Hieronymi Cardani

de propria vita liber

____________________________________________________________________________

capvt xxxii

Honores delati

―――――

Honorum neque auidus, nec cupidus, nec amator fui, ut qui intelligerem quantum mali in uita humana afferrent ¹⁾. Ira magnum malum est, sed temporale, honoris incommoda sunt perpetua.

Primum honoris studium exhaurit opes dum labores uitamus, et reliquas lucri ansas, dum ambitiose uestimur, conuiuamur et plures domesticos alimus; idem cogit nos ad mortem tot modis ut non succurrat numerus, monomachia, bello, rixa, litibus improbis, assidendo apud principes, conuiuiis importunis, concubitu cum uxore uel meretrice; experimur ²⁾ maria, profitemur honorificum pro patria pugnare; familiare erat Brutis se deuouere in proelio, Scaeuola exurit dextram, Fabricius aurum reiicit, hoc forsan prudentis, caetera stultorum, imo amentium exempla. Non est ut iactes patriam. Quid est patria nisi consensus (maxime loquor de Romanis, Carthaginensibus, Lacedaemoniis, Atheniensibus qui hoc praetextu mali bonis uolebant dominari, luxuriosi miseris) tyrannorum minutorum ad opprimendos imbelles, timidos, et qui plerumque sunt innoxii.

O improbos mortales! An putas illos adeo uitae prodigos ut mortem pro patria honoris gratia subire uellent! Sed rustici, pauperes secum uersabant illud: «Quid me miserius! sed si uixero, ego numerabor inter principes ciuitatis et aliena ut hic et ille bona possidebo, ut nunc alii mea; si moriar, descendentes ab aratro ad currus et pompas uocabuntur». Hic erat amor patriae, stimulus honoris.

Nolim subiici his accusationibus, neque urbes illas quae pugnant pro libertate, neque eos principes quorum fructus principatus solum est iustitiam tueri, bonos fouere, miseros eleuare, uirtutes alere, proprios et eos qui plurimum iam potentiae sunt consecuti meliores efficere, ut praemium talis honoris solum sit labor; neque hoc est uitium urbium uelle dominari aut ciuium praeeminere aliis, sed necessitas ordinis efficit dominationem, improbitas tyrannidem.

Sed redeamus ad trita, nam haec pauci norunt: honos subripit tempus, dum tot hominibus, tot salutationibus cogimur aures praebere; eripit studia sapientiae quibus nihil in homine diuinius potest inueniri. O quot mortales iacent, nec digni auditores, qui si duas illas horas quas diebus singulis comando se et exornando consumunt studiis impendissent, biennio toto aut triennio iam possent profiteri, hoc honoris praemium ac decus!

Idem impedit curam familiarem etiam filiorum: quid amentius? Subiicit nos inuidiae, ex inuidia odium et aemulatio, ex his infamia popularis, insectationes, accusationes, mortes, amissio bonorum, supplicia; eo amittimus ³⁾ magnam partem libertatis si non totam; quin etiam si cum populo sentire uelis, quicquid boni nobis in hac uita relictum est, ipsam uoluptatem. Hac ipsa uia ad perniciosissimum malorum (quasi protectore illo) honeste progredimur, scilicet ignauiam, hanc ingrediuntur improbi adolescentes, hoc ipso domus periclitantur funditus et euertuntur.

Omnia quae appellantur bona aliquid huiusmodi boni retinent, praeter honorem: filii, perpetuitatis initium; amicitia, partem felicitatis non leuem; opes, commoda omnia; uirtus, in infelicitate solatium, in felicitate ornamentum; societates et collegia, securitatem magnam et nunc et alias semper.

Numquid ergo perpetuos honores deuitare debemus ac fugere? Non sane, primum cum honos opes, potentiam et lucra adauget ut in magistratibus et medicis atque pictoribus et generaliter in artibus, unde dici solet: «honos alit artes»; secundo cum honos leuat hominem a periculo, ut collegia et congregationes, in his qui inuidia graui laborant et in falsa calumnia et damnatione praepostera; tertio cum honos addit potentiam, hoc maxime in militari arte et quibusdam magistratibus, quorum est uicissitudo per optionem, ut uocant, et successiuos ex ordine gradus. Generaliter uel ad sarciendum ignominiam et dedecus, quae sunt deteriora honore, uel ob utilitatem quae ex coniuncta illi re sequitur, uel cum uersaris ubi incognitus sis. Quartus est cum potes illum exercere gratia uirtutis nec labor multum impedit.

Ergo in huiusmodi munere, neque sors auara fuit. Puerum Cardani multi comitabantur ⁴⁾ cum eo me contulissem, in ⁵⁾ augurium quoddam fortunae meae ⁶⁾. Vbi adeptus litteras Latinas statim etiam in urbe nostra cognitus fui. Post ubi Papiam me contuli multi me sponte comitabantur et oblata fuit conditio, quam si amplexatus fuissem, ad magnos honores aliquando cum pontifice ⁷⁾ Pio quarto uia patuisset. Disputaui satis feliciter, et mecum Matthaeus Curtius honoris causa congressus est. Professus sum mathematicas anno unico, nam Academia dissoluta est.

Anno MDXXXVI ⁸⁾ uocatus ad pontificem maximum Paulum tertium; tum iam duobus ante annis mathematicas profitebar, geometriam, arithmeticam, astrologiam, architecturam. Anno MDXLVI oblata est conditio ab Illustrissimo Morono profitendi Romae cum honorariis etiam pontificiis. Sequenti per Andream Vesalium et Legatum regis ⁹⁾ Daniae, in singulos annos aurei coronati Pannonici CCC et VI super ¹⁰⁾ uectigalibus pellium nobilium: hi a regia pecunia differunt octaua parte et quidem tardius numerantur et non adeo integra fide, sortique in parte subiacent; et uictum pro me et quinque familiaribus et tribus equis.

Tertia fuit in Scotia; uerecundor summam explicare, ut in paucis annis fuissem ditissimus. Priorem non accepi quod regio esset admodum frigida et humida, homines plane barbari, ritus sacrorum et praecepta multum a Romana Ecclesia alieni; hanc quod non liceret pecunias per trapezitas ac cursores in Angliam, quanto minus Galliam, aut Italiam traducere. Haec fuit anno MDLII, mense Augusti; mense Octobris studiosissimus ¹¹⁾ princeps Badolfiae et a secretis Gallorum regis, Vilander ¹²⁾, conditionem aliam obtulerunt: DCCC coronatorum in singulos annos; et si uellem solum regiam manum deosculari (ut dicunt) ac statim discedere, torquem aureorum D. Alii sollicitabant pro Caesare qui obsidebat Mediomatricum seu Diuodurum. Ego nulli uolui assentiri: huic quod uiderem in summis difficultatibus (unde maximam partem exercitus frigoribus et fame ¹³⁾ amisit) uersari; illi quod non par esset relinquere dominum ut hosti illius adhaererem.

Ergo dum Antuerpia Basileam me conferrem, Illustris uir Carolus Affaitatus me in uilla sua excepit et uel inuitum omnibus artibus conatus est mula generosa donare, quae ad pretium prope C aureorum accedebat. Erat enim uir singularis humanitatis ac liberalitatis ¹⁴⁾ et amator hominum uirtute praestantium. In eodem itinere nobilis Genuensis Azalinus asturconem obtulit ¹⁵⁾ (Angli eum ¹⁶⁾ appellant patria lingua obinum); pudor me continuit, secus accepturus, cum nihil posset formosius iudicio meo aut praestantius desiderari, candidus totus, teres; erant autem duo prorsus similes equi optionemque offerebat.

Anno sequenti oblata est conditio a principe Dom Ferrando (ut moris erat eum appellare) XXX. M coronatorum, ut fratri Mantuae domino (et ut uocant duci) perpetuo inseruirem: numerabant die prima inter reliqua M coronatos. Non placuit ¹⁷⁾ recipere; admirabatur Dom Ferrandus, aegre tulit. Ad id propensior, quod tentasset me pro negotio illo honesto, mihi non ita, et hortationes non ualuissent et ad minas conuersus esset; intellexit denique ¹⁸⁾ cur mallem (more hermelinorum) mori quam foedari, plurimumque ¹⁹⁾ ab ea die in posterum me amauit, ut mos est eorum qui animo sunt generosissimo.

Fuit et ut dixi, anno MDLII, sexta proregis Brisaci qui omnia offerebat, praecipue suasu Ludouici Biragi, illustris ciuisque nostri. Caeteri ut ²⁰⁾ medicum accersebant, Brisacus ut machinatorem, sed multum aberat a uotis.

Interim antequam diuertam a proposito, uerbo uel uno docere uolo cur tam locuples ²¹⁾ conditio a rege pauperrimo qualis est Scotiae, cui non amplius, ut referunt, XL. M. aureorum ²²⁾ reddituum est in anno, offeretur. Subsunt proceres, ut dicunt, XIV. M. (quamquam non tot esse putem) hac lege deuincti, ut pro regno armati in castris sint per menses tres, precario alii dicunt. Et dum moritur ²³⁾ aliquis, rex est tutor (et ex consuetudine, cui rex hoc munus delegauerit) filiorum, donec maximus natu XXI ²⁴⁾ annum attigerit seu expleuerit. Interim uictu et uestitu dempto, redditus ²⁵⁾ omnes sunt tutoris, absque ratione reddenda nam in locum regis uenit. Et quod maius est, seu masculus, seu foemina, tutor connubio cui uult iungere potest, modo is, uel ea quae iungitur et ipsa nobilis sit, eamque dotem non pro conditione pupilli sed dantis accipere cogitur.

Redeo ad nostra. Ter Papiae conductus sum, seu quater a Mediolanensi Senatu; ter a Bononiensi, quamuis irrita fuerit ultima. Reditum meum e Scotia Lutetiae praestolabantur XL uiri nobiles, ut meam experirentur in arte medica operam, et unus M coronatos sui dumtaxat causa offerebat, sed ego uix transire poteram, certe ausus non sum. Extat epistola praesidis Lutetiani, Emari Ranconeti, uiri, ut dixi alias, latine graeceque eruditissimi, de hoc.

Dum per Galliam ac Germaniam transirem, non aliter accidit mihi, quam olim Platoni in Olympicis. Testimonium quoque, de quo diximus, Collegii Patauini recitauimus ad urbis praefectum, cui non absimile fuerit, quod Venetiis, cum, nisi nemine reluctante, res confici posset, erant autem supra XL suffragia, omnia ²⁶⁾ obtinui; simili felicitate, cum essent XXIX suffragia in Bononiensi Senatu, XXVIII ²⁷⁾ electus sum cum minori numero XXV non potuissem.

Et illud omnibus gentibus non solum notum fuisse, sed etiam totius orbis principibus ac regibus et imperatoribus nomen meum. Quod, etsi absurdum possit dici et inane, illud negari non potest, ut si singula spernas, aceruus contemptu indignus esse nequeat. Scientia multarum rerum, itinera, pericula, munera quae exercui, conditiones oblatae, principum amicitia, fama, libri, miracula circa sanationes, et in aliis quae contigerunt, et res rarae pene supra naturam, spiritus insuper et cognitio splendoris; e tribus esse Collegiis, Mediolanensi, Papiensi atque Romano. Omnium autem honorum, nihil a me uel ²⁸⁾ uerbo quaesitum, praeterquam Collegium Mediolanense, in quo ²⁹⁾ cooptatus sum mense Augusti MDXXXIX in fine, et profitendi Bononiae, ambo necessitate coactus, non ambitione stimulatus. Decoratus praeterea sum ciuitatis beneficio a Bononiensi Senatu.

In uniuersum, ut dixi, honor res misera mortalibus, sed si ad rem hic, non solum plus aliquid consecutus, sed multo quam sperabam, uelut et illud cognominis, sed ³⁰⁾ de dedecore sermonem faciamus.

――――――――

1) afferrent MNS : afferent D. 

2) meretrice; experimur NSD : meretrice, dum conamur experimur M. 

3) amittimus NSD : ammittimus M. 

4) comitabantur NSD : associabantur M. 

5) in NSD : omisit M. 

6) meae MNS : mae D. 

7) pontifce MNS : pontefce D. 

8) nam Academia dissoluta est. Anno MDXXXVI D : nam Academia dissoluta est anno MDXXXVI S, nam Academia dissoluta est, Anno MDXXXVI NM. 

9) regis M : omiserunt NSD 

10) et VI super NSD : et D. super M. 

11) studiosissimus NSD : studiosissime M. 

12) Vilander NSD : Vilandri M. 

13) fame NSD : famae M. 

14) liberalitatis MND : libertatis S. 

15) asturconem obtulit NSD : asturcone contendebat M. 

16) Angli eum NSD : Anglico M. 

17) coronatos. Non placuit : coronatos, non placuit NS : coronatorum. Non placuit D, coronatos, non ausus, non placuit M. 

18) denique NSD : omisit M. 

19) plurimumque NSD : plurimum M. 

20) ut NSD : omisit M. 

21) locuples NSD : locuplex M. 

22) XL. M aureorum NSD : XL aureorum M. 

23) moritur MND : morirur S. 

24) natu XXI NSD : natu (et hoc si filii supersint) XXI M. 

25) redditus NSD : reditus M. 

26) suffragia omnia NSD : suffragia, et omnia M. 

27) XXVIII : XXVII SD, XXIIX MN 

28) uel MNS : omisit D. 

29) in quo NSD : ut in quo M. 

30) cognominis, sed NSD : cognominis. Nullo magis alio argumento quam quod mundum a multis erroribus ac dolis, unde Galli ut audiui Desifron uocant, Latine nomen, ut reor, non habet ut nec Graeci cerebri, sed M.