Carmina

____________________________________________________________

xxiv

Ecloga

Vegius. Silvius.

Silvius.

Rupibus in nostris que te fortuna coegit

solus ut ignotis valeas te credere silvis?

Tene, Vegi, agnosco? ni me tua fallit imago,

ipsum te vidi dumosa in rupe canentem

Tum potum pastos agerem dum ad flumina tauros:

Namque et oves iuxta memini pinusque secutas.

cum me forte tuos iussisti ediscere versus.

Vegius.

O Silvi, hac etiam gratum quod te alloquor hora,

et quod me nosti; veniet nec gratior usquam

alter in occursum: nam me tua fistula mestum

solari et poterit longos abolere dolores.

Namque ego per silvas et per deserta ferarum.

errabundus agor, nostri si forsitan ulla

Cesaris occurrant vestigia, quando sequutum

his illum accepi rigidas in montibus ursas.

Silvius.

Falleris hac ipsa nunquam regione vagatur.

Caesar, et ignaro, si quicquam credis, amico,

collibus his frustra nemorum sub nocte iacebis.

Sed que tanta sui tenuit te causa videndi?

Vegius.

Si nescis, semper pastoribus ille favendum

duxit, et agrestes prospexit honore poetas.

Ipse meam forsan, quamvis sit rustica, musam

audiet, atque meis dederit si pascua capris,

mille suas referam prestanti carmine laudes.

Sed nunc in viridis que scripsi carmina fagi

corticibus, noster cupiebam Caesar haberet.

Verum incerta sequor vestigia, montibus illum

omnibus exquiro silvasque revertor ad omnes,

si mihi vel tellus daret hunc ex omnibus una.

Sed quid agam, tu me pastorem dirige; de te

si bene quid merui, vituli, dum sepe rogares,

ostendi furem qui sub spineta latebat.

Silvius.

Quid facias, mecum noctem ni duxeris unam?

quo ducas pecudes cupidas, quoque graminis agnas,

quas via saxosis confecit vallibus? Et nox

iam ruit etherei de vertice missa Balini;

omnia villarum superat iam culmina fumus;

uxores fessis reparant alimenta bubulcis.

Fronde sub hac igitur somnum captabis opaca,

propter aquae rivum. Sed nos dum somnus habebit,

Picula servabit teneros cum matribus edos.

At prius ex orto sumetur cenula nostro,

et que iam longo pendere sub arbore poma

tempore sum passus, nunc ipsa legemus ovantes

hospitibus servata diu; nec copia desit

lactis; adhuc plene pressabimus ubera capre.

Crastina cumque dies, Lortalisque ipse rubebit

hic sublimis apex, somno surgemus, et aere

proxima conducta superabimus equora cimba.

Illuc, e medio tumulus quo surgit aquarum,

ad dominum venies, domino gratissimus hospes

si cantare venis et respondere paratus.

Namque ego carminibus quid possit uterque canoris.

experiar, versu quamvis superandus amici.

Tunc ut amare tuam dignabitur ille cicutam,

protinus incipies pastorum primus haberi.

Fortunate puer, tum Caesaris ora videbis.

Huius enim maior, quem nosti, Pollio frater

principis assidua sequitur vestigia cura;

sive domi fuerit civilia iura daturus,

bellorumque modos ducibus dicturus habendos;

sive acres venetur apros, seu rura pererret

Caesar, adest semper qui Pollio consulat auri.

Hec ego, lacte domum plenam dum ferre solebam

mulctram, inter pueros memini dixisse Menalcam.

Quanto igitur poterit dominus te tollere honore!

Invidus, Italia victus, concedet Amintas.

Vegius.

Muse, noster amor, quarum me lacte fovendum

prima dies habuit, surgentem ornate poetam.

Ecce feror, magnis me vectat honoribus etas

proxima, Corvino rumpantur ut ilia Tusco.

Spargite nunc ederas, summittite fontibus umbras,

Silvius ut nostras possit contingere baccas.

Hic decus omne meum, vestri solamen alumpni.

Cui modo que meritis reddemus premia tantis?

Bina tibi, Silvi, quod possum, pocula dono:

accipe, quis torno facilem superaddidit Eglen

Alchimedon magno nectentem vincla Sileno.

At domino, quicunque meis ab ovilibus edi

provenient, magno mittentur honore quot annis,

et pinguis vitulus, quem non pudet ubera matris

ducere, qui nullo vexabit robora cornu,

Cesar ut ille sui cognoscat carmina vatis.

Sed veniam quocunque mones, quocunque iubebis.

Interea, medio que surgit gurgite moles?

Dic age, quo prono descendant remige lembi,

si quid habes dignum dictu dignumque relatu,

quodque domi possim solita cantare cicuta.

Silvius.

Non invisa petis: veteri si credimus evo,

hec loca letifero quondam serpente teneri,

collibus, affirmant, qui plurimus heserat istis,

principio rerum, multis labentibus annis.

Tunc et oves nulle circum nulleque capelle,

pinguia nec magni tondebant pascua tauri.

Nulla domus fuerat, nullus quoque pastor, et agri

nullus arator erat, nullum vineta ligonem

passa fuere, malum compleverat omnia virus.

Tunc, ut erat vita sanctissimus, advenit hospes

Iulius, ingenio vivax, qui fluctibus unus

praeciperet, magnis qui tempestatibus, et qui

cogeret imperio cunctos hominesque ferasque.

Greculus hic, primum valli cum proximus esset,

huc illuc volvens oculos, plena omnia vidit

anguibus, atque lacu multas capita alta ferentes

bestiolas; parvo stetit et post tempore dixit,

extenditque manum: «immedicatis morsibus ite,

ite procul celeres nostris e finibus, angues».

Nec mora, sublatis abierunt passibus illi;

ac velut admonitus iussu monituque deorum,

si quis adest nulli nocuit, nullumque momordit.

Ille Deo fidens et captus amore locorum,

credit se magnis his fluctibus, et pede sicco

ingreditur, nulla corpus subeunte biremi;

sub pedibus tunica ceu vectus navibus ibat,

atque locum tenuit, quo cernitur insula. Saxum

hoc fuit et nudum pulso serpente relictum.

Ille senex fexus multisque laboribus actus

«Hic moriemur», ait, «sedemque hanc ossibus unam

eligimus nostris; hic ultima conditur edes».

Inde domum struxit divini numinis, in qua

plurimus accensa consurgit lampade fumus,

et sua perpetuo celebrat divina sacerdos.

Mille Deo vatem, quae nunc altaria fumant,

erexisse ferunt, fugientem Grecula regna,

urbibus Italie in nostris, centumque sacrasse

templa Iovi magno; sed cum se transtulit ad nos,

res est nota, senex, populis comitantibus ibat

has quorum eternum terras tenuere minores.

Illic ergo diem clausit quando omnia vidit

structa locis; animamque Deo, sed corpora templo

commisit, quo quisque malis vexatus ab umbris

pastorum refugit et mentem liberat egram.

Namque bibit patera vinum, cum qua ille bibebat.

que lapide ingenuo splendet; dextramque bacillo

porrigit ille senex quo se firmare solebat.

Edificata suis tunc est cultoribus Orta,

piscibus ac pomis et pulchra dives oliva.

Que contra medio vallis respondet Apella est,

mella favo, et dulces que sumit vitibus uvas.

Triginta veteri pulchras regit ordine villas

insula; cui servit, cui munera lactis et edos

mittimus, et ruris dominum pecorisque vocamus,

ad quem cum venies divum vidisse putabis.

Haec satis ut stipule committere possit acute

et tua que possit cantare sub arbore Clio.

Vegius.

O ego nocturna videar tibi tetrior umbra,

horridiorque urso, calcata vilior herba,

si non ista dies toto mihi longior anno est.

Excrucior iam nosse virum templumque videre,

sacratumque senis corpus pateramque bacillumque,

et domino servire tuo, tecumque vicissim

has inter silvas versus dictare canoros.

Quales tum laudes et qualia nomina nostro

attribuam domino? quanta mihi Pollio cera

impressus, quanta resonabit cortice fagi?

Victor ut in turma gladio donatur et auro,

Eacide similis duris assuetus in armis,

sole sub ardenti media cantabitur umbra.

Sed vos, o lauri, vos antiquissima quercus

robora, que nostri referetis Cesaris acta,

unde sit acceptus nostris maioribus anguis,

victrices semper ducturus in arma cohortes,

regibus accepta dicetis lilia Gallis;

qua virtute Iovis nostro se iunxerit ales

serpenti, et quanta confecit prelia laude,

omnia dicetis veterum vestigia, lauri.

Parte alia pulchro resonabit carmine pinus,

queque triumpharint victricia signa Philippi,

pugnatum quotiens fuerit terraque marique

fortiter, et capte scribentur classis honores.

Denique qua Venetos affecit clade marinos,

et Florentinas acies et signa subacta

dicetis, corili, dicetis carmine nobis.

Omnia venturi cantabit fata cupressus

temporis, et magna tulerit que voce quieto

Musa mihi, et somnis vecto super avia Cyrre,

adstarent dum nimphe omnes, audiret Apollo,

populus expediet: nam que mihi dicta futuri

secula! que nobis surget viventibus etas!

Regnabit divus, confectis ordine bellis,

Caesar, et aurato revirebunt omnia seclo.

Namque redit mundo Saturni certior heres.

O nobis liceat tunc omnia scribere facta

Cesaris, et magnis implere theatra coturnis.

Carmina divini faciemus proxima Phebi

versibus, atque Linum superantia et Orphea magnum.

Sed quid nunc agimus? in me mora non erit, et si

nocte velis media dominum properemus ad ipsum,

dum clause servantur oves et ovilibus agni,

clausa nec ipsa lupum trepidant armenta malignum.

Silvius.

Hoc erat extremum quod de te exculpere vellem,

dive poeta, alios tamen expectabimus ortus

Luciferi, tota prius hac te nocte tenebo.

Hunc tumulum supera, placido succedimus antro.