Carmina selecta

Textus:

Erasmus von Rotterdam, Ausgewählte Schriften

in acht Bänden: Zweiter Band, p. 213 seqq.

ed. Werner Welzig, Darmstadt: WBG, 1975

____________________________________________________________________

In magnatem quendam (1489/95)

Sal et argentum ((1492/95)

Ad Robertum Gaguinum (1496)

In aulicum quendam (1501 ?)

In picturam Europae stupratae (1503)

De senectute carmen (1506)

Calamus loquitur (1516)

Erasmus loquitur (1523/33)

Erasmus (Albrecht Dürer fecit anno 1526)

In magnatem quendam

In magnatem quendam, sed ficto nomine,

qui laudes suas exiguo munusculo pensarat

(1489 vel 1495)

Correxit errorem meum

Lepide Marullus, nam mihi

Laudatus aequo largius

Nimium pusillo prodigum

5

Vatem redonat munere.

O pectus, o memorabilem

Huius modestiam viri!

Non vult cani quae non facit,

Vult et sileri quae facit.

10

Proin pudendis praemiis

Invitat ad palinodiam,

Invitat ad silentium.

Non suadet hoc frugalitas

Tenaxque parsimonia,

15

Quum sannionibus quoque

Foedisque morionibus

Prolixa donet munera.

Quod ista donat vatibus

Quae dare minus quam nil dare est,

20

Pudore, non vitio facit.

Sal et argentum

Salinum argenteum abbati cuidam dono missum

a monialibus monasterii vulgo dicti vallis virginum

(1492/95)

Virginitas nitor argenti, sapientia sal est.

Virgo dat argentum, tu pater, adde salem.

Ad Robertum Gaguinum

Carmen de suis fatis

(1496)

Miror quae mihi sydera

Nascenti implacido lumine fulserint,

O Gaguine meum decus.

Nam seu iure aliquo nostra negocia

5

Ignes aetherei regunt,

Me primum teneras lumen ad insolens

Edentem querimonias

Nec mitis rutilo sydere Iuppiter

Aspexit, neque prospera

10

      Arrisit radiis mi Venus aureis.

Tantum Mercurius celer

Adfulgens nitidis eminus ignibus

Adflarat sua munera,

Sed stella vetuit falcifer invida

15

Vulcanique minax rubens

Rivalis, calidus cum gelido senex.

Seu tres terrigenum deae

Fortunas triplici numine temperant,

Sum durissima stamina

20

      Sortitus. Volucrem seu potius deam

Versare omnia credimus,

Hanc in perniciem certo ego deierem

Coniurasse meam miser.

Felicis mihi nec fata Polycratis

25

Nec Sullae precor improbus.

Arpinas toties consul iniquius

Fortunam insimulat suam

Quae tot prospera, tot dulcia paululo

Fermento viciaverit.

30

      Ingrate ille quidem rusticus ac foro

Rerum nescius utier

Alternas dominae qui queritur vices.

Sat felicem ego iudico

Qui praesentia lenire potest mala

35

Actis prosperius memor

Ac sperare iterum iam fore, quod fuit.

At me matris ab ubere

Fati persequitur tristis et asperi

Idem ac perpetuus tenor.

40

      In me, crediderim, proruit improbi

Pixis tota Promethei

Et quicquid stabulat triste vel asperum

Nigri in limine Tartari.

Heu quod simplicibus vatibus invidum

45

Numen, quis genius malus,

Quaeve infesta novem Iuno Sororibus

Sic nostrum caput impetit?

O fatis genite prosperioribus

Bis Gaguine meum decus,

50

      Hunc si tu minime temnis amiculum

Non totus fuero miser

Nec cedent gravibus pectora casibus.

In aulicum quendam

In aulicum quendam clero infestum

(1501?)

Tam stolidum, credo, nec te, Mida, pectus habebat,

Malce nec in clerum tam violentus eras,

Quam quidam, non est sententia dicere nomen,

Nam famam affectat qualibet ille via.

5

Huic utinam aut aliquis asininas addat Apollo,

Aut ambas Petrus demetat auriculas.

Aut certe crepet ipse magis faciatque paterni

Quod cognomenti syllaba prima monet.

In picturam

In picturam Europae stupratae

(1503?)

Hic qui a monte boves ad proxima littora vertit,

Aurea te quis sit virga monere potest.

Tum testes alae neque non talaria, testis

In flavo bicolor crine galerus erit.

5

Si rogitas quid agat: patrio subservit amori,

Inscius, obsequio furta dolosa tegens.

Raptor enim nivei latitat sub imagine tauri

Improbus, ac praedam per freta longa vehet.

Ut Cretam attigerit mox taurus desinet esse

10

      Iuppiter, et virgo non erit ista diu.

Quid non caecus amor mortalia pectora cogat,

Si taurum aethereum non piget esse Iovem?

Aut quae formosis satis est cautela puellis

Hic quoque stuprator si metuendus erat?

De senectute carmen

Ad Gulielmum Copum, medicorum eruditissimum

(1506)

Unica nobilium medicorum gloria Cope,

Seu quis requirat artem,

Sive fidem spectet, seu curam: in quolibet horum

Vel iniquus ipse nostro

5

Praecipuos tribuit Gulielmo livor honores.

Cedit fugitque morbi

Ingenio genus omne tuo. Teterrima porro

Senecta, morbus ingens,

Nullis arcerive potest pellive medelis

10

      Quin derepente oborta

Corporis epotet succos animique vigorem

Hebetet, simul trecentis

Hinc atque hinc stipata malis; quibus omnia carptim

Vellitque deteritque

15

Commoda quae secum subolescens vexerit aetas:

Formam, statum, colorem,

Partem animi memorem cum pectore, lumina, somnos,

Vires, alacritatem,

Autorem vitae igniculum decerpit, et huius

20

      Nutricium liquorem.

Vitales adimit flatus, cum sanguine corpus,

Risus, iocos, lepores.

Denique totum hominem paulatim surripit ipsi,

Neque de priore tandem

25

Praeterquam nomen titulumque relinquit inanem,

Cuiusmodi tuemur

Passim marmoreis insculpta vocabula bustis.

Utrum haec senecta, quaeso,

An mors lenta magis dicenda est? Invida fata et

30

      Impendio maligna!

Ut quae deteriora labantis stamina vitae

Pernicitate tanta

Accelerare velint, rapidisque allabier alis,

At floridam iuventam

35

Usque adeo male praecipiti decurrere filo

Ut illius priusquam

Cognita sat bona sint iam nos fugitiva relinquant,

Et citius atque nosmet

Plane vivere senserimus, iam vivere fracti

40

      Repente desinamus.

At cervi volucres et cornix garrula vivunt

Tot saeculis vigentque,

Uni porro homini post septima protinus idque

Vixdum peracta lustra

45

Corporeum robur cariosa senecta fatigat.

Neque id satis, sed ante

Quam decimum lustrum volitans absolverit aetas

Tentare non veretur

Immortalem hominis ductamque ex aethere partem,

50

      Et hanc lacessit audax,

Nec timet ingenii sacros incessere nervos,

Sua si fides probato

Constat Aristoteli; sed quorsum opus, obsecro, tanto

Authore, quando certam

55

Ipsa fidem, heu nimium!, facit experientia certam?

Quam nuper hunc Erasmum

Vidisti media viridem florere iuventa!

Nunc is repente versus

Incipit urgentis senii sentiscere damna,

60

      Et alius esse tendit

Dissimilisque sui, nec adhuc Phoebeius orbis

Quadragies revexit

Natalem lucem, quae bruma ineunte calendas

Quinta anteit Novembres.

65

Nunc mihi iam raris sparguntur tempora canis,

Et albicare mentum

Incipiens, iam praeteritis vernantibus annis,

Vitae monet cadentis

Adventare hyemem gelidamque instare senectam.

70

      Eheu fugacis, ohe,

Pars veluti melior, sic et properantior aevi,

O saeculi caduci

Flos nimium brevis, et nulla reparabilis arte,

Tenerae o viror iuventae,

75

O dulces anni, o felicia tempora vitae,

Ut clanculum excidistis,

Ut sensum fallente fuga lapsuque volucri

Furtim avolastis; ohe,

Haud simili properant undosa relinquere cursu

80

      Virides fluenta ripas,

Impete nec simili fugiunt cava nubila, siccis

Quoties aguntur Euris.

Sic sic effugiunt tacitae vaga somnia noctis

Simul avolante somno,

85

Quae desyderium curas et praeter inanes

Sui nihil relinquunt.

Sic rosa, quae tenero modo murice tincta rubebat,

Tenui senescit austro.

Atque ita, me miserum, nucibus dum ludo puellus,

90

      Dum literas ephebus

Ardeo, dum scrutor pugnasque viasque sophorum,

Dum rhetorum colores

Blandaque mellifluae deamo figmenta poesis,

Dum necto syllogismos,

95

Pingere dum meditor tenues sine corpore formas,

Dum sedulus per omne

Authorum volvor genus impiger, undique carpo

Apis in modum Matinae,

Paedias solidum cupiens absolvere cyclum,

100

      Sine fine gestienti

Singula correptus dum circumvector amore,

Dum nil placet relinqui,

Dumque prophana sacris, dum iungere Graeca Latinis

Studeoque moliorque,

105

Dum cognoscendi studio terraque marique

Volitare, dum nivosas

Cordi est, et iuvat et libet ereptare per Alpes,

Dulces parare amicos

Dum studeo, atque viris iuvat innotescere doctis,

110

      Furtim inter ista pigrum

Obrepsit senium et subito segnescere vires

Mirorque sentioque

Vixque mihi spatium iam defluxisse valentis

Persuadeo iuventae.

115

Cur adeo circumspecte parceque lapillis,

Cur purpuris et ostro

Mortales utuntur, et aetas aurea, tanto

Pretiosior lapillis

Et quovis auro, quovis pretiosior ostro,

120

      Prodigitur inque nugis

Conteritur miseris nullo vecorditer usu

Siniturque abire frustra?

Adde quod illa queant sarciri perdita, Crassos

Spires tibi licebit

125

Et Lydos spires Croesos, iam Codrus et Irus.

Sed quod semel severa

Pensilibus fusis Clotho devolverit aevum,

Id nec venena Circes,

Nec magicum, Maia nati gestamina, sceptrum

130

      Neque dira Thessalorum

Medeae succis revocare precamina possint

Non si vel ipse divum

Nectare te saturet pater ambrosioque liquore, -

Namque his ali iuventam,

135

Arceri senium scripsit nugator Homerus -,

Non si tibi efficaci

Rore riget corpus Tithoni lutea coniunx,

Non si ter octiesque

Phaon per Chias Venerem transvexeris undas,

140

      Non si tibi ipse Chiron

Omnes admoveat quas tellus proserit herbas,

Nec annulus, nec ulla

Pharmaca cum nervis annos remorantur euntes,

Atque ferunt magorum

145

Monstrifico sisti torrentia flumina cantu;

Iisdem ferunt relabi

Praecipites amnes verso in contraria cursu,

Et Cynthiae volucres

Et rapidas Phoebi sisti figique quadrigas.

150

      Sed ut haec stupenda possint

Carmina, non speres tamen improbus ut tibi quondam

Aut iam peracta vitae

Saecla iterum referant aut praetereuntia sistant.

Sol mergitur vicissimque

155

Exoritur novus et nitido redit ore serenus.

Extincta luna rursum

Nascitur inque vices nunc decrescente minuta

Sensim senescit orbe,

Nunc vegeta arridet tenero iuveniliter ore.

160

      Redit ad suam iuventam

Bruma ubi consenuit, Zephyris redeuntibus, annus

Et post gelu niveisque

Ver nitidum floresque reversa reducit hirundo.

At nostra posteaquam

165

Fervida praeteriit saeclis labentibus aestas,

Ubi tristis occupavit

Corpus hyems capitisque horrentia tempora postquam

Nive canuere densa,

Nulla recursuri spes aut successio veris.

170

      Verum malis supremum

Imponit mors una, malorum maxima, finem.

More Phrygum inter ista

Incipimus sero sapere, et dispendia vitae

Incogitanter actae

175

Ploramus miseri, et consumptos turpiter annos

Horremus, execramur.

Quae quondam, heu nimium! placuere et quae vehementer

Mellita visa dudum,

Tum tristi cruciant recolentia pectora felle,

180

      Frustraque maceramur

Tam rarum sine fruge bonum fluxisse, quod omni

Bene collocare cura

Par erat, et nullam temere disperdere partem.

At nunc mihi oscitanti

185

Qualibus heu nugis, quanta est data portio vitae.

Satis hactenus, miselle,

Cessatum, satis dormitum, pellere somnos

Nunc tempus est, Erasme,

Nunc expergisci et tota resipiscere mente.

190

      Velis dehinc equisque

Et pedibus manibusque et totis denique nervis

Nitendum ut anteacti

Temporis, ut studio iactura volubilis aevi

Vigilante sarciatur

195

Dum licet ac dum tristis adhuc in limine primo

Consistimus senectae,

Dum nova canicies et ad huc numerabilis et dum

Pilis notata raris

Tempora duntaxat spatium effluxisse virentis

200

      Iam clamitant iuventae,

Nec tam praesentem iam testificantur adesse

Quam nunciant citatum

Ferre gradum et sterilem procul adventare senectam.

Cuiusmodi videtur

205

Tum rerum facies, quum autumni frigore primo

Iam vernus ille pratis

Decessit decor ac languescunt lumina florum

Iam iam minus nitentes

Herbas affirmes boreasque geluque nocentis

210

      Iam praetimere brumae.

Ergo animus dum totus adhuc constatque vigetque

Et corporis pusillum

Detrimenta nocent, age iam meliora sequamur.

Quicquid mihi deinceps

215

Fata aevi superesse volent, id protinus omne

Christo dicetur uni,

Quo, cui vel solidam decuit sacrarier, ut cui

Bis terque debeatur,

Principio gratis donata, hinc reddita gratis

220

      Totiesque vindicata,

Huic saltem pars deterior breviorque dicetur.

Posthac valete nugae

Fucataeque voluptates risusque iocique,

Lusus et illecebrae.

225

Splendida nobilium decreta valete sophorum,

Valete syllogismi,

Blandae Pegasides animosque trahentia Pithus

Pigmenta flosculique.

Pectore iam soli toto penitusque dicato

230

      Certum est vacare Christo.

Hic mihi solus erit studium dulcesque Camoenae,

Honos, decus, voluptas,

Omnia solus erit neque quicquam ea cura (quod aiunt)

Movebit Hippoclidem,

235

Terrea si moles compagoque corporis huius

Marcescet obsolescens,

Mens modo pura mihi scelerumque ignara per illum

Niteat floreatque,

Donec summa dies pariter cum corpore mentem

240

      Ad pristinum novata

Convictum revocabit et hinc iam vere perenni

Pars utraque fruetur.

Haec facito ut rata sint, vitae exorabilis author

Vitaeque vindicator,

245

Quo sine nil possunt unquam mortalia vota et

Vires labant caducae.

Calamus loquitur

Erasmus Roterodamus Guilielmo Neseno

calamum dono dedit cum hoc epigrammate

(1516)

Tantillus calamus tot, tanta volumina scripsi

Solus, at articulis ductus Erasmiacis.

Aediderat Nilus, dederat Reuchlinus Erasmo,

Nunc rude donatum me Gulielmus habet.

5

Isque sacrum musis servat, Phoeboque dicatum,

Aeternae charum pignus amicitiae,

Ne peream obscurus, per quem tot nomina noscet

Posteritas, longo nunquam abolenda die.

Erasmus loquitur

(1523/33)

Perfacile est, aiunt, proverbia scribere cuivis;

Haud nego, sed durum est scribere Chiliadas.

Qui mihi non credit, faciat licet ipse periclum

Mox fuerit studiis aequior ille meis.