGENIUS
Non ita fert ingenium patris. Philotam fratrem meum habet in deliciis, gestat in oculis, palpat, blanditur, pecuniam, vestes, et quidem splendidas, largitur affatim, quodque his longe pluris facio, amorem huic totum impertit suum.

IRENAEUS
Sentio te parum liberali uti patre; at non ideo patrem odisse fas est.

EUGENIUS
Oderim patrem! potius, ah! potius oderim lucem! amo patrem, Irenaee, vel durum, vel inclementem, vel infensum mihi. Amo, neque amare desinam. Sed heu! quam miserum est! quam acerbum, odio esse, cum diligas, et ille esse odio a quo diligi maxime velis Verba ultima franguntur singultibus, et desinunt in lacrimas, et debeas.

IRENAEUS
Compesce lacrimas, Eugeni; calamitatem tuam respiciet innocentum tutor Deus. Ipse patrem alloquar tuum, et nisi ferreus sit, (nec est) ejus emolliam et inflectam animum.

PATRICIUS
in post-scenio.
Intra semi-horam parata sint omnia.

EUGENIUS
Audio vocem patris. Abeo, ne me praesentem excipiat modis te seque indignis. Tibi se commendat infelix Eugenius.

IRENAEUS
Securus esto; quid tua causa fecerim, et profecerim mox renunciabo.

 
S C E N A  I I .

PATRICIUS, IRENAEUS.

IRENAEUS
Salutem tibi plurimam, Patrici; quomodo vales?

PATRICIUS
Eh! sat belle: tussim illam molestam et importunam quae me angebat male, excussi tandem, et expui. Tussit et exscreat. Hem, hem, ausculta. Jam clara est vox et liquida. Hem, hem, audis?

IRENAEUS
Audio et gratulor. Te profecturum hodie Rothomagum dixit aliquis. Ita ne vero?

PATRICIUS
Sic est. At nonne tu isthic cum aliquo loquebare modo?

IRENAEUS
Sermonem habebam cum uno ex liberis tuis, qui mihi placet admodum; est ille natura, ingenio, moribus suavis.

PATRICIUS
Ha, ha, ha, he! apud me laudandus scilicet! quasi vero eximias Philotae dotes probe cognitas non habeam.

IRENAEUS
De Philota non loquor, neque...

PATRICIUS
De quo loqueris ergo?

IRENAEUS
De Eugenio.

PATRICIUS
De Eugenio loqueris! he...

IRENAEUS
Maxime, teque parentum judico fortunatissimum, hujus adolescentuli virtutes si bene noveris.

PATRICIUS
Novi satis.

IRENAEUS
Ergo te beatum nosti.

PATRICIUS
Abi, non fungeris liberalis officium viri, qui me praesentem irrideas, et mihi exprobes meae opprobrium domus.

IRENAEUS
Ego te irrideo! neutiquam. Tibi gaudeo qui talem habeas filium.

PATRICIUS
Filium. Cave dixeris. Non est jam meus, illum abdico, et sentiet brevi...

IRENAEUS
Non satis (pace tua dixerim) attendis quid dicas, et ista si te crederem loqui ex animo, haud facile dixtis ignoscerem.

PATRICIUS
Neque ego homini ignosco, qui me sciens volensque ad iracundiam provocet.

IRENAEUS
Quis te ad iracundiam provocat? an non licet filium laudare coram patre?

PATRICIUS
Non hercle, non licet, neque pati debet pater laudari filium qui vituperandus sit; excusari, qui sit accusandus, qui... eh...

IRENAEUS
Quid ergo mali tantum admisit Eugenius? aut quo nomine accusandus venit? quid fecit?

PATRICIUS
Fecit, fecit... nescio.

IRENAEUS
An te non reveretur ut decet? an paterna detrectat imperia?

PATRICIUS
Si detrectaret, ah... non ferret impune.

IRENAEUS
An familiaritatibus se applicuit malis? an convivatur? an ludit?

PATRICIUS
Utrum ad improbos se adjunxerit haud scio.

IRENAEUS
Atqui tamen id scire oportuit.

PATRICIUS
Convivari quidem et ludere non puto; deest enim pecunia.

IRENAEUS
Nihilne das pecuniae?

PATRICIUS
Oh! nihil plane.

IRENAEUS
Nihil! istud non probo, scio pecuniam esse plurimi irritamentum mali: neque profundendam temere in adolescentum manus. At neque deneganda omnino est; sed modice suppeditanda, ut aequales inter liberaliter vivant, atque utendo discant uti. Itaque auctor tibi ego sim...

PATRICIUS
Apage te cum tuis consiliis. Sunt illa quidem optima, sed alteri serva, vel tibi.

 
S C E N A  I I I .

CASTOROPOLA, PATRICIUS, IRENAEUS.

CASTOROPOLA
Petasos affero, Patrici, quos et quales imperasti.

PATRICIUS
Ostende, Castoropola.

CASTOROPOLA
Vide.

PATRICIUS
Quos et quales imperavi scilicet.

CASTOROPOLA
Omnino. Alterum postulasti nudum et inornatum, densum et bene stipatum, qui aetatem et senium ferre possit: hic talis est.

PATRICIUS
He! fortasse quidem. alter vero...

CASTOROPOLA
Alterum voluisti nitidum, elegantem, et splendide ornatum. Talem istum exhibeo.

PATRICIUS
Elegantius quid volui et splendidius.

CASTOROPOLA
Nihil in urbe, vel in aula elegantius videris aut splendidius. Istam intuere cristam mollem, patulam, comantem, niveam, istum contemplare limbum auro contextum purissimo, punctis distinctum eminentibus, et opere hispanico denticulatum. An non probas?

PATRICIUS
Non plane improbo; sed vereor ne iste pileus ornando Philotae capiti non sit idoneus satis.

CASTOROPOLA
Ne verere: si dubitas, in ejus capite experire.

PATRICIUS
In meo prius experiar capite. Petasum suo imponit capiti. Quid censes, Irenaee? an iste petasus me ornat satis?

IRENAEUS
Quin imo te ornat nimis.

PATRICIUS
Cum essem junior, gaudebam istis elegantibus capitis ornamentis; hunc igitur petasum Philotae, illum Eugenio trade, Castoropola. Utriusque pretium subinde accipies.
 

S C E N A  I V .

PATRICIUS, IRENAEUS.

IRENAEUS
Tantumne inter liberos statuis discriminis, Patrici, ut alteri splendidum ac superbum capitis tegmen, alteri nudum ac prope sordidum destines.

PATRICIUS
Tantum inter liberos statuo discriminis, quantum ipsa constituit aetas et natura. An tu filium natu minorem aequaliter cum majore ornatum velis?

IRENAEUS
Aequalitatem non exigo, quam tamen adhibent parentes quidem bene cordati. Sed volo similitudinem. Ibi sit vestitus similis, ac prope communis, ubi est similitudo fortunae et sanguinis communio.

PATRICIUS
Similis, communis, similitudo, communio, praeclara oratio. Isti parentes bene cordati quorum laudas institutum, liberos arbitrio vestiunt et ornant suo, nonne?

IRENAEUS
Prorsus.

PATRICIUS
Permitte, obsecro, ut meos quoque arbitratu vestiam et exornem meo.

IRENAEUS
Permitto; unum oro quod attinet ad Eugenium...

PATRICIUS
Etiam ad Eugenium redis?

IRENAEUS
Redeo ut mox recedam, cum de illo mihi respondendo feceris satis. Dic igitur, quaeso, in te quid peccaverit infelix adolescens. Quo enim magis magisque animum in omnes intendo partes, hoc minus occurrit quid fecerit, aut facere vero potuerit.

PATRICIUS
Fecit...

IRENAEUS
Age, eloquere.

PATRICIUS
Fecit...

IRENAEUS
Quid fecit tandem?

PATRICIUS
Fecit... fecit ut non possim amare.

IRENAEUS
Amare non potes?

PATRICIUS
Non possum.

IRENAEUS
Pater es, et filium amare non potes?

PATRICIUS
Non possum, inquam.

IRENAEUS
Aliter sentis, aliter loqueris.

PATRICIUS
Idem sentio, idem loquor, rem ita dico ut est.

IRENAEUS
Atqui idipsum miror, ita rem esse ut dicis. Fateor quosdam esse liberos tam male natos, adeo informes corpore, aut perversos ingenio, ut illis aegre parentes arrideant.

PATRICIUS
Bene tu quidem.

IRENAEUS
Pater in filii vultu et moribus vultum et mores quaerit suos, nec invenit.

PATRICIUS
Recte.

IRENAEUS
Speravit habiturum se in filio columen et ornamentum domus. Filium habet ejusmodi qui patrium obscuret magis quam illustret genus.

PATRICIUS
Maxime.

IRENAEUS
Ista paternum amorem restinguere aliquatenus possunt, extinguere prorsus non debent; vincat oportet fastidii sensum natura vel ratio. Excuset liberorum vitia, et quodammodo imminuat: virtutes contra, si quae sunt, (et sunt semper aliquae) augeat et amplificet. Faciat omnino illa, quod speculum concavum, cujus ope res crescere videntur vel decrescere, prout hanc vel illam vitri faciem obverteris.

PATRICIUS
Faciat ratio, in liberorum vitiis, quod speculum concavum, cujus ope res videntur crescere vel decrescere, prout haec vel illa facies obvertitur: egregie philosopharis, et perite. Vis ergo amari filium qui non sit amabilis.

IRENAEUS
Annon hac ipsa re amabilis est quod filius est? non satis est miserum adolescentem suis onerari vitiis, et saepe quidem a parente transmissis, Patricius aperit caput, et gratias agit, quasi verba ad se pertineant, nisi parentis odio laboret.

PATRICIUS
Filius oneratur vitiis a parente transmissis. Egregiis me sane ornas laudibus.

IRENAEUS
Quae dico, ea de te vel de Eugenio cave dicta existimes. Habet ille profecto, quod ametur; neque adolescentem alium facile reperias quem blandiore oculo natura respexerit.

PATRICIUS
Non cessabis laudare vitium?

IRENAEUS
Virtutem laudo. Sed noli effervescere; amas Philotam nonne?

PATRICIUS
Amo certe, et est amore dignus adolescens. Adolescens nimirum! adolescens. Vah! illum peraeque tibi ac mihi notum esse oportuit.

IRENAEUS
Mihi fortasse magis notus est quam tibi, quid autem in illo tam eximium vides, quod in Eugenio requiras?

PATRICIUS
Video... video... omnia. Elegans est, urbanus, comis, lepidus, ingeniosus. Amat me praeterea. Amat...oh! nihil supra.

IRENAEUS
Amore illi non concedit Eugenius, hoc certo affirmare licet.

PATRICIUS
Eugenius nempe, Eugenius. Num semel amplexus petiit meos? num blanditus est? num?

IRENAEUS
Quomodo blandiatur vel tuos amplexus petat quem ad te non sinis accedre? quod ad mores attinet, nihil dicam gravius, nunc dico tamen: optandum ut Philotas tam sit vitae integer quam Eugenius. Qui enim nimium amantur a parentibus, amant se ipsi vulgo nimium, et...

PATRICIUS
Ausculta, si placet. Jocone an serio ista dicas, nescio. Displicet sane multum oratio tua, et nisi amicus esses et affinis... parco pluribus. Caput aperit quasi abiturus et aegre se retineri patitur. Vale.

IRENAEUS
Manedum, Patrici, ego tibi molestus esse nequaquam volo. Id unum volo, ea ne ignores quae tua interest scire et ibi aperias oculos, ubi...

PATRICIUS
Aperti sunt satis. Tu claude tuos, si quid displicet.

IRENAEUS
Tene tam diu amore vel odio excaecatum, nihil in liberorum vita et moribus dispicere, et vel odisse, vel amare sine ratione et modo? verum esto sane. Si nihil ad te, quid ad me? Fingit abire se velle.

PATRICIUS
Irenaeum retinens.
Age tandem quid est in quo Philotam arguas.

IRENAEUS
Nihil; ne forte succenseas.

PATRICIUS
Dic tamen.

IRENAEUS
Displiceret oratio mea.

PATRICIUS
Obsecro te, ne me silentio torqueas.

IRENAEUS
Illud quodcumque est, malim te ex aliis, quam ex me cognoscere.

PATRICIUS
Cognoscam modo. Heus Dolophile!

DOLOPHILUS
in post-scenio.
Quid jubes, here?

PATRICIUS
Adesdum.
 

S C E N A  V .

DOLOPHILUS, PATRICIUS, IRENAEUS.

DOLOPHILUS
Adsum.

PATRICIUS
Neophilax estne intus?

DOLOPHILUS
Credo esse in cubiculo vicino cum Philota et Eugenio.

PATRICIUS
Illum accersa ocyus.
 

S C E N A  V I .

PATRICIUS, IRENAEUS.

PATRICIUS
Tametsi illum ssevocare juverit; et interrogare semotis testibus.

IRENAEUS
Quid ita?

PATRICIUS
Quia sic liberius se prodit veritas.

IRENAEUS
Praesentem igitur me non admittis?

PATRICIUS
Isthic resiste paululum, mox ad te redeo.

IRENAEUS
Imo tu Neophilactem isthic, semotis testibus interrogato, dum ibo ad Dyscolopatrem, qui ex me quaerebat nuper num cogitarem brevi Rothomagum. Illuc te proficisci renuncio.

PATRICIUS
Operam ipsi meam promitte, si quid illic ejus causa praestare potero. Sed me admoneat ocius quid velit: nam proficiscar brevi.

IRENAEUS
Aut ille admonebit statim, aut ego quam primum admonebo.

 
S C E N A  V I I .

PATRICIUS, NEOPHILAX.

PATRICIUS
Accede, Neophilax, accede proprius et ausculta.

NEOPHILAX
Ad omnia me promptum vides.

PATRICIUS
Liberos a quindecim diebus tibi moderandos tradidi.

NEOPHILAX
Non est, opinor, quod te facti poeniteat.

PATRICIUS
He! nondum quidem. Ego te unum elegi e multis. Hoc non ignoras.

NEOPHILAX
Neque ignoro, neque sum immemor.

PATRICIUS
Causa deligendi fuit, quod te prae caeteris candidum et apertum in dictis credidi.

NEOPHILAX
Honorifice de me sentis, et vere.

PATRICIUS
Neque vero adulatores fero.

NEOPHILAX
Neque vero sunt ferendi.

PATRICIUS
Neque illos parentes ineptos et stolidos probo, qui mira de liberis audire amant, quia ipsi mira praedicant.

NEOPHILAX
Neque vero sunt probandi.

PATRICIUS
Loquere igitur aperte et candide; an satisfaciunt liberi?

NEOPHILAX
He, he...

PATRICIUS
Age, dic, ne dubita. Philotas nonne sedulus in officiis et diligens.

NEOPHILAX
Imo nulli magistro satisfacit, nihil audit, nihil attendit, nihil capit.

PATRICIUS
Tanto melius, tanto melius. Ista levitas signum habet vividi et acris ingenii. Ego sic eram, cum id essem aetatis. Eugenius autem quid?

NEOPHILAX
Eugenius totum se tradit magistris et artibus. Ille scribendo manum exercet, legendo mentem excolit, historiae dat operam, Geographiae, Philosophiae, Mathematicis...

PATRICIUS
Satis est, satis est. Philotas nonne vita et moribus suavis, honestus, integer?

NEOPHILAX
Imo procax, petulans, fraeni impatiens; amans sui plus aequo, et male metuo...

PATRICIUS
Ne metue. Defervescent paulatim adolescentiae cupiditates et velut generosa vina, cum deferbuerint, mitescent. Eugenius vero?

NEOPHILAX
Eugenio nihil suavius est in agendo. In loquendo prudens, urbanus, verecundus...

PATRICIUS
Hon... das mihi verba, Neophilax; neque de Philota, neque de Eugenio vera loqueris.

NEOPHILAX
De utroque vera loquor. Illud addam de Philota, ipsum absenti tibi male aliquando dicere, et reverentiam patri debitam violare dictis et jocis. Frustra moneo, arguo... ridet me...

PATRICIUS
risum Neophilactis imitatur ridicule.
He, he, he. Ridet te.

NEOPHILAX
Minatur etiam, et me onerat conviciis.

PATRICIUS
Vellem te quoque plagis onerasset, et parum abest...

NEOPHILAX
Heu! quid ita?

PATRICIUS
Quia maledictus es, calumniator, sycophanta.

NEOPHILAX
Ista non merui nomina, neque is ego sum qui...

PATRICIUS
Tu scilicet coram me filio maledicas meo.

NEOPHILAX
Vera audire voluisti, vera audivisti.

PATRICIUS
Abi, et liberos ad me mitte.
 

S C E N A  V I I I .

PATRICIUS.

PATRICIUS
solus.
Ah! nimium jam sentio. Philotae parantur insidiae. Irenaeus, Neophilax inter se congruunt ambo illum ut in suspicionem et invidiam vocent apud patrem. Sed nil agunt. Non sic luditur Patricius; quo magis de filio detrahent, hoc erit carior mihi. Amorem conantur meum restinguere, et accendunt magis.
 

S C E N A  I X .

PATRICIUS, EUGENIUS.

PATRICIUS
Quis ille restitat ad januam? ingredere, fili, ingredere. Quo pergis, Eugeni?

EUGENIUS
Nonne jubes ingredi, pater amantissime.

PATRICIUS
Non te, sed filium.

EUGENIUS
Ignosce errori. Vocatum me credideram: ipse me Neophilax nomine advocavit tuo.

PATRICIUS
Te alloquar modo, sed Philotam prius.

EUGENIUS
Ubi voles, adero, pater carissime, et mandata tua excipiam lubens.

PATRICIUS
cum motu indignationis.
Eh!...
 

S C E N A  X .

PHILOTAS, PATRICIUS.

PATRICIUS
Accede, nate, patris amplexum pete.

PHILOTAS a parte.
Ah! quam es importunus!

PATRICIUS
Quid ais, mea vita?

PHILOTAS
Timeo ne sim importunus.

PATRICIUS
Patri injuriam facis, fili suavissime; assideamus. Quomodo vales, delicium meum?

PHILOTAS
Non male.

PATRICIUS
Quid hoc est? ut ornatus es? cur non habes linteolum elegantius, quo fauces et collum protegas?

PHILOTAS
Non...

PATRICIUS
Emendum curabo, mea lux, placetne iste petasus, quem tibi comparavi modo.

PHILOTAS
Non displicet.

PATRICIUS
Impone capiti, ut videam num apte deceat... Illum sic dirige ut ne frontem obumbret nimis.

PHILOTAS
Ahi!

PATRICIUS
Quid gemis? an te laesit umprudens manus.

PHILOTAS
Leviter, ac ne vix quidem... atenim quam elegantem annulum digito, quam nitidam annulo gemmam geris?

PATRICIUS
Nuptiale donum est; matri dederam tuae, cum illa mihi desponderetur, ex ejus capsula eduxi hodie.

PHILOTAS
Sine, quaeso, annulum istum inspiciam diligentius.

PATRICIUS
Ipsum digito insere... convenit digitus annulo.

PHILOTAS
Convenit et annulus digito, sed recipe.

PATRICIUS
Imo, tibi habe, mi animule.

PHILOTAS
Quid ais, pater?

PATRICIUS
Quod fieri volo, meum corculum.

PHILOTAS
Ego ne quod maternum fuit, quod paternum est digito circumferam?

PATRICIUS
Sic placet. Dum isto me annulo exoneras, moerore levas qui mihi ex conjugis optimae fato objicitur.

PHILOTAS
Fuit illa mulier bona, nisi foret plus aequo pia, et moribus nimium simplex.

PATRICIUS
Ipsam laudare abstine, dolorem renovas. Heu! hoi...

PHILOTAS
Ejus abstinebo laudibus; tu abstine fletibus. Ego te annulo isto, propter moerorem quem objcit, levabo. Quandonam autem te dabis in viam? nam te profecturum aliquo inaudivi mane.

PATRICIUS
Proficiscar modo. Nonne hoc dolet tibi, patre quod sis cariturus aliquot dies?

PHILOTAS
Id doleo maxime. Quid me autem vocasti?

PATRICIUS
Rescire te aliquid oportuit, quod mihi dictum est.

PHILOTAS
Quid isthuc autem?

PATRICIUS
Dixit Neophilax te... non satis diligentem in officiis, te... minus sanctum moribus, te... non ita reverenter de me loqui aliquando.

PHILOTAS
Dixit hoc Neophilax.

PATRICIUS
Dixit.

PHILOTAS
O Superi! eo ne temeritatis devenisse quemquam?...

PATRICIUS
Noli excandescere, anima mea, ne fervor iste tumultum excitet in stomacho.

PHILOTAS
Me nempe maledictis violari patiar lentus? hoc ipse pateris,et amas!

PATRICIUS
Maledixit Neophilax; sed maledicenti non credidi.

PHILOTAS
Et credidisti, et credis.

PATRICIUS
Ne vivam, si credidi, aut credo.

PHILOTAS
Si non credidisti, si non credis, si me amas, istum calumniatorem domo abige.

PATRICIUS
At...

PHILOTAS
Quid?

PATRICIUS
Te propter jam quatuor vitae moderatores amovimus a sex mensibus.

PHILOTAS
Amove et istum Neophilactem.

PATRICIUS
At est bonus vir, et...

PHILOTAS
Est bonus vir, homo maledictus.

PATRICIUS
Maledicat; quid tum? si non habeo fidem?

PHILOTAS
Non habes fidem modo, sed habebis postea. Sic ego invidiae et calumniae telis semper patebo miser, Fletum simulat et sic ridet ut spectator risum advertat quem Pater fletum interpretatur. Et quia suspiciosus est amor, quo amas magis, hoc me suspectum magis habebis.

PATRICIUS
Cave dixeris. Nemini credo de te, his tantum credam oculis... Patrem amplectere antequam ingrediatur viam... iterum... vix possum tenere lacrimas. Heu!... hoi...

PHILOTAS
Flere meum est, pater. Nam qui potero ferre desiderium tui. Heu! hoi...

PATRICIUS
Ut amat! Abstergit fictas Philotae lacrimas. Parce fletibus, ocule mi, patre non carebis diu.

PHILOTAS
Quoniam vetas, non flebo, vel fletus occulam. Vale.

PATRICIUS
Vive patris memor, dilecte fili. Ut amat! ut amat! Quis me felicior viveret pater, si praeter hunc Philotam nulla foret soboles mihi, sed ablegandus domo Eugenius, et ad aliquot annos aliquo deportandus. Quamdiu enim erit domi, erunt semper malevoli, qui Philotae amorem invideant meum, et bene agenti maledicant.
 

S C E N A  X I .

EUGENIUS, PATRICIUS.

PATRICIUS
Quis pulsat fores? Tune iterum fili?

EUGENIUS
Non, pater suavissime, non filius, sed Eugenius. Jamne licet ingredi?

PATRICIUS
in cathedra sedens.
Licet, ingredere.

EUGENIUS
ad patrem accedens trepide, ut complectatur.
Ah! pater, quam mihi suave est ad te proprius accedere, et...

PATRICIUS
filium a se removens.
Remove te, juvenum audacissime; ubi reverentia patri debita?

EUGENIUS
Reverentiam vicit amor, non expulit.

PATRICIUS
Scisne qua de causa vocari te jusserim?

EUGENIUS
Nequaquam, pater carissime; sed aiunt te profecturum hodie, nescio quo. An licebit Eugenio te comitari tantulum?

PATRICIUS
Te comite nihil opus est.

EUGENIUS
Iter tibi fortunet Deus! an te brevi habebimus reducem, pater optatissime?

PATRICIUS
Reducem videbis citius, quam velis.

EUGENIUS
Quid ais, pater desideratissime? An potest mihi redire ocius, quem semper adesse praesentem oculis velim.

PATRICIUS
Mitte verba ad blanditias per fraudem composita, et ausculta quid velim?

EUGENIUS
Ausculto, pater amantissime.

PATRICIUS
Sed mihi sine mora obtemperatum volo.

EUGENIUS
Eugenium habebis morigerum, et obsequentem in omnibus.

PATRICIUS
Bene est. Collige igitur sarcinulas, et compara te ad proficiscendum, ubi rediero.

EUGENIUS
Quo me mittis, pater, quo vis proficisci?

PATRICIUS
Omitte quaerere, et jussa facesse.

EUGENIUS
Ah! pater intellego quid velis, vis me ablegare domo.

PATRICIUS
Intelligis quod est, et eo quidem te amandabo, unde neque facilis, neque promptus sit reditus.

EUGENIUS
ad patris genua accidens.
Pater, dilectissime pater, ego te per Deum immortalem, per illam quam dedisti vitam, per has lacrimas, per quicquid paternum flectere animum potest, oro, ne me expellas domo...Patere...

PATRICIUS
surgit, illum prosequitur Eugenius, et iterum ad ejus pedes accidit.
Te nimium patior diu.

EUGENIUS
ad patris pedes provolutus.
Patere me apud te potius, quam alibi miserum vivere. Non peto blanditias, quas non merui. Quanquam!... sed illas habet frater; non invidebo, neque expostulabo. Quod si quando querelas invito extorserit dolor, de me uno querar, unum me accusabo quod parentis optimi amorem arte nulla demereri unquam potuerim.

PATRICIUS
Surge, et ne mihi aures obtunde amplius.

EUGENIUS
Pater carissime.

PATRICIUS
Non tu te amovebis isthinc.

EUGENIUS
surgens.
Memineris te patrem.

PATRICIUS
Per superos, nisi abcesseris, ego maledicam tibi.

EUGENIUS
comminatione Patris perculsus titubat, ac prope corruit.
Ah!

PATRICIUS
Euge ocius.

EUGENIUS
recedendo vacillat, haeret aliquandiu scenae adnixus, patrem respicit blande, et flebiliter abscedit.
Vale, igitur pater... Ah!

PATRICIUS
Fatendum quod res est, me prope lacrimis commovit suis, et nisi expulissem ocius, justam iracundiam dolore vicisset suo. Sed obfirmandum pectus, et adversus insidiosas preces obdurandum. Euge pectus, euge, muliebres sensus exue, viriles concipe.
 

S C E N A  X I I .

DOLOPHILUS, PATRICIUS.

DOLOPHILUS
Here, parata sunt omnia; nihil est in mora cur viam ineas, ubi libitum erit.

PATRICIUS
Factum bene: Proficiscor. Dum redeo, ibis ad Crysaldum.

DOLOPHILUS
Ad Crysaldum mercatorem qui nobis annonam providere solet.

PATRICIUS
Ad ipsum Crysaldum mercatorem.

DOLOPHILUS
Ut nobis cibos in esuriales ferias provideat, optimos scilicet.

PATRICIUS
Non hoc agitur.

DOLOPHILUS
Nempe ut nobis vina comparet salubriora.

PATRICIUS
Neque istud volo.

DOLOPHILUS
Id ego pervelim.

PATRICIUS
Rogabis ut inquirat sedulo num quis navigaturus sit brevi ad Insulas Americae, et in ejus navi sedem pretio conducat.

DOLOPHILUS
An tu eo migrare velis ista aetate?

PATRICIUS
Omitte interrogare, et imperata facesse.

DOLOPHILUS
Faciam, nihil est praeterea quod imperes?

PATRICIUS
Diligenter observabis quicquid absente me domi peractum fuerit. Imprimis numquid peccaverit in Philotam Eugenius, num debitum fratri obsequium praestiterit, et me reducem monebis.

DOLOPHILUS
Monebo, et cavebo, dum aberis, ne quid rei familiaris pereat tibi: a parte, vel mihi.

 
S C E N A  X I I I .

PATRICIUS, IRENAEUS.

IRENAEUS
Dyscolopatrem adivi, et vidi, luctu perditum inveni.

PATRICIUS
Quae causa luctus?

IRENAEUS
Filium immerentem, ut aufugeret domo, inclementia pepulit sua.

PATRICIUS
Immerentem expulit! factum improbe.

IRENAEUS
In illo vestigando jam totus est, id unum cogitat, rogat, ut de illo, dum iter facis, tu quoque diligenter et sollerter inquiras.

PATRICIUS
Inquiram, et perquiram; tu vide ut de iis solum quaearas ad te quae pertinent.

IRENAEUS
Istud videbo. Tune vero cognovisti de liberorum vita, et moribus.

PATRICIUS
Dixi tibi; omitte liberos meos, et res tuas age.

IRENAEUS
Dum res tuas ago, tum quoque ago meas. Amicitia et affinitate tibi sum conjunctissimus. Quam bene tua et tuorum causa velim, non ignoras.

PATRICIUS
Mea sane causa, vir optime, qui discordiae facem aedibus inferas meis.

IRENAEUS
Superi! iniquitatem hominum! quid mihi vel tibi cum ista tua discordiae face?

PATRICIUS
Id scio quod me scire nescis.

IRENAEUS
Aperta loquere.

PATRICIUS
Quasi vero non tu Neophilactem instruxeris Philotae accusatorem et subornaveris!

IRENAEUS
Ego Neophilactem instruxi et subornavi, quem nunquam arcane sum allocutus, quem vix de facie novi.

PATRICIUS
Quem te non nosse fingis, sed nihil egisti. Non ita credulus est Patricius.

IRENAEUS
Scio te quaedam, et quibusdam non facile credere. Verum omittamus sane Philotam, et de Eugenio...

PATRICIUS
De Eugenio ipso sile, et quiesce. Ille te verbis delusit malis, te sibi benevolum, te Philotae infensum reddidit, sed brevi sentiet quo sua ipsum fraus, quo perduxerit parta dolo benevolentia.

IRENAEUS
Quid ais?

PATRICIUS
Nihil. Videamus quid Philostorgus velit. Quid times ingredi, Philostorge?
 

S C E N A  X I V .

PHILOSTORGUS, PATRICIUS, IRENAEUS.

PHILOSTORGUS
Vereor ne vobis molestus interveniam.

PATRICIUS
Non is est, qui molestus cuiquam aut usquam sis. Tametsi proficiscor Rothomagum.

PHILOSTORGUS
Ideoque nolim tibi moram facere.

PATRICIUS
Semihora citius aut tardius proficiscar, nihil admodum interest. Quid est autem quod ad nos venias subtristi vultu. An tibi debitor aliquis fefellit fiem?

PHILOSTORGUS
Enim vero me fefellit aliquis non pecuniae debitor, sed rei longe pretiosioris.

PATRICIUS
Pecunia, his praesertim temporibus, res sane pretio aestimabilis, quaenam igitur alia jactura tibi tantum obtulit moeroris?

PHILOSTORGUS
Dicam: nisi audire alterutri grave set.

PATRICIUS
Id erit mihi gratissimum.

IRENAEUS
Gratum erit audire, si modo re aut consilio juvare te potero.

PHILOSTORGUS
Consilio poteris.

PATRICIUS
Sede, obsecro, et rem ut aiunt ab ovo ad mala eloquere, ut melius tibi consulamus.

PHILOSTORGUS
Unicum habeo filium.

PATRICIUS
Annon satis est? ego duos tantum habeo, et abundo uno.

PHILOSTORGUS
Non id dolet mihi, quod unicus sit filius: at filium qui unicus est, non eum esse quem velim, id doleo, id queror. Ah! si scires, Hic erumpunt lacrimae.

IRENAEUS
Contine lacrimas, Philostorge; peccare adolescentem nihil mirum est. Multa fert secum adolescentia, quae ratio postmodum, aetasque corrigunt.

PHILOSTORGUS
In filio nihil ratio corrigit, imo crescunt vitia cum aetate, et corroboratur in dies jam adulta improbitas.

PATRICIUS
Illud saepe audivi, ut arbores, sic liberos, tales esse, quales ab ortu finxeris.

PHILOSTORGUS
Recte dicis; idque sum expertus in filio quem lenitate et blanditiis male perdidi.

IRENAEUS
Audis, Patrici.

PATRICIUS
Optime; patrem coram liberis severum oportet esse.

PHILOSTORGUS
Patrem quid esse deceat, non attendit imprudens amor. Hunc solum habebam filium. Quid facerem? in hoc solo totus eram. Coepi indulgens blandiri, nihil facere vel dicere quod adolescentis offenderet animum, nullis laboribus pro eo, nullis sumptibus parcere. Interim saepe admonebant amici.

PATRICIUS
Bene monebant.

PHILOSTORGUS
Et clamitabant: quid agis, Philostorge, corrumpis adolescentem; perdis filium. Si perdo, mihi perdo, respondebam illis, et aures bene monentibus obstruebam.

PATRICIUS
Debuisti attendere.

PHILOSTORGUS
Sperabam scilicet me tot beneficia ponere apud gratum, et memorem animum. Haec, inquiebam, referet aliquando cum gratia. Erit senectae dulce solatium meae: in ejus amore suaviter conquiescam. O spes fallaces! o expectationem parentum irritam! jam oblitus est ingratus quanto labore adolescentiam educaverim suam. Vix me respicit, nihil veretur. Maleficia pro beneficiis, contumelias pro blanditiis, odium pro amore rependit perfidus.

PATRICIUS
Jam intelligo quis tibi debitor, et qua in re fidem fefellerit. Sed dignam meritis mercedem tulisti. Aliter instituendus erat filius, nec amore malo perdendus.

IRENAEUS
a parte, ad Philostorgum.
O coecitatem animi! verum an caeteris rebus satisfacit? an probe vivit?

PHILOSTORGUS
Imo, nec rei, nec famae parcit, atque illud ipsum est, quod me cruciat maxime. Quamdiu fuit aetas tenerior, semina virtutum neglexi animo ejus immitere, ratus id me commodius facturum, cum adlevisset; veritus praeterea, ne, quod aiunt fieri, praematura virtus vim hebetaret ingenii.

IRENAEUS
Quasi vero noceat ingenio virtus, neque altera cum altero possit adolescente consistere; sed nihil egisti quod non parentes faciant plerique. Liberorum corpora magis curant, quam ingenium, ingenium, magis quam mores. A teneris unguiculis formatur puer ad molle quoddam, et effoeminatum vivendi genus.

PATRICIUS
Attendis.

PHILOSTORGUS
Attendo.

IRENAEUS
Vix pedibus insistit, vix balbutit, cum jam docetur blanditias dicere, lepide garrire, molliter cantitare, multa quaerere, multa audire. Parco pluribus... Interea virtutum nulla sit mentio. Et miramur quid sit quod adolescentes hodie sint vitiosiores ante duodecimum aetatis annum, quam olim ante vigesimum forent. Facit hoc non ingenium maturius, ut vulgo creditur, sed institutio pejor.

PATRICIUS
Vera loquitur.

IRENAEUS
Neque id peccatum adeo matrum est; ut non sit etiam patrum, qui matribus ipsis molliores sunt aliquando et remissiores.

PATRICIUS
Ita profecto.

PHILOSTORGUS
Hic me adumbrari sentio.

IRENAEUS
Sed ut ad natum revertamur tuum, quid tandem contigit, Philistorge?

PHILOSTORGUS
Id contigit, quod his solet adolescentibus contingere, qui, excusso omni fraeno, se suis tradidere libidinibus.

PATRICIUS
Id sane dolendum est, sed jam dixi tibi, et iterum dico, tales sunt liberi, quales a puero finxeris.

PHILOSTORGUS
Tibi debeo plurimum, Patrici, qui sic in partem dolorisn veneris.

PATRICIUS
Oh! venio lubens.

IRENAEUS
Ego tibi sum auctor, ipsum ut ab otio retrahas, quam maxime poteris, et efficias ut te patrem sentiat, et vitae moderatorem suae.

PHILOSTORGUS
Parebo consiliis, Irenaee, et hac de re tecum alias plura. Nunc venio ad epistolam, quae hodie forte fortuna in meas incidit manus, dum ad filium affertur meum.

PATRICIUS
Quod genus epistolae?

PHILOSTORGUS
Nescio, neque vero apposuit nomen, qui scripsit, et tamen parenti suo innotescere plurimum refert. Quaeso vos, si quod rei dare potestis indicium, hoc date.

PATRICIUS
Cedo istam epistolam. Scripsit videlicet ex his nebulonibus aliquis, nato, qui sunt familiares tuo.

PHILOSTORGUS
A nebulone certe scriptam dicerem, nisi domo tua allatam suspicer.

PATRICIUS
Tune illam ab Eugenio scriptam competisti?

PHILOSTORGUS
Eugenius non ita cum filio conjunctus est meo, quam tuus Philotas. Neque de utrovis quicquam compertum habeo, sed interrogo; nosti manum.

PATRICIUS
Non novi.

IRENAEUS
Novi ego, ni fallor. Nuper inspiciente et dictante me, scribebat ad patruum Philotas.

PATRICIUS
Quid tum? an eadem est epistola?

IRENAEUS
Non eadem epistola, sed eadem, credo, est manus.

PATRICIUS
Quid ais? an Philotas est nebulo?

IRENAEUS
Hic, inquam, hic Philotae agnosco manum, quamvis dissimulata sit aliquantulum, et ambiguis exarata literulis.

PATRICIUS
Apage sis, Irenaee, cum ista suspicione tua; tuque, Philostorge, a criminatione falsa te abstine.

PHILOSTORGUS
Abstineo. Philotam amantiorem patris hactenus credidi, quam ut sentiret simile quid, vel scriberet.

PATRICIUS
Ita prorsus.

PHILOSTORGUS
Sed ut est adolescentum ingenium leve, subdolum, ad nequitiam proclive...

PATRICIUS
Hoc de filio tuo dixeris, non de meo.

PHILOSTORGUS
De tuo non dico.

PATRICIUS
Neque meum temere accusaveris.

PHILOSTORGUS
Neque temere accuso.

PATRICIUS
Et illum a tanto scelere prorsus abhorrere credideris.

PHILOSTORGUS
Quod jubes, credo. Nunc istam redde, quaeso epistolam, ut in multas circumferam domos, donec innotuerit manus.

PATRICIUS
Circumferre nihil opus est, igni tradenda est, et ego tradam.

PHILOSTORGUS
At mea interest, et patris, ut ne diu lateat auctor. Neque possum sine culpa mea, et alterius periculo...

IRENAEUS
Citra culpam et periculum potes securus esse.

PHILOSTORGUS
Si qua culpa est, totam in te et in illum transfero.

IRENAEUS
Totam in me recipio.

PHILOSTORGUS
Valete ergo.

IRENAEUS
Philistorge, bene vale, et filium bene rege.
 

S C E N A  X V .

PATRICIUS, IRENAEUS.

IRENAEUS
accedit ad Patricium, qui legit epistolam in angulo.
Quid narrat isthaec epistola? quid docet?

PATRICIUS
Docet nunquam defore calumniatores, qui falsis criminibus innocentes opprimant.

IRENAEUS
Bene, nihilne praeterea?

PATRICIUS
Quosdam esse molestos homines, qui alienis rebus temere se, et importune admisceant.

IRENAEUS
Optime. At nonne docet eadem quosdam esse patres nimis erga liberos amore misere excaecatos?

PATRICIUS
Tu, qui tam oculatus es, lege, et uter nostrum caecutiat vide. Irenaeo tradit epistolam.

IRENAEUS
Placet.

PATRICIUS
Sed ea conditione, ut si hanc epistolam Philotae falso attributam ostendero, palinodiam canas.

IRENAEUS
Volo. Legamus (Epistolam recipit.) Te amo, tibique gratulor, Pamphile, quod paternae auctoritatis jugum excusseris; patrem tuum admiror, et rideo, qui tibi moderari velit id aetatis, quo tui juris esse debeas. Equidem si vigesimum attigissem annum, meus sciret pater quibus terminis paterna definiatur auctoritas. Gratia Superis, est ille bonus vir.

PATRICIUS
Quid me respicis?

IRENAEUS
Gratia Superis, est ille bonus vir, et hoc uno molestus quod me blanditiis oneret, ac prope enecet suis. Ferendus tamen est, dum vel me illi fortuna, vel illum mihi mors auferat. Profecturus est hodie nescio quo. Hon!

PATRICIUS
Quid haeres?

IRENAEUS
Profecturus est hodie nescio quo. Ejus profectio consiliis favet meis. Si res bene processerit, scies. Tu cape exemplum de me, si sapis, et vale.

PATRICIUS
Jamne vides quam temere, et injuria Philotam in suspicionem adduxeris?

IRENAEUS
Istud non video.

PATRICIUS
Tune hanc ipsi etiamnum tribuas epistolam?

IRENAEUS
Quidni? si quidem et male dissimulata manus, et aperta verba rem indicant.

PATRICIUS
Quid si Philotae manum imitatus est aliquis, ut falsum ipsi crimen imponeret? Quod quidem facile crediderim, si verba melius essent ad fraudem composita, sed nulla ex parte congruunt.

IRENAEUS
Congruunt nimis.

PATRICIUS
Quae verba?

IRENAEUS
Istae blanditiae.

PATRICIUS
Ah, ah. He. Istae blanditiae an sunt filio graves? An solus ego pater qui blandiar liberis?

IRENAEUS
Ista profectio.

PATRICIUS
Ista profectio nihil indicat; imo Philotam absolvit qui si de profectione mea scriberet non semel litteras deleret lacrimis.

IRENAEUS
Hoc credis.

PATRICIUS
Credo; et lacrimae quas mihi profecturo dedit modo faciunt fidem. Sed ista omittamus licet. Quid ad haec? ferendus tamen est pater, dum vel me illi fortuna, vel illum mihi mors auferat. Hae voces annon tuam suspicionem prorsus diluunt?

IRENAEUS
Non plane.

PATRICIUS
Proh! Deus immortalis! adeone homines stare in sententia pertinaces! Mortem meam expectat filius qui me plus se diligit, qui si morbo vel levissimo tentari me audiret, tabesceret luctu.

IRENAEUS
Luctu tabesceret.

PATRICIUS
Omnino.

IRENAEUS
De Philota loqueris, an de Eugenio?

PATRICIUS
De Eugenio nempe! De Philota loquor, atque cum aegrotabo, vetabo id resciat, ipsum ne absumat dolor.

IRENAEUS
Ne metue. Illum dolor non absumet, idque si metuis unum, jam aegrotare tuto potes.

PATRICIUS
Ah! Nimium diu Philotae amorem suspicaris, et fidem; volo te errore isto levare et quidem hodie.

IRENAEUS
Filium advoca, litteras ostende, et ex voce et vultu indicium cape.

PATRICIUS
Aliam probationem volo, quae plus exigat morae, sed plus fidei habeat.

IRENAEUS
Non tu profecturus es modo?

PATRICIUS
Certum est non proficisci prius quam suspicionem falsam a filio removerim.

IRENAEUS
Falsam cupio, nam te amo et Philotam. At cave ne dum filii amorem probas, ea videas, quae videre nolis.

PATRICIUS
Scio quid cavendum sit. Tu me aliquid excogitare sine.

IRENAEUS
Sino, et oro aliquid etiam excogites quo Eugenii animum probes.

PATRICIUS
Utriusque probatio fiet, et Philotae et Eugenii.

IRENAEUS
Utinam sic in Philota fallar ego, ut tu falleris in Eugenio!

PATRICIUS
Quo pergis?

IRENAEUS
Quoniam per tempus licet, unas aut binas scribo domi litteras, quas tibi profecturo tradam.

PATRICIUS
Binas, ternas, quaternas, si lubet, scribe in hoc secretiore conclavi, nam te abesse nolo, te rei testem volo.

IRENAEUS
Adero lubens.
 

S C E N A  X V I .

PATRICIUS.

PATRICIUS
solus.
Quid capiam consilii? aut quas ad artes me conferam? Si fingerem... non placet. Quid si... neque res bene procederet... at enim possum... non male. Illud quidem comicum ac ludicrum est, sed idoneum ad rem. Fingam primo hon, hon, hon. Singula quae cogitat numerat digitis et imitando exprimit. Deinde... hon, hon...; interim latitabo; hon, hon... ubi tempus erit, prodibo... hon ,hon, hon. Irenaeumadvocabo. hon, hon, hon... bene, ingeniose. Pol! magnas utilitates habet ingnium. Ingeniosis hominibus nihil arduum est. Superi! qua perfundar laetitia, cum Irenaeum erroris convicero, et linguam ipsi occlusero. Ignosce, Philota, quod faciam amoris periculum tui. Est ille quidem mihi notus et perspectus, sedenim qui amant et redamari se putant,id vero aliis dubium esse nequeunt pati: rem aggrediamur impigre. Atenim adjutore est opus.
 

S C E N A  X V I I .

DOLOPHILUS, PATRICIUS.

DOLOPHILUS
in theatrum prodit quasi aufugiens, neque Patricium advertens.
Ahy! ahy! ahy! Superi! indignum facinus! at illud resciet pater, dicam hercle Patricio, ubi redierit. Ahy!, ahy!, ahy!

PATRICIUS
Bene est, jam me profectum putant. Heus, Dolophile.

DOLOPHILUS
At, at credebam abesse te. Praesentem gaudeo. Ahy, ahy!

PATRICIUS
Loquere demissa voce, furcifer.

DOLOPHILUS
Ahy, ahy, ahy!

PATRICIUS
Non vis tacere?

DOLOPHILUS
An prohibes miseros dolere, et conqueri? ahy, ahy!

PATRICIUS
Quid clamas? quid quereris?

DOLOPHILUS
Fuste contrivit humeros tuus ille gnatus.

PATRICIUS
Eugenius nonne? ubi est? illum ego...

DOLOPHILUS
Non Eugenius, sed Philotas.

PATRICIUS
Ah! Philotas. Jam intelligo quis in culpa sit; ipsum nempe verbo laeseras.

DOLOPHILUS
Nequaquam. Sed quia te absentem putat omnia pro imperio agit. Immerentes verberat; bacchatur, furit. Monebo certe praesentem adesse te.

PATRICIUS
Manedum. Nihil opus est me praesentem sciat.

DOLOPHILUS
Recte dicis, neque enim praesentem veretur magis, quam absentem. Ahy, ahy! Recrudescit dolor.

PATRICIUS
Macte animo, et querelas omitte, veni mecum.

DOLOPHILUS
Quid me vis facere?

PATRICIUS
Dicam modo. Adventat aliquis.

EUGENIUS in post-scenio.
Dolophile.

DOLOPHILUS
Me vocat Eugenius.

PATRICIUS
Cave respondeas. Sequere, propera.

EUGENIUS
Heus, Dolophile.
 

S C E N A  X V I I I .

EUGENIUS.

EUGENIUS
cum arcula quam gestat sub axilla.
Ubi lates? nemone est qui de Irenaeo me doceat? ubi sit, utrum verba de me cum patre fecerit, quid ab eo responsi tulerit, hoc se renunciaturum promiserat. Nihil retulit. Quid putem? ah! nimium intelligo. Nihil egit, imo quod noluit, quod nescit, mihi exilium acceleraverit. Heu me!... Ergo adornanda profectio est, colligendae sunt sarcinulae, quas in hac recondam arcula; et mecum auferam. Colligere non fuerit longus labor; ex paternis rebus auferam nihil, praeter odium, grande onus, et jam diu collectum mihi. Ex maternis opibus nihil mecum asportabo praeter hanc pixidem (Pixidem exerit in qua depicta matris imago est.) in qua matris depicta imago est. Dulce pignus! pretiosa imago sed meis quotidie aspersa ac prope deleta lacrimis... O mater! dilecta mater! si qua tibi, post mortem tui cura Eugenii superest (et certe superest aliqua) illum respice, sortem ejus miserere... hei mihi! tu quoad vixisti, aderas solatium, praesidium, et salus... At postquam te mihi misero immatura mors abstulit, quae me deinde manus servare potest? cujus opem implorabo?
 

S C E N A  X I X .

PHILOTAS, EUGENIUS.

PHILOTAS
Ipsum te quaerebam, Eugeni, dum nemo nos audit, paucis te volo.

EUGENIUS
Quid est, frater?

PHILOTAS
Istud depone, quod geris onus, et audi me, jam diu video et summo cum dolore video tecum agere patrem, non ut decet patrem, sed inclementer admodum. Id certe tuli, et fero aegerrime.

EUGENIUS
Multum tibi debet Eugenius, quod te misereat sui. Faxit Deus, pro ista tua in fratrem benevolentia, ut semper propitium habeas patrem.

PHILOTAS
Malis tuis indolere parum est; his etiam mederi cogito.

EUGENIUS
Mitte cogitationem istam, frater, et me calamitati permittas meae.

PHILOTAS
Tene patiar iniqua tamdiu servitute opprimi, nec te illa coner eximere?

EUGENIUS
Vani erunt conatus tui, patrem ex infenso reddes insensissimum, hoc efficies unum.

PHILOTAS
Vis ergo patre semper irato frui, et hoc lentus videam!

EUGENIUS
Ah! frater, non videbis diu. Patre irato fruar, sed absente.

PHILOTAS
Quid ita?

EUGENIUS
Paulo antequam in viam se daret pater, vocavit me, et minaci voce para te, inquit, ad proficiscendum. Quo me mittis, inquam? Eo, respondit ille, unde neque facilis, neque promptus sit reditus.

PHILOTAS
Superi! hoccine est patrem esse, nec tu tale praevertas malum?

EUGENIUS
Nam quid me vis agere?

PHILOTAS
Operam mihi mutuam pollicere, hoc unum volo.

EUGENIUS
Polliceor. Quod si tale infortunium averteris, frater, vitam restitueris mihi.

PHILOTAS
Avertam sane. Ausculta, quid facere nos conveniat, vide.

EUGENIUS
Ausculto.

PHILOTAS
Profectus est pater. Non redibit ante decem, aut quindecim dies.

EUGENIUS
Sic puto.

PHILOTAS
Nocte proxima, cum totam oppresserit familiam sopor, consurgemus.

EUGENIUS
Quid postea?

PHILOTAS
Penetrabimus in illud conclave interius, ubi pecuniam asservat pater. Frangemus arcam: auri quantum poterimus auferemus. Crastina die bene mane conscendemus equos. Pamphilum nobis adjungemus. Ibimus quo nos cumque tulerit pecunia, et fortuna melior patre. Quid hoc est? stupes! annon hoc consilium placet?

EUGENIUS
Vis me tentare, frater; de industria facis, ex animo non loqueris.

PHILOTAS
Ex animo loquor.

EUGENIUS
Ludis, inquam.

PHILOTAS
Non ludo.

EUGENIUS
Nunquam tu istud mihi consilium dabis.

PHILOTAS
Quid habet consilium hoc, quod improbes?

EUGENIUS
Imo quid habet quod non improbem? Egone paterna furtim exeam domo?

PHILOTAS
Qua per vim expellendus es brevi.

EUGENIUS
Si expellendus sum innocens, malim quam nocens. Egone pecuniam surripiam patri?

PHILOTAS
Qui tibi pecuniae impertit nihil, qui se oblitus est patrem.

EUGENIUS
Si se oblitus est patrem, an debeo me oblivisci filium? at tu, Philota, qui me invitas ad fugam, an oblivisceris, quo sis apud patrem loco? tune deseras amantem?

PHILOTAS
Putabam me loqui cum Eugenio, cum fratre. Errorem agnosco meum.

EUGENIUS
Non errasti. Hic fratrem vides, et quidem addictum tibi: sed indocilem, quod das, pravum et turpe consilium sequi.

PHILOTAS
Consilium scilicet, quod mihi suggessit amor in te meus.

EUGENIUS
Credo equidem. Tametsi suadere culpam, odisse est, non amare. Sed si consilium hoc suggessit amor in me tuus, illud amor idem ex animo evertat tuo.

PHILOTAS
Esto miser igitur; quoniam ita placet, quoniam vis semper incassum queri, e calamitate nunquam emergere.

EUGENIUS
Huc tua recidit in fratrem misericordia, ut misero convicium adjicias, crudelis!

PHILOTAS
Abi: misericordia indignus es.

EUGENIUS
Ah!
 

S C E N A  X X .

PHILOTAS, EUGENIUS, DOLOPHILUS.

DOLOPHILUS
dolore ficto exanimatus et ejulans.
Occurit mihi uterque, commode dicam, an incommode. Ah!

PHILOTAS
Quid tibi vis, furcifer?

EUGENIUS
Quid affers novi?

DOLOPHILUS
Ah! tristem utrique nuncium affero, tibi vero maxime, Philota.

PHILOTAS
Quid accidit?

DOLOPHILUS
Dum egredior domo, reperi hominem in via, qui narravit, ah...

EUGENIUS
Quid est?

DOLOPHILUS
Patricius, herus meus, pater utriusque vestrum, ah!...

EUGENIUS
Patricius!

PHILOTAS
Non vis absolvere?

DOLOPHILUS
Sine me respirare paululum. Patricius dum Rothomagum petit, equo indomito vectus, ad amici hortos in proximo suburbio positos voluit divertere; trajiciendus fuit pons ligneus. Ibi restitare suspiciosus equus, urgere Patricius, et ilia calcaribus fodere. Ille doloris impatiens adversus stimulum recalcitrat. Erigit se in pedes, subsilit et gravi succussu equitem in altam fossam trans pontem dejicit. Ah!...

EUGENIUS
in cathedra decidens vel scenae innixus.
Me miserum! occidit pater, et quidem iratus mihi. Ah!

PHILOTAS
Quid ploras, Eugeni, quid ejulas? nondum audivisti quid iste casus importaverit mali.

EUGENIUS
Occidit, inquam, pater, occidit. Hei, mihi!

PHILOTAS
Quin tu narrare pergis?

DOLOPHILUS
Statim accurunt cum famulo homines qui cadentem viderant. Descendunt in fossam, afflictum et jacentem erigunt, suscipiunt manibus, vicinam in domum transferunt, ibi lecto imponitur semianimis, sine voce, sine motu, sine halitu, ut pro mortuo habitus sit. Nullum tamen exstabat vulnus in capite, aut in reliquo corpore. Malum quippe totum erat intus. Tandem variis excitatus modis redit ad se paululum, attollit caput, vos ambos vocat.

EUGENIUS
Me vocat? ah si me novisset pater, amavisset; et noverit, si vivet.

DOLOPHILUS
Ah! non vivet. Mox cervice lassa aegrum reponit caput, graves et longos ciet gemitus, morienti similis, et morti proximus.

EUGENIUS
repente surgens.
Ibo, certe, ibo.

PHILOTAS
Quorsum ibis?

EUGENIUS
Ibo; et extremos spiritus morientis legam.

PHILOTAS
Siste Eugeni, siste; prius vivere desierit pater, quam ad ipsum perveneris.

EUGENIUS
Saltem amplectar mortuum, quem amplecti vivum non licuit. Duc me, Dolophile.

PHILOTAS
Quo ruis, frater, tune luctu perditus exeas domo, et urbem ululatu compleas?

EUGENIUS
Sinite (conatur se subducere, fratri et famulo.) Patrem videam, et morienti vel mortuo commoriar. Ah, ah, ah!... Jam morior. Hic deliquium animi patitur.

PHILOTAS
Frater, curabis patrium funus. Aliae me manent curae. Cito aperiendum istud conclave. Pede pulsat januam conclavis, quasi illam emoturus.

DOLOPHILUS
Ego quid faciam?

PHILOTAS
Quaere tibi dominum, et domum.

DOLOPHILUS
Hui! tam cito, oh!...
 

S C E N A  X X I .

EUGENIUS, DOLOPHILUS.

DOLOPHILUS
variis succussibus Eugenium excitare tentans.
Atenim, Eugeni, quid agis!... heus tu, Eugeni, nihil respondes... Expirat, credo; Eugeni... surge.... Eugeni.... vivit pater.... me miserum! occidit.... quid tam diu latitas, here, quid ultra expectas. Veni ocius, aut Comoedia nostra veras dabit lacrimas.
 

S C E N A  X X I I .

PATRICIUS, EUGENIUS, DOLOPHILUS.

PATRICIUS
Ah! caligant oculi! non sum apud me, neque ubi sim sat scio... Superi! quid audivi?

DOLOPHILUS
At vide... Eugeni... non reviviscit.

PATRICIUS
Philotas!

DOLOPHILUS
Vivit Philotas. Eugenius occidit. Eugeni, animum extinxit dolor. Eugeni!...

PATRICIUS
voce flebili filium compellans.
Eugeni, Eugeni, vive, non sum mortuus, audi me patrem, aspice.

EUGENIUS
Ah... ah...

DOLOPHILUS
Bene est, redit ad se. Irenaeum accerso, ut imperasti.
 

S C E N A  X X I I I .

PATRICIUS, EUGENIUS.

EUGENIUS
redit ad se paulatim neminem adesse putans. Stat prope cathedram Patricius filii motus observans.
Ha... ha... ha.... vigilone, an dormio? Ha!

PATRICIUS
pallio involutus.
Respice me...

EUGENIUS
repente aufugiens cum trepidatione.
Ah! Superi! redit umbra patris. Ah!

PATRICIUS
bracchia et pallium extendens filium prosequitur cum ejulatu.
Quem fugis?

EUGENIUS
territus per theatrum currens.
Ah! perii, miser. Ah! ah! ah!

PATRICIUS
Consiste, Eugeni, consiste.

EUGENIUS
metu exanimatus, uno genu flexo, toto corpore contremiscens.
Umbra, flebilis umbra, quid me prosequeris? Pater, saltem placabilis esto post mortem.

PATRICIUS
Umbra non sum. Corpus solidum vides et vivum. Nunquam fui mortuus.

EUGENIUS
Tune pater?

PATRICIUS
Nate, patrem agnosce.

EUGENIUS
patris genua trepide amplectens.
Ignosce, pater optime, si quid...

PATRICIUS
Eugenium complexu tenens.
Te filium, ah! te filium agnosco meum.

EUGENIUS
cum trepido laetitiae sensu.
Pater suavissime!

PATRICIUS
Tu eris deinceps amor patris et deliciae. Ah! Philota perfide!

EUGENIUS
Pater amantissime.
 

S C E N A  X X I V .

IRENAEUS, PATRICIUS, EUGENIUS.

IRENAEUS
ad Patricium qui Eugenium complectitur.
Oh! quid istud est, Patrici. Quaenam ista tam repentina mutatio?

PATRICIUS
Ah! Irenaee, filium vides, qui solus patri superest.

IRENAEUS
Nonne vivit Philotas?

PATRICIUS
Philotas, Philotas! vocem intercludit dolor. Hoccine est amari? Philotas, quem exanimatum iri credideram, si me tentatum audiret morbo vel levissimo, Philotas me morti proximo audivit animo quieto, siccis oculis, perfidus!

IRENAEUS
Non omnes capiunt adolescentes quanti sua interest patrem diu vivere.

PATRICIUS
Sic amantem redamat ingratus. Ah!... Dolore obrutus in cathedram cadit, et vultum pallio involvit.
 

S C E N A  X X V .

PHILOTAS, PYRACMON, PATRICIUS, EUGENIUS, IRENAEUS.

PHILOTAS
in postscenio.
Istam omitte januam, Pyracmon.

PATRICIUS
Quid audio?

EUGENIUS
Occuram et monebo.

PATRICIUS
Consiste.

PHILOTAS
Non hoc, sed aliud referandum est conclave.

PATRICIUS
ad Irenaeum et Eugenium.
Absistamus paululum. Illic delitescite dum...

PHILOTAS
Theatrum ingrediens.
Cito, cito seram hanc mihi revelle.

PATRICIUS
in Philotam irruens.
Quo properas, sacrilege.

EUGENIUS
Patricium cohibens.
Clementer, obsecro.

PHILOTAS
Superi, ubi sum?

PATRICIUS
in fabrum ferrarium involans.
Quid agis, furcifer?

PYRACMON
An mortui reviviscunt?

IRENAEUS
ad Pyracmonem.
Absiste isthinc ocius... tuque, Philota, fuge.
 

S C E N A  X X V I .

PATRICIUS, IRENAEUS, PHILOTAS, EUGENIUS.

PATRICIUS
Nunquam hodie effugiet. Tu me vivum et spirantem adhuc spoliare velis, carnifex?

PHILOTAS
operto capite patrem respicit; Irenaeus ipsi pileum eximit, et monet ut reverenter coram patre se gerat.
Te mortuum Dolophilus dixerat.

PATRICIUS
Non dixit. Illum audivi, illic aderam. Sed esto, dixerit. Tu mortuo sic parentas, impie!

IRENAEUS
Absiste, Philota!

PATRICIUS
At quid cessas? quin pecuniam et vitam eripis, quin vivum sepelis, barbare?

PHILOTAS
Mene mortis tuae cupidum putas?

PATRICIUS
Illam expetis. Id testatum habeo, et dictis, et factis, et scriptis.

PHILOTAS
Et scriptis? quibus scriptis?

PATRICIUS
Epistolam habeo.

PHILOTAS
Quam epistolam?

EUGENIUS
Frater, quid isthic moraris?

PATRICIUS
epistolam Philotae exhibens.
Sume, ingrate, lege; aude negare te has scripsisse litteras.

PHILOTAS
Non nego, fateor.

PATRICIUS
Fateris, ego credere non potui, demens! nec te patri tandiu, fucum fecisse pudet, parricida?

IRENAEUS
Desine objurgationum, Patrici; te, Philota, non patiar isthic ultra resistere; abscede.

PATRICIUS
in Philotam volens irruere.
Vix possum mihi temperare quin ipsum ruam, agam, rapiam.

IRENAEUS
Patricium sedere jubens.
Quiesce, Patrici; teque ad misericordiam revoca.
 

S C E N A  X X V I I .

PATRICIUS, IRENAEUS, EUGENIUS.

PATRICIUS
surgens et in cathedram recidens.
Itane perfidus, impius, barbarus? ah!

IRENAEUS
Convicia nihil prosunt.

PATRICIUS
Deficit animus prae dolore.

EUGENIUS
Fer opem patri, Irenaee, nondum audeo proprius accedere.

PATRICIUS
Accede, nate, ne verere, amplectere. Ah! Eugeni, ah fili! dilecte fili! solatium patris unicum... ah! ah! Philota, scelerate Philota!

IRENAEUS
Omitte nos, Eugeni, et amore paterno fac te semper dignum exhibeas.

EUGENIUS
Id praestabo, quantum potero. Tu, quaeso, patrem Philotae reconcilia, si potes, et bene vale.
 

S C E N A  X X V I I I
E T   U L T I M A .

PATRICIUS, IRENAEUS.

IRENAEUS
Nosti jam liberos, Patrici.

PATRICIUS
Ah nimium novi, Irenaee, tu me errore levasti hodie, sed nisi consolaberis, moriar. Philotas perfidus! Philotas! quis hoc crederet?... Non, non possum ultra vivere. Surgit, et in parietem irruit quasi muro caput impacturus.

IRENAEUS
Vive, Patrici, vive, ut emendes Philotam, ut ipse te emendes et liberos amare discas.

PATRICIUS
Certum est, neminem amabo deinceps.

IRENAEUS
Quid? ne Eugenium quidem amabis? quem tu expertus es tam amantem tui.

PATRICIUS
Non. Ne forte amando faciam ex amante perfidum.

IRENAEUS
Non omnes eodem sunt ingenio adolescentes. Multi sunt quos parentes amare possint, absque periculo. Nec unquam liberos amando perdit pater, cum prudenter amat.

PATRICIUS
Doce igitur quid sit prudenter amare, nam ego...

IRENAEUS
Non is ego sum alios qui edoceam. Illud tamen dicam quod ipsa natura praescribit, et ratio comprobat. Sit aequalis, vel certe videatur aequalis in omnes liberos paternus amor. Ne sit severus nimis, aut nimis remissus; parcus nimis, aut nimis prodigus. Atque ut multa uno verbo complectar, liberos non propter se ipsum amet pater, sed propter ipsos, et id curet ut amando faciat meliores. Ego te nimium moror. Has litteras accipe, et ubi Rothomagum perveneris, ipse, nisi molestum est, amicis, quibus inscriptae sunt, redde.

PATRICIUS
Accipio lubens, et reddam sedulo, sed non proficiscar hodie.

IRENAEUS
Ecquid causae est cur destinatum iter omittas?

PATRICIUS
Ita sum aeger animo et corpore, ut non ausim pedem efferre domo. Et male metuo, ne mala tussis redeat. Hon, hon, hon. Lectum peto.

IRENAEUS
Abjice omnem animi aegritudinem, Patrici, et tibi gratulare quod simulando, et quasi comoediam agendo...

PATRICIUS
Hon. Qualem comoediam?

IRENAEUS
Tibi gratulare, inquam, quod illud deprehenderis in quo parentes errant plerique, quatenus sint cari liberis, et quomodo ipsi amandi sint liberi. Vale.

PATRICIUS
Si me valere vis; fac ut Philotam culpae poeniteat suae, et Eugenius alterius exemplo ne peccet.

IRENAEUS
Id praestabis ipse, et si quid in ea re potero, adjuvabo. Iterum vale.

PATRICIUS
Et tu valeto, Irenaee... Ex me documentum sumite, amore nimio excaecati patres, et alieno edocti periculo, liberos prudenter amare discite.


F I N I S .