Lusus pastoralis

1530

Fons:

Andrea Navagero: Lusus, text and translation

ed. A. E. Wilson, Nieuwkoop 1973

Versio digitalis: Alexander Smarius

_____________________________________________________________________

I

Vota Cereri pro terrae frugibus

Aspice, magna Ceres, tibi quos semente peracta

Ducimus agrestes, rustica turba, choros.

Tu face, ne nimio semen putrescat ab imbre,

Neu sulcos rapido frigore rumpat hiems.

5

Neu sterilis surgat silva infelicis avenae,

Et quaecumque bonis frugibus herba nocet;

Neu terrae prostrata animosi flatibus Euri

Decidat aut densa grandine laesa seges;

Neu direpta avidae rapiant frumenta volucres,

10

Monstrave, quae terrae plurima saepe ferunt.

Sed quae credidimus bene cultis semina campis,

Uberius largo foenere reddat ager.

Sic erit. Interea nivei carchesia lactis

Fundite et annoso mella liquata mero,

15

Terque satas circum felix eat hostia fruges,

Caesaque mox sanctos corruat ante focos.

Nunc satis haec. Post messem alii reddentur honores,

Et sacras cingent spicea serta comas.

II

Vota ad auras

Aurae, quae levibus percurritis aera pennis,

Et strepitis blando per nemora alta sono,

Serta dat haec vobis, vobis haec rusticus Idmon

Spargit odorato plena canistra croco.

5

Vos lenite aestum et paleas seiungite inanes,

Dum medio fruges ventilat ille die.

III

Vota Iolae Pani agresti deo

Ille tuus, Pan montivage, venator Iolas

Suetus in audaces cominus ire feras,

A quo et adhuc rictusque suum, exuviasque leonum

Sacra tibi agrestis munera pinus habet,

5

Nunc iam annis gravis haec devicti cornua cervi

Dedicat, imbelli congrua dona seni.

Cum tamen herculeae facta inter fortia clavae

Is quoque sit laudem visus habere labor,

Tu, dive, haec inter viridis decora illa iuventae

10

Suscipe, neve illis esse minora puta.

IV

Vota Damidis ad Bacchum pro vite

Hanc vitem, multa quae semper fertilis uva

Haud unquam domini fallere vota solet,

Nunc etiam large florentem, consecrat ipse

Vineti cultor Damis, Iacche, tibi.

5

Tu face, dive, tua haec spem non frustretur, et huius

Exemplo fructum vinea tota ferat.

V

Lyconis vota Pani deo

Longius a pecore errantem per devia taurum

Dum sequitur nemorum per iuga longa Lycon,

Errantem scopulo capream conspexit ab alto:

Continuo certo deicit hanc iaculo.

5

Mox etiam catulos sola sub rupe iacentes

Invenit: hos Crocali donat habere suae.

E caprea in viridi statuit convivia luco,

Addidit et veteris pocula multa meri.

Quod reliquum est, Pan semicaper, cum cornibus ipsis

10

Suspensum e pinu hac tu tibi tergus habe.

VI

Thyrsidis vota Veneri

Quod tulit optata tandem de Leucade Thyrsis

Fructum aliquem, has violas dat tibi, sancta Venus.

Post sepem hanc sensim obrepens, tria basia sumpsi:

Nil ultra potui, nam prope mater erat.

5

Nunc violas, sed plena feram si vota, dicabo

Inscriptam hoc myrtum carmine, diva, tibi.

«Hanc Veneri myrtum Thyrsis, quod amore potitus,

Dedicat, atque una seque suosque greges.»

VII

Thyrsidis vota et quercui et silvae

Et quercum et silvam hanc ante omnia Thyrsis amabit,

Et certo feret his annua vota die,

Dum poterit memor esse, quod hac primum ille sub umbra

Ultima de cara Leucade vota tulit.

VIII

Augonis venatici canis epitaphium

Venator celerem maerens Augona Melampus

Confossum rapido dente ferocis apri,

Hac illi in ripa tumulum, frondente sub umbra,

Erigit: hoc ipso concidit ille loco.

5

Non impune quidem praedo sceleratus abivit:

Procubuit iaculis caesus et ore canum.

Tu tamen e cunctis canibus praestantior Augon,

Fide Augon, silvis qui modo terror eras,

Tu, dilecte, iaces. Sed ab alta hac fascia pinu

10

Millusque, et millo vincula iuncta suo,

Quin decisa feri cervix tibi pendeat hostis,

Sintque una ex animo signa dolentis heri.

IX

Invitatio ad amoenum fontem

Et gelidus fons est, et nulla salubrior unda,

Et molli circum gramine terra viret,

Et ramis arcent soles frondentibus alni,

Et levis in nullo gratior aura loco est,

5

Et medio Titan nunc ardentissimus axe est,

Exustusque gravi sidere fervet ager.

Siste, viator, iter: nimio iam torridus aestu es,

Iam nequeunt lassi longius ire pedes.

Accubitu langorem, aestum aura, umbraque virenti,

10

Perspicuo poteris fonte levare sitim.

X

De obitu Hylacis canis pastorii

Ante canes omneis pastori carus Amyntae

Nuper ab Illyrico littore missus Hylax,

Dum solitas agit excubias et septa tuetur,

Nec vigilant socii cetera turba canes,

5

Qua rapidus se se media inter saxa Timavus

Mergit et inde iterum prosilit amne novo,

Ille quidem saeva vitulos tutatus ab ursa est;

Ipse sed ingenti vulnere caesus, obit.

Constituit viridi tumulum de caespite Amyntas:

10

Haec voluit raram praemia habere fidem.

Maesta gemunt armenta, mali furesque lupique

Exstincto hoc sibi iam cuncta licere putant.

XI

Vota Thelesonis Cereri, Bacco et Pali deae

Dat Cereri has Teleson spicas, haec serta Lyaeo,

Haec nivei lactis pocula bina Pali.

Pro quibus arva Ceres, vites fecundet Iacchus,

Sufficiat pecori pabula laeta Pales.

XII

Leucippem amicam spe praemiorum invitat

Cum primum clauso pecus emittetur ovili,

Urbs, mea Leucippe, cras adeunda mihi est.

Huc ego venalemque agnum centumque, Chariclo

Ipsa mihi mater quae dedit, ova fero.

5

Afferri tibi vis croceos, niveosque cothurnos?

Anne colum, qualem nata Lyconis habet?

Ipse feram quae grata tibi. Tu basia iunge,

Gaudia, Leucippe, nec mihi grata nega.

Cras, ubi nox aderit, odiosae elabere matri,

10

Hasque inter corylos ad tua dona veni.

XIII

Vota Veneri ut amantibus faveat

Illi in amore pares, vicini cultor agelli

Thyrsis, cumque suo Thyrside fida Nape,

Ponimus hos tibi, Cypri, immortales amaranthos

Liliaque in sacras serta parata comas:

5

Scilicet exemplo hoc, nullo delebilis aevo

Floreat aeternum fac, dea, noster amor.

Sit purus, talisque utriusque in pectore candor,

In foliis qualem lilia cana ferunt.

Utque duo hi flores serto nectuntur in uno,

10

Sic animos nectat una catena duos.

XIV

Vota Niconoes ad Dianam

Candida Niconoe, viduae spes una Terillae

Montivagas iaculo figere certa feras,

Hunc tibi silvipotens arcum, Latonia, ponit,

Atque haec in pharetra condita tela sua.

5

Illam cara parens tenero sociavit Icasto,

Ignotique iubet iura subire tori.

Tu, dea, si silvis aegre discedit ab altis,

Si lacrimans coetus deserit illa tuos,

Tu bona sis, felixque illi: tu nomine dextro

10

Optata laetam fac, dea, prole domum.

XV

Vota pro vite Baccho et satyris

Quae duo fert collis fecundi vinitor Acmon

Expressi primum cymbia plena meri,

Haec avidis musti satyris mustique parenti

Dat iucunde tibi vitis, Iacche, sator.

5

Illi illaesa suis linquant vineta rapinis,

Tu tua fac largis auctibus uva fluat.

XVI

Vota Acmonis Vulcano

Has, Vulcane, dicat silvas tibi villicus Acmon:

Tu sacris illas ignibus ure, pater.

Crescebant ducta e Stati propagine silvis,

Iamque erat ipsa bonis frugibus umbra nocens.

5

Ure simul silvas: terra simul igne soluta

Fertilior largo foenere messis eat.

Ure istas: Phrygio nuper mihi consita colle

Fac, pater, a flammis tuta sit illa tuis.

XVII

Defectio Euphronis a Pallade ad Venerem

Iam telas calathosque omnesque perosa labores,

Quos vitae quaestus pauperioris habet,

Palladio radium cum templo appenderet Euphro,

Iamque sequi Venerem constituisset, ait:

5

«Hactenus o mihi culta, vale dea; et haec tua multi

Instrumenta tibi plena laboris habe.

Iam tua perpessam dudum mala, lenis habebit

Adiungetque suo me Cytherea choro.

Nec mirum, quam praetulerit Phryx arbiter, a me

10

Si praelata tibi nunc quoque Cypris erit.»

XVIII

In Almonem Alcippes fastidio mortuum

Dum furit Alcippes forma Nonacrius Almo,

Crudeli demum tabe peresus obit,

Almo capripedi non impar arundine Pani,

Quo nullus nymphis gratior Arcas erat.

5

Spargite odorato, pastores, flore sepulchrum,

Et simul infusum lacque merumque fluat.

Non iacet ille sub hac (ut vos male creditis) ulmo:

In nemus Idalium transtulit alma Venus.

Hic Veneris pascitque greges, cantatque: canentis

10

Una adstant Charites versibus, adstat Amor.

Quin etiam hunc Paphii nymphe non ultima coetus

Deperit, et parilis fervor utrumque tenet.

Nimirum felix Almo: modo perfida virgo

Aspera saevitiae det documenta suae.

15

Pastoris pereat succensa informis amore,

Respuat assiduas surdior ille preces.

Praebeat hinc saevis tam dura exempla puellis,

Formosa ut fastus discat habere modum.

XIX

Acon

Candida nympha olim, et Pani dilecta Lyceo,

Crinibus et culto conspicienda sinu,

Nunc vox, flebilibus quae semper maesta querelis

Desertos scopulos deviaque antra colis,

5

Salve, Echo officiosa. Tibi sub rupe cavata

Ipse ego lanigeri ductor Acon pecoris

Constituam umbrosum frondenti ex ilice lucum,

Molliaque ex hedera serta virente feram.

Tu levibus allecta modis silvestris avenae

10

Excipis e summo carmina nostra iugo;

Tu, quoties querimur, duros miserata dolores

Nescio quid tristi flebile voce gemis.

Nec mirum, quod tu lacrimis movearis amantum:

Perdidit, infelix, te quoque durus Amor.

15

Ah misera, ipsa quidem et strophio subnectis olenti,

Et longa molles excolis arte comas.

Ipse puer cultus, ipse omnes odit amores,

Insequiturque vagas per iuga summa feras.

Quin humiles addis voces, et verba precantis

20

Effugit, atque omnes negligit ille preces.

Siste gradum, immitis: non te violenta leaena,

Non curvo sequitur dente timendus aper,

Sed quae candenti facie niveisque papillis

Vel magno possit nympha placere Iovi.

25

Haec aget et celeres tecum per saxa lacaenas,

Eque suis tendet retia rara plagis.

Siste gradum, immitis: et quas nunc tendis ad undas

Effuge: causa tuae fons erit ille necis.

Heu miserande puer, tales ten solvere poenas,

30

Ten decuit tam crudelia fata pati?

Magna parens, quae cuncta leves producis in auras,

Totaque diverso germine picta nites,

Quae passim arboribus, passim surgentibus herbis

Sufficis omnifero larga alimenta sinu,

35

Excipe languentem puerum moribundaque membra,

Aeternumque tua fac, dea, vivat ope.

Vivet, et ille vetus Zephyro redeunte quotannis

In niveo candor flore perennis erit.

Tu mecum socias, Echo, coniunge querelas,

40

Et percussa novis fletibus antra sonent.

Crudelis Telayra, meos quid spernis amores?

Quid miseras surda despicis aure preces?

Hei mihi, nulla ovium tangit me cura mearum,

Ex quo me iste tuus, perfida, torret amor.

45

It miserum pecus, et seri sub vesperis umbras

Per se ipsi redeunt in sua tecta greges.

Nec mihi iam niveo complent mulctralia lacte,

Densaque permisso vellere terga gerunt.

Quin etiam aucupii studium, quo clarus habebar,

50

Languenti penitus excidit ex animo.

Ite leves passim silvis impune, volucres:

Cuncta novus nostra e mente fugavit amor.

Otia agunt pedicae, et lento lita vimina visco,

In tenebris amites, nexaque lina iacent.

XX

Damon

Vos mecum e vitreis, nymphae Naucelides, antris,

Vos mecum viridi paulum considite in herba,

Atque hoc, quem canimus, dignum concedite carmen.

Sic vobis patrias circum vernantia ripas

5

Prata, neque hibernis nivibus viduata neque aestu,

Sufficiant varios in serta nitentia flores.

Quis dolor, o silvae, quae vos, o prata, tenebat

Maestities; quanto squalebant omnia luctu,

Cum ferus e gelidis descenderet Alpibus hostis

10

Assidue, et Latias in praedam verteret oras?

Tum (reor) invita creverunt pabula terra,

Invitae e densis ceciderunt frondibus umbrae.

Quippe abigi raptas pecudes, passimque videbant

Pastorum rapidos tectis involvier ignes.

15

Ipsi etiam hircipedes Fauni, Satyrique bicornes,

Ipsae etiam in solos Nymphae fugere recessus,

Et se se ignotis occultavere latebris.

Et furor is fines prope iam pervaserat omnes,

Iamque fugae deerat nobis locus, undique saevos

20

Cernere erat latis hostes discurrere campis.

Nulla usquam tam secretis lustra abdita silvis,

Nulla aditu est tam difficili, tamque invia rupes,

Quo non saepe greges subitis incursibus acti

Fessa reclinarint in nudo corpora saxo.

25

Et tamen hinc etiam crebri eiecere tumultus,

Insuetaeque maris pecudes (miserabile visu),

Qua pelagi mediis iter intercluditur undis,

Adriacos videre sinus, et litore curvo,

Pro viridi cytiso, pro molli graminis herba,

30

Et spinis paliuri et acuta carice pastae,

Potarunt salsas nitidis pro fontibus undas,

Et saepe irati timuerunt murmura ponti.

Quod si non novus ex alto demissus Olympo,

Hanc cladem nostris deus avertisset ab oris,

35

Ausoniis esset nullus iam pastor in agris.

Nos miseri patria extorres, rerum omnium egeni,

Ah dolor, externas longe erraremus ad urbes.

Hic nobis dulces saltus, hic pascua nota

Restituit: «Tutique,» inquit «iam pascite tauros:

40

Iam solitas tuti collo suspendite avenas,

Et desueta diu responsent carmina colles.»

Ergo omnes, veluti et Phoebo Panique, quotannis

Pastores certis statuent tibi sacra diebus,

Magne pater, nostrisque diu cantabere silvis.

45

Te rupes, te saxa, cavae te, maxime Iuli,

Convalles, nemorumque frequens iterabit imago.

At vero in nostris quaecumque in saltibus usquam

Quercus erit, ut quaeque suos dant tempora flores,

Semper erit variis ramos innexa coronis,

50

Inscriptumque geret felici nomine truncum.

Tum quoties pastum expellet, pastasve reducet

Nostrum aliquis pecudes, toties id mente revolvens,

Ut liceat factum esse tuo, pater optime, ductu,

Nullus erit, qui non libeat tibi lacte recenti,

55

Nullus erit, qui non teneros tibi nutriat agnos.

Quin audire preces nisi dedignabere agrestes,

Tu nostra ante deos in vota vocaberis omnes.

Ipse ego bina tibi solemni altaria ritu

Et geminos sacra e quercu lauroque virenti

60

Vicino lucos Nauceli in litore ponam.

Hic ripa passim in molli viridante sub umbra,

Vere novo dum floret ager, dum germinat arbos,

Dum vario resonant volucrum nemora avia cantu,

Annua constituam festis convivia ludis.

65

Ductores pecudum hic omnes, rurisque coloni

Contendent iaculo et rapidi certamine cursus,

Horridaque agresti nudabunt membra palaestra.

Ipse pecu et tenero victor donabitur haedo.

Praeterea dulci cantabit harundine Damon

70

Carmina, quae puerum docuit Sebetheius Aegon.

Olim cum procul hinc illis habitaret in oris.

Scilicet ut quondam Assyrii pastoris amore

Capta dea, et caelum et fulgentia sidera linquens,

Omnibus his cari praeferret Adonidis ignes.

75

Fortunate puer, tecum formosa Dione

Una tondet oves, una ad mulctralia ducit,

Atque immunda premit caelestibus ubera palmis.

Dum te complexu teneat, non illa recusat

Tecum inter pecudes vili requiescere culmo.

80

At Mars ipse deae cura tabescit inani.

Fortunate puer, mediis pecus errat in agris:

Tu, viridi deiectus in umbra, aut carmina cantas,

Aut posita in Veneris gremio cervice recumbis.

Illa tibi amplexus molles, illa oscula iungit,

85

Caraque odoratis exornat tempora sertis.

Sed tu nimirum, sed felix tu quoque, Damon,

Cui licuit toties Aegonem audire canentem,

Divinique senis sacros ediscere cantus.

Quod mihi, magne pater, divum si fata dedissent,

90

O quales tibi cantaret mea fistula laudes!

Et quodcumque tamen felix concedet Apollo,

Hoc te unum canet, hoc uni tibi serviet omne.

Nec quidquam magis optarim, quam digna triumphis

Posse tuis, videorque canens tua maxima facta,

95

Inferior nullo, non ipso Aegone futurus.

Ipse suo certet mecum si carmine Daphnis,

Ipse suo Daphnis cum carmine victus abibit.

Interea, agrestis dignatus sibila cannae,

Dexter ades nobis, et quae facis, otia serva.

XXI

De Cupidine et Hyella

Florentes dum forte vagans mea Hyella per hortos

Texit odoratis lilia cana rosis,

Ecce rosas inter latitantem invenit Amorem

Et simul annexis floribus implicuit.

5

Luctatur primo, et contra nitentibus alis

Indomitus tentat solvere vincla puer.

Mox ubi lacteolas et dignas matre papillas

Vidit, et ora ipsos nata movere deos,

Impositosque comae ambrosios ut sensit odores,

10

Quosque legit diti messe beatus Arabs:

«I,» dixit «mea, quaere novum tibi, mater, Amorem;

Imperio sedes haec erit apta meo.»

XXII

Ad Noctem

Nox bona, quae tacitis terras amplexa tenebris

Dulcia iucundae furta tegis Veneris,

Dum propero in carae amplexus et mollia Hyellae

Oscula, tu nostrae sis comes una viae.

5

Neve aliquis nostros possit deprendere amores,

Aera coge atras densius in nebulas.

Gaudia qui credit cuiquam sua, dignus ut unquam

Dicier illius nulla puella velit.

Non sola occultanda cavis sunt orgia cistis,

10

Solave Eleusinae sacra silenda deae.

Ipse etiam sua celari vult furta Cupido,

Saepius et poenas garrula lingua dedit.

Una meos, quos et miserata est, novit amores,

Officiis nutrix cognita fida suis:

15

Haec quae me foribus vigilans expectat in ipsis,

Inque sinum dominae sedula ducit anus.

Hanc praeter, tu sancta, latent qua cuncta silentque,

Tu, dea, sis flammae conscia sola meae,

Quaeque libens adstat nostrorum testis amorum

20

Nobiscum tota nocte lucerna vigil.

XXIII

Laurus

Oppositae obstabant nostris prius auctibus aedes,

Nec nos caelum ulla, solve iuvabat ope:

Disiectis herus his, solemque admisit, et aura

Concessit nobis liberiore frui.

5

Hinc nos in tenues certatim tollimur auras,

Ornamurque novae frondis honore caput.

At tibi, cui sacris Musarum et Apollinis umbris

Extructas libuit posthabuisse domos,

Perpetuo similes nostris sint frondibus anni,

10

Nobiscum augescant et tibi cuncta bona.

XXIV

De Pythagorae Simulacro

Quem toties vixisse anima redeunte renatum

Mutato fama est corpore Pythagoram,

Cerne iterum ut docti caelo generatus Asylae

Vivat, ut antiquum servet in ore decus.

5

Dignum aliquid certe volvit: sic fronte severa est,

Sic in se magno pectore totus abit.

Posset et ille altos animi depromere sensus,

Sed veteri obstrictus religione silet.

XXV

Veris Descriptio, Ad Turrium

Iam tristi canos glacie concreta capillos

Afflatu tepidi fugit hiems Zephyri.

Iam nitidum os ver molle auras in luminis audet

Proferre, et teneros ferre per arva pedes;

5

Tempora diversis tollens halantia sertis

Purpureo matris Chloridos e gremio,

Summittit varios tellus fecunda colores,

Convertit molles quo puer ipse gradus;

Et passim, quacumque vagos deflectit ocellos,

10

Diffugiunt toto nubila cuncta polo.

It prope, et incutiens blandas in pectore flammas,

Omnia iucundo accendit amore Venus.

Quam circum vario texunt e flore coronas

Perfusae Assyrio rore comam Charites.

15

Hinc atque hinc mille aligeri pueri assultantes

Coniciunt certa spicula acuta manu.

Concipiunt dulces animalia cuncta calores,

Persultantque vagi pabula laeta greges.

Ipse suam de colle canens Amaryllida pastor

20

Pascentes tenui carmine mulcet oves,

Percussaeque nova dulcedine corda volucres

Dant laetos passim per nemora alta sonos.

Sola gemit, ramoque sedens miserabilis alto

Absumptum mater Thracia plorat Itym.

25

Di bene, quod nostrae tam longe a finibus orae

Exactum hoc dira est in regione scelus.

Heu puer infelix, matri dum bracchia tendit

Assueto cupiens se implicuisse sinu,

Illa ferox animi, caecoque agitata furore

30

Avulsum duro diripit ense caput.

Quid facis, ah demens? Ferro quem perdis iniquo,

Is lac dulce tuis hausit ab uberibus.

Huic tu longinquam votis optare senectam,

Huic solita es teneras dicere blanditias.

35

Heu miserum, genitor nati infelixque sepulcrum,

Ut tibi nunc toto pectore sensus abit,

Infandae nosti cum coniugis impia facta

Atque epulas mensis tristibus appositas!

Nempe furis, strictoque ruis violentior ense,

40

Sed sublata alis effugit illa novis.

Perpetuum fleat, ut merita est, longisque querelis

Antiqui poenas persoluat sceleris.

Nos, Turri, dum florifero vere omnia rident,

Spirat et e summis gratior aura iugis,

45

Nos hic, qua nitida pellucens rivulus unda

Labitur et leni murmure dulce sonat,

Cantemus molles formosae Amathusidos ignes,

Quidque ferox arcu, quid face possit Amor.

Armenias domat hic tigres, saevasque leaenas;

50

Eripit hic summo, cum libet, arma Iovi.

Hoc duce pallentes umbras Oeagrius Orpheus,

Tristiaque horrendi limina regis adit,

Nec timuit saevaeve Hecates immania monstra,

Armatasve atris Eumenidas facibus.

55

Hoc cogente, omni cum pectore consternatus

Abrupto nollet vivere coniugio.

Paulatim Eurydices veterumque oblitus amorum,

In Calaim tota mente Boreiadem

Exarsit, penitusque insano perditus igne

60

Sensit ferventes intima ad ossa faces.

Formose o Calai, pulchrae genus Orythiae,

Te virides silvae, te cava saxa sonant.

In te suspirat, solum te cogitat Orpheus,

Per te sollicito nulla quies animo est.

XXVI

Ad Gelliam rusticantem

Dum te blanda tenent aestivas rura per umbras,

Deliciis nimium rura beata tuis,

Ecqua tui, mea lux, tangit te cura poetae,

An meus e toto pectore cessit amor?

5

Cessit amor certe, soliti cessere calores:

Absentis meminit nulla puella viri.

Non ita concussae versantur in arbore frondes,

Cum gravis adversum verberat aura nemus,

Quam facile instabilem permutat femina mentem,

10

Exclusus queritur, qui modo carus erat.

Non sic Penelope, non sic Capaneia coniunx

Antiqui meruit temporis esse decus.

Altera defuncti maerens ad busta mariti,

Noluit abrepto vivere sola viro.

15

Altera bis denos potuit durare per annos,

Dum cupidos cauta detinet arte procos.

Femina nunc varias tantum connectere fraudes

Novit, et in nulla certa manere fide.

Quid queror haec demens? Durae procul ite querelae,

20

Ite: decent tristes tristia verba viros.

Laetus ego: hos neque enim sequitur mea Gallia mores,

Mutare incertos nec solet illa toros.

Quin et mansit amor, soliti mansere calores:

Absentis meminit nostra puella viri.

25

Multa tamen timeo: tu multa ignosce timenti.

Hei mihi, pars nostro nulla timore vacat.

Ah quoties vereor, dum picta per arva vagaris,

Dum rutilae texis florida serta comae,

Ne ruat e summis in te Saturnius astris,

30

Sisve alii cuivis grata rapina deo.

Pressit Amymonen mediis Neptunus in arvis,

Dum premeret summum virginis urna caput.

In mediis Io campis perpessa Tonantem est,

Horridaque hirsuta cornua fronte tulit.

35

Hinc quoque Tartareo raptam Deoida curru

Abstulit infernus in sua regna pater.

Sidonis errabat nitidos Europa per agros,

Cum medium ficto per mare vecta bove est.

Non tamen hos tantum causantur prata timores:

40

Hei mihi quam multos dat quoque silva metus.

Hic habitant Satyrique, et agrestia numina Panes,

Et timor errantum Faunus Hamadryadum.

Hic versa in virides Daphne Peneia frondes,

Hic fera mutato Parrhasis ore fuit.

45

Hic et semicaper spreta Nonacrius Aegla

Arcadicae forma virginis incaluit.

Quod si tecum isdem pariter versarer in arvis,

Et domus unanimes clauderet una duos,

Non ego caelicolum fraudes, non furta timerem:

50

Undique me socio, Gellia, tuta fores.

Si versa est Daphne, Sicula Proserpina ab Aetna

Si vecta est Stygiis in nova regna rotis,

Quid mirum? Facile est deceptas fraude puellas

Fallere, nullius quas tueatur amor.

55

Ipse ego perpetuo tecum mea vita manerem:

Sic possem nullos extimuisse deos.

Saepe pererrabat tacitos Atalanta recessus:

Tuta tamen fido Mimalione fuit.

Cingeret obsessos seu curva indagine colles,

60

Seu cuperet saevas comminus ire feras,

Haerebat lateri semper comes ille, nec unquam

A domina lato longius ungue fuit.

Ergo huic non summi fraudes nocuere Tonantis,

Inque suo nullos sensit amore dolos.

65

Sic ego per silvas tecum et per prata vagarer:

Grata essent sine te gaudia nulla mihi.

Nunc pariter nitida recubare iuvaret in umbra,

Et capere in viridi somnia grata toro.

Nunc pariter nuda fontes invadere sura,

70

Torrida dum siccus finderet arva canis.

Saepius in silvis lepores captare fugaces,

Et volucres fictis fallere carminibus.

Saepius in denso convicia dicere luco,

Et madidas verno flore ligare comas.

75

Saepius umbroso choreas ductare sub antro,

Cum daret agrestes tibia pulsa sonos.

Ah quoties tales inter, mea Gellia, lusus

Inicerem cupidas in tua colla manus,

Dulciaque e roseis furarer basia labris,

80

Basia mi cunctis anteferenda bonis.

O niveam, siqua haec referet mihi gaudia, lucem!

Gratior optatis non erit ulla meis.

Semper Erythreis signabitur illa lapillis:

Semper erit sacros inter habenda dies.

85

Nunc, quoniam tecum me non licet esse, caveto

Mutuus extincto ne cadet igne calor.

XXVII

Iolas

Pascite, oves, teneras herbas per pabula laeta,

Pascite, nec plenis ignavae parcite campis:

Quantum vos tota minuetis luce, refectum

Fecundo tantum per noctem rore resurget:

5

Hinc dulci distenta tumescent ubera lacte,

Sufficientque simul fiscellae et mollibus agnis.

Tu vero vigil atque canum fortissime Teucon,

Dum pascent illae late per prata, luporum

Incursus subitos saevasque averte rapinas.

10

Interea hic ego muscoso prostratus in antro

Ipse meos solus mecum meditabor amores,

Atque animi curas dulci solabor avena.

O formosa Amarylli, nihil te absente videtur

Dulce mihi: nunc et nitido vere omnia rident,

15

Et vario resonant volucrum nemora avia cantu;

Exultim virides ludunt armenta per herbas,

Lascivique agni, infirmisque artubus haedi

Cornigeras matres per florida prata sequuntur.

Non tamen ista magis sine te mihi laeta videntur,

20

Quam si tristis hiems, nimbisque rigentibus horrens

Agglomeret gelido canas Aquilone pruinas.

Dulce apibus flores, rivi sitientibus herbis,

Gramen ovi, caprae cytisus, Amaryllis Iolae.

Non ego opes mihi, non cursu praevertere ventos

25

Optarim magis, aut pecoris quodcumque per orbem est,

Quam te, Amarylli, meis vinctam retinere lacertis,

Et tecum has inter vitam deducere silvas.

Est mihi praeruptis ingens sub rupibus antrum,

Quod croceis hederae circum sparsere corymbis,

30

Vestibulumque ipsum silvestris obumbrat oliva:

Hanc prope fons, lapide effusus qui desilit alto,

Defertur rauco per levia saxa susurro.

Hinc late licet immensi vasta aequora ponti

Despicere, et longe venientes cernere fluctus.

35

Hoc mecum simul incoleres, Amarylli, simulque

Mecum ageres primo pecudes in pascua sole,

Mecum abeunte die pecudes cava in antra vocares.

Saepe etiam denso in nemore aut convalle virenti

Dum tenue arguta modularer harundine carmen,

40

Tu mecum ipsa esses simul, astaresque canenti,

Quin et nunc pariter caneres, nunc dulcia nostro

Basiaque et veneris misceres gaudia cantu.

O solum hoc, superi, misero concedite amanti!

Tum licet et rapiantur oves, rapiantur et agni,

45

Ipse tamen Croeso mihi ditior esse videbor.

Mollibus in pratis Lycidae post Daphnidis hortos,

Purpureos flores texenda in serta legebas,

Cum te, succincta tunica fusisque capillis,

Et vidi simul, et totis simul ossibus arsi.

50

Pone sequebatur Gorge soror, et tamen audax

Accessi, sumque ipse meos tibi fassus amores.

Risisti, et sertum, nitida quod fronte gerebas,

Tamquam ex se cecidisset humi, iecisti, abiensque

Liquisti, advertens collegi protinus ipse:

55

Servavique, et adhuc tamquam tua munera servo.

Et quamvis dudum foliis languentibus aret,

Non tamen est serto quidquam mihi carius illo.

Ex illo, semperque fui tibi deditus uni,

Pulchraque nulla meis oculis te praeter habetur.

60

Saepe mihi Alcippe vicina et munera misit,

Et dixit: «Formose puer, quae munera mittit,

Mittit et ipsum animum: tu et munera suscipe, et illum.»

Sed potius, Amarylli, alio quam tangar amore,

Sudabunt humiles flaventia mella genistae

65

Et molles violae dura nascentur in orno,

Incultique ferent candentia lilia vepres,

Et maestis ululae cedet philomela querelis.

Quantum ver formosum hieme est iucundius atra,

Quantum mite pirum sorbis est dulcius ipsis,

70

Quantum hirsuta capella suo setosior haedo,

Quantum nocturnis obscuri vesperis umbris

Puniceo exsurgens aurora nitentior ortu est:

Tantum, Amarylli, aliis mihi carior ipsa puellis.

Hae testes mihi sunt silvae, vicinaque silvis

75

Populus haec, cuius tale est in cortice carmen:

«Vellera cum setis aries mutarit, et hircus

Velleribus setas, Amaryllida linquet Iolas.»

Sed nos dum longum canimus, iam roscida luna

Apparet caelo, et rapidus deferbuit ardor

80

Demerso iam sole: tamen miser ardet Iolas.

Nimirum nostros nequeunt lenire calores

Nec quaecumque rigent Ripheo in monte pruinae,

Nec quaecumque simul gelido durantur in Hebro:

Fors tamen hos illa ipsa, potest quae sola, levabit.

85

Sperando interea duros solabimur ignes,

At vos, ne sero dum nox insurgit Olympo,

Praesidio umbrarum fretus malus ingruat hostis,

Iam pasti secura, greges, in ovilia abite.

XXVIII

Imaginem sui Hyellae mittit

Quam tibi nunc Iani donamus, Hyella, calendis,

Exprimit haec vultus parva tabella meos.

Nulla fuit cuiquam similis mage: pallet imago,

Assiduus nostro pallor in ore sedet.

5

Est excors, sine corde et ego, quod pectore nostro

Ipse Amor ereptum sub tua iura dedit.

Non loquitur, mihi sic tua cum datur ora tueri,

Torpet nescio quo lingua retenta metu.

Unum dissimile est nobis: felicior uno est,

10

Tam saeva quod non uritur illa face.

Quod si etiam uretur, tuo enim sub lumine quidquam

Illaesum flammis non licet ire tuis,

Non ut ego assiduo infelix torrebitur igne:

In cinerem primo corruet illa foco.

XXIX

Ad somnum

Beate somne, nocte qui hesterna mihi

Tot attulisti gaudia,

Utinam deorum rector ille caelitum

Te e coetu eorum miserit,

5

Quae saepius mortalibus vera assolent

Mitti futuri nuntia.

Tu, quae furenti surdior freto meas

Superba contemnit preces,

Facilem Neaeram praebuisti: quin mihi

10

Mille obtulit sponte oscula,

Oscula, quae Hymetti dulciora sint favis,

Quae suaviora nectare.

Vere beate somne, quod si saepius

His, dive, me afficias bonis,

15

Felicior caelestibus deis ero,

Summo nec inferior Iove.

At tu, proterva, quolibet fuge, eripe

Complexibus te te meis:

Si somnus iste me frequens reviserit,

20

Tenebo te, invitam licet.

Quin dura sis, sis quamlibet ferox: eris

Et mitis, et facilis tamen.

XXX

Ad Canalem et Bembum

Canale optime, tuque Bembe, nostri

Amantissimi utrique, amati utrique

A me non minus atque utrique ocelli,

Quid rerum geritis? Valetis? Atque

5

Absentis memores sodalis estis?

Quid vestrae faciunt bonae Camenae?

Scripseruntne aliquid novi meum post

Discessum? Puto: namque quicquid oti

Per vestras datur occupationes,

10

Id vos in studiis bonis locatis.

Ad me mittite siquid edidistis,

Oro, nec socium bonum negate

Vestri participem leporis esse.

Sed quid cum Venere ipsa, amoribusque

15

Quam vobis bene convenit? Caletis?

Amatisne? Dei deaeque faxint

Et feliciter et bene ipsi ametis,

Quamque ego leviusque, leniusque.

Heu heu me miserum, mei sodales,

20

Quam saevo teneor furore! Quam mi

Totus, quam gravis incubat Cupido!

Non quod non amer: intimis medullis

Ardet me mea Hyella, perditeque,

Quantum quid pote perditissimum esse.

25

Verum hoc me excruciat magis: potiri

Mea nam vetitum mihi puella.

Quod si quando licet, nihil levatur,

Sed ferus magis excitatur ardor.

Nam cum nec saturum recedat inde

30

Cor mi, nec furor expleatur unquam

Caris basiolis papillulisque,

Atque his, qui miserum necant, ocellis,

Augescit magis, et magis. quid heu heu

Adverso paterer deo atque iniquo,

35

Si haec incommoda sunt secundo amore?

XXXI

In Vancium vicum Patavinum amoenissimum

Blanda o Naiadum cohors sororum,

Quae Vanci nitido latetis amne,

Fusae colla decentibus capillis,

Quos large ambrosii rigant liquores,

5

Comptae et carbaseo sinus amictu,

Exite e liquidis simul latebris,

In vestros simul hic adeste lusus,

Quos large Zephyro favente tellus

Vernos florida suggerit per agros.

10

En scandentibus hinc et hinc flagellis

Per flavas salicum comas pererrans

Vitis pampineas ministrat umbras,

Per quas sibila murmurantis aurae

Iucundum tenero strepunt susurro.

15

Hic gemmantibus hinc et hinc rosetis

Cultas texere vos licet coronas,

Et passim simul omnium colorum

Lectos in calathis referre flores.

Queis comptas pariter comas revinctae,

20

Queis sparsae teretes simul papillas,

Ductetis pariter choros licentes,

Ductetis hilares simul choreas.

Sed quid splendidius nitescit aer?

Quid fragrantius huc feruntur aurae?

25

Rident omnia, et aere in sereno

Spirarunt Cyprii, Syrique odores.

Agnosco. Resonis strepunt querelis

Olores Paphii, Cupidinumque

Concussae ex humero sonant pharetrae.

30

Ad flores properat suos Dione.

Nunc vos Vanciades simul sorores

Instaurate choros licentiores.

Et novae Venerem <decent> choreae,

Et chori Venerem licentiores.

35

Huc mitis, dea, mitiorque semper

Adsis muneribus benigna nostris,

Quae versis tibi fundimus quasillis,

Quae pictis tibi teximus coronis.

Incultis, face, Vancium rosetis

40

Paestum vincere, floridumque Tibur.

Haec non bruma rigens, calorque laedat,

Haec non flamina pestilentis Austri;

Sed semper tibi cultius nitescant,

Sed semper genitalibus Favoni

45

Tua in munera mulceantur auris.

XXXII

In Hyellae ocellos

Quamvis te peream aeque, Hyella, totam,

Nec pars sit, mea lux, tui ulla, quae me

Saevo non penitus perurat igne,

Fulgentes tamen illi, amabilesque

5

Illi, sideribus pares ocelli

Nostri maxima causa sunt furoris.

O cari nimis, o benigna ocelli,

O dulci mihi melle dulciores,

Quando vos misero mihi licebit

10

Usque ad millia millies trecenta,

Aut ultra haec etiam, suaviari?

Di, concedite mi hoc misello amanti;

Dein nil grave perpeti recuso:

Quin et si peream, lubens peribo.

XXXIII

Ad Hyellam

Dispeream nisi tu vita mihi carior ipsa,

Atque anima, atque oculis es, mea Hyella, meis.

Dispeream nisi ego vita tibi carior ipsa,

Atque anima, atque oculis sum, mea Hyella, tuis.

5

Nec satis hoc: vellem pote quicquam his esset haberi

Carius, ut posses carior esse mihi.

Tu quoque idem velles, pote quicquam his esset haberi

Carius, ut possem carior esse tibi.

Di, facite haec longos concordia duret in annos,

10

Tamque bonos mutent saecula nulla animos.

XXXIV

Hymnus in Gabrielem Archangelum

Iam caeli reserat fores

Aurato e thalamo exiens

Mater Memnonis, et diem

Laeto provocat ore.

5

Nos te maxime maximi

Minister canimus Patris,

Quo nullus, qui hominum genus

Tam praesens iuvet, usquam est.

Tu, nostras celer ad preces,

10

Aures protinus ad deum has

Defers, nec tenues sinis

Evanescere in auras.

Tu, dum fers nova nuntia

Virgini aetherio Patri

15

Dilectae, quibus indicas

Magni vota Tonantis,

Nobis fers nova nuntia,

Quis, e faucibus impii

Erepti hostis, in aurea

20

Caeli templa vocamur.

Adsis, o bone, et in dies

Semper nos propius iuva,

Nec patrocinio tuo

Unquam mitte tueri.

XXXV

De Patavio a militibus vastata

Urbs, quam vetusto vectus ab Ilio

Post fata Troum tristia, post graves

Tot patriae exhaustos iniquo

Tempore, tot pelago labores,

5

Ducente demum Pallade, qua rapax

Cultos per agros Medoacus fluit,

Dis fretus Antenor secundis

Condidit, Euganeis in oris;

Tu, nuper <et> flos et decus urbium,

10

Quascumque tellus Itala continet,

Magnas tot artes, tot virorum

Ingenia, et studia una alebas.

Te septicornis Danubii accola,

Te fulva potant flumina qui Tagi,

15

Longeque semoti Britanni

Cultum animi ad capiendum adibant.

At nunc, acerbi heu saeva necessitas

Fati, severas ut pateris vices!

Ut te ipse vastatem vel hosti

20

Conspicio miserandam iniquo!

Quid culta tot pomaria conquerar?

Tot pulchra flammis hausta suburbia?

Quid glande deturbata ahena

Moenia, praecipitemque saevi

25

Mavortis iram, bellaque persequar

Horrenda? Squammis ille adamantinis,

Ferroque consertam rigenti

Induerat chlamydem trilicem.

Fremensque, et atrum letifera manu

30

Telum coruscans, secum odia, et necis

Contemptum, et insanos tumultus,

Secum animos, rabiemque agebat.

Ille urbe ab imis sedibus eruta

Implesset omnes funeribus domos,

35

Non ille vel sexu, vel ullo

Efferus abstinuisset aevo.

XXXVI

Ad Bembium

Qui modo ingentes animo parabam,

Bembe, bellorum strepitusque et arma

Scribere, hoc vix exiguo male audax

carmine serpo.

5

Nempe Amor magnos violentus ausus

Fregit iratus: velut hic Tonantem

Cogit et fulmen trifidum rubenti

ponere dextra.

Sic eat, fors et sua laus sequetur

10

Candidae vultus Lalages canentem et

Purius claro radiantis astro

frontis honores.

Nota Lesboae lyra blanda Sapphus,

Notus Alcaei Lycus, altiori

15

Scripserit quamvis animosum Homerus

pectine Achillem.

XXXVII

In Auroram

Dia Tithoni senioris uxor,

Quae diem vultu radiante pandis,

Cum genas effers roseas rubenti

praevia soli,

5

Roscidos ut nunc per agros vagari

Sub tuo adventu iuvat, et recentis,

Quae tuos semper comitantur axes,

excipere auras.

Sicca iam saevus calor uret arva,

10

Iam vagi aurarum levium silescent

Spiritus, iam sol rapidus furentes

exeret ignes.

Dum licet, laeti simul ite, amantes,

Dum licet, molles pariter puellae

15

Ite, flaventes vario capillos

nectite serto.

Nunc simul telis positis Amores

Matris haerentes lateri et decentes

Gratiae plenos referunt resecto

20

flore quasillos.

Per feros saltus, per iniqua lustra,

Undique occultas agitans latebras,

Fertur, et silvas varia ferarum

strage cruentat

25

Clara Latonae soboles: nitenti

Huic comae in nodum religantur auro,

Pendet aurata ex humeris pharetra:

pendet et arcus.

Circum eunt nymphae simul: illa cursu

30

Gaudet effusos agitare cervos,

Hanc iuvat certis iaculis fugaces

figere lyncas.

Nunc ab umbroso simul esculeto

Daulias late queritur, querelas

35

Consonum circa nemus et iocosa

reddit imago.

XXXVIII

De Hyella

Nil tecum mihi iam Phoebe est, nil Nox mihi tecum,

A vobis non est noxve, diesve mihi.

Quantum ad me, ut libet auricomo Sol igneus axe

Exeat Eoae Tethyos e gremio,

5

Ut libet, inducat tacitas Nox atra tenebras:

Fert mihi noctem oculis, fert mihi Hyella diem.

Nam quoties a me nitidos avertit ocellos,

Ipsa in luce etiam nox tenebrosa premit.

At quoties in me nitidos convertit ocellos,

10

Candida et in media fit mihi nocte dies.

XXXIX

De Menalca

Iverat ad Phylirem media de nocte Menalcas,

Posset ut ad patrios mane redire greges.

Iamque fores lento religatas vimine pressa

Suspensis manibus solverat ille anima.

5

Prospectansque oculis <semiaperta> per ostia, limen

Protenso poterat transiliisse pede,

Cum sensere canes; quo murmure victus, ut ira

Ardebat, tales iecit in astra sonos:

«Cinge triumphali, puer o, tua tempora lauro,

10

Qui redis ad patrios tutus, ut ante, greges.»

XL

De Lodovico Pannoniae rege

Danubii ad ripas primo rex flore iuventae,

Caesus pro patria, cum patria hic iaceo.

Nec queror, immiti quod sim prostratus ab hoste,

Sed quod me reges deseruere pii,

5

Qui, dum alia ex aliis inter se proelia miscent,

Et me et se rabidis hostibus obiciunt.

XLI

Ad Venerem ut pertinacem Lalagem molliat

Diva, quae has caeli generatim in auras

Cuncta producis, cupidumque amorem

Undique infundens, facis ut perenne

saecla propagent;

5

Qua nihil laetum sine, amabile est nil

Nilque iucundum, sine qua nec ipsae

Gratae erunt cuiquam Charites, nec ipsa

blanda voluptas;

Dum tibi laetus reparatur orbis,

10

Dum per herbosos pecus omne campos

Vim tuam sentit, tibi plaudit omnis,

diva, volucris;

Dum nihil, quamvis rigidum, feroxque est,

Ossibus quod non penitus sub imis

15

Sit tua tactum face, quod tuos non

sentiat ignes,

Una erit flammarum et amoris expers?

Una secura his Lalage resistet?

Tange age ultrici, dea, pertinacem

20

tange flagello.

Quod si ita tanges, fera ut obstinatum

Applicet nostris animum querelis,

Nec preces ultra miseras superba

negligat aure,

25

Conseram laetam tibi, diva, myrtum,

Vancius qua se rosifer revolvit:

Hanc mero supplex, niveo et rigabo

lacte quotannis.

Hanc et immistae pueris puellae

30

Circum agent laetas pariter choreas,

Teque prima unam, simul ultima unam

voce canent te.

Te canent unam, volucremque natum

Qui ferox, duro et similis parenti,

35

Acer et flamma est, et agente certum

cuspide vulnus.

Spargam odoratas violas rosasque

Ipse ego, votique reus secabo

Grata torquatae ante tuas columbae

40

guttura flammas.

XLII

De imagine sui armata

Quid magis adversum bello est, bellique tumultu,

Quam Venus? Ad teneros aptior illa iocos.

Et tamen armatam hanc magni pinxere Lacones,

Imbellique data est bellica parma deae.

5

Quippe erat id signum forti Lacedaemone natum

Saepe et femineum bella decere genus.

Sic quoque, non quod sim pugna versatus in ulla,

Haec humeris pictor induit arma meis,

Verum hoc quod bello, hoc patriae quod tempore iniquo,

10

Ferre vel imbellem quemlibet arma decet.

XLIII

In obitum Borgetti catuli

Borgettus lepidus catellus ille,

Cuius blanditias proterviores

Et lusus herus ipse tantum amabat,

Quantum tale aliquid potest amari.

5

Nec mirum: dominum suum ipse norat,

Caram bima velut puella matrem,

Et nunc illius in sinu latebat,

Nunc blande assiliebat huc et illuc

Ludens, atque avido appetebat ore.

10

Erectis modo cruribus, bipesque,

Mensae astabat herili, heroque ab ipso

Latratu tenero cibum petebat.

Nunc raptus rapido maloque fato,

Ad manes abiit tenebricosos.

15

Miselle o canis, o miser catelle,

Nigras parvulus ut timebis umbras!

Ut saepe et dominum tuum requires!

Cui pro deliciis, iocisque longum

Heu desiderium tui relinquis.

XLIV

Genethliacon pueri nobilis

Vos mihi nunc magnos partus ortusque beatos

Felicis pueri, quo pinguia culta vetusti

Naonis exultant, quo Carnia tota superbit,

Dicite, Pierides. Vos illum e matre cadentem

5

Excepstisque sinu et vestris fovistis in ulnis

Et teneram molli cinxistis baccare frontem.

Nec vero vos tantum has accessistis ad oras,

Nec solae venistis ad haec vos munera, Musae:

Affuit ipsa etiam pariter, spargensque salubres

10

Pyxidos arcanae succos, partusque dolores

Leniit et matrem fetu Lucina levavit.

Affuit Idalio veniens e colle Dione,

Nectare odorato crines perfusa fluentes,

Assuetaeque leves Charites ductare choreas.

15

Hae simul ambrosia puerum lavere liquenti,

Et parvas tenui cunas stravere ligustro.

Venit et undifluis properans Naucelus ab antris,

Quem prope caeruleo e fluctu formosa Metune

Ibat: eos circum violasque rosasque rubentes

20

Vimineis nymphae calathis et serta ferebant

Purpureo e narcisso, eque auricomo chrysantho.

Quae postquam totas passim sparsere per aedes,

Iucundoque domus late fragravit odore,

Protinus ecce Iovis magni de limine Parcae,

25

Antiquae Parcae, niveo queis corpore amictu,

Canaque Chaonia velantur tempora quercu.

Hae postquam et matrem complexae et fronte serena

Oscula iunxerunt parvo felicia nato,

Candida versato torquentes vellera fuso,

30

Fatidico tales funderunt pectore voces:

«O fausto nimium caelo divisque benignis

Nate puer, cresce, et dulces solare parentes,

Et fatis laetare tuis. Tuque, optima mater,

Tuque, boni genitor pueri, quos omine dextro

35

Castus hymen quondam thalamo sociavit in uno,

Accipite haec laetis animis, neu posse moveri

Credite quae vero concordes ore canemus.

Qualis in aprico se tollit amaracus horto,

Quam studio solers omni formosa puella

40

Ipsa suos alit in lusus et lenibus undis

Irrigat, illa leves paulatim surgit in auras

Pulchrior et dulcem late diffundit odorem;

Sic puer augescens primo se toilet in aevo,

Nec se quisquam illi formoso conferet ore.

45

Mox ubi iam validus teneris excesserit annis,

Tunc illum sacras artes doctaeque docebunt

Aonides princepsque chori formosus Apollo,

Illi et divini latices Aganippidos undae

Et virides Haemi saltus Pindique patebunt.

50

Mars quoque bellipotens simul, et Tritonia virgo

Muneribus bellorum et saevis instruet armis.

Doctior haud illo quisquam seu cominus ense,

Seu sit opus valida concurrere longius hasta,

Sive inflectere equum, atque arctis compescere habenis,

55

Seu libeat laxare et aperto currere campo.

O quoties medio ferventem in turbine belli

Conversae fugient acies, at percitus ille

Obvia quaeque metet infesto corpora ferro.

Non secus ac praeceps hiberno flumine torrens,

60

Cum tumidus late ac pluviis hiemalibus auctus

Proruit adversas insano vortice silvas,

Obstantesque trahit ripas, camposque per omnes

Cum sonitu ruit, et rapido rotat omnia fluctu.

Fortunate puer, numquam non victor in hostem

65

Bella geres, magnique aequabis facta parentis.

Ille olim magnos Gallorum stravit acervos,

Italaque hostili manarunt arva cruore,

Tum, cum caesa virum serpens per corpora Lyris

Aequoreas cursum vix tandem invenit in undas.

70

Ille idem, gelida cum gens immanis ab Arcto

Ausonios passim se se effudisset in agros,

Audaces animos ingenti strage repressit,

Alpinasque nives Germano sanguine tinxit.

Nunc quoque fallaces abrupto foedere Gallos

75

In Latios iterum fines praedamque ruentes

Proteret, et victos (divinis credite Parcis)

Italia expellet, caeloque aequabit honores.

At tu, siqua tuo restabunt bella parenti,

Ausoniam infenso nec dum pacarit ab hoste,

80

Ipse tua fidens animi virtute subibis

Haec primum, mox externas egressus in oras

Implebis totum factis audacibus orbem.

Te duce, et Ausoniae rursum rediviva resurget

Gloria, et antiquum late victricibus armis

85

Reddetur Latio imperium. Tua signa timebunt

Una omnes passim populi, quaque incidit alto

Aequore et Oceano ferventes abluit axes,

Quaque coloratis effert se Phoebus ab Indis.

Tum demum placida contentus pace quiesces,

90

Saevaque mitescet posito discordia ferro.

Aurea tum veniet saeclis melioribus aetas,

Felicesque anni, et Saturnia regna redibunt;

Tum Pax alma colet terras, Astreaque virgo,

Immersumque gemet Stygio scelus omne baratro.

95

Felices, qui tam laeto nascentur in aevo.

Tu vero, ante alias superis gratissima tellus,

Quam tanto divum genitor dignatur alumno,

Tu nitidas passim fruges arbustaque laeta,

Sponte tua nulloque hominum cogente labore,

100

Produces; humiles sudabunt mella genistae,

Incultique ferent candentia lilia vepres.

Finierant Parcae. Tum Iuppiter aethere ab alto

Intonuit laevum, et caeli de parte serena

Perspicuus multo fulgor cum lumine fulsit.

XLV

Ex Philemone

Siquid remedi lacrimae afferrent malis,

Minorque semper fieret lugenti dolor,

Auro parandae lacrimae nobis forent.

Sed nil here istaec prosunt, res ipsae nihil

5

Moventur istis: sive tu semper fleas,

Seu nunquam, eandem pergere insistent viam.

Quid his iuvamur ergo? Nil certe: at dolor,

Ut ipsa fructus arbor, sic lacrimas habet.

XLVI

Ex Menandro

Nam si te, alumne, genetrix cum peperit tua,

Hac sorte es unus omnium in lucem editus,

Tibi cuncta ut evenirent quae velles bona,

Idque annuit magnorum quispiam deum,

5

Iure optimo indignaris: valde enim is tibi

Fallax repertus. Quod, si eisdem legibus

Quibus nos omnes (tragicis ut verbis loquar)

Aeque patentem cunctis aerem trahis,

Ferenda sunt haec levius, et omnis rectius

10

Ratio habenda. Denique haec summa est: puta

Hominem esse te, quo nullum animantium omnium

Extolli, itemque deprimi citius solet.

Ipsumque id haud iniuria: minimarum enim

Id virium est, et maximis semper studet,

15

Plurimaque secum commoda conterit cadens.

Tu vero et magna non amisisti bona,

Et mediocria sunt ipsa ea, quae pateris mala.

Ergo et modeste, alumne, quod reliquum est feras.

XLVII

Cum ex Hispanica legatione in Italiam reverteretur

Salve, cura deum, mundi felicior ora,

Formosae Veneris dulces salvete recessus:

Ut vos, post tantos animi mentisque labores,

Aspicio lustroque libens! Ut munere vestro

5

Sollicitas toto depello e pectore curas!

Non aliis Charites perfundunt candida lymphis

Corpora, non alios contexunt serta per agros.

[Desunt nonnulla quae erant in litura.]