Gesta Romanorum

Textus:

Gesta Romanorum

ed. H. Oesterley, Berlin 1872

________________________________________________________________

CXCV.

 

Lucius in roma regnabit prudens valde, qui habebat filiam pulcherrimam quam multum dilexit. Erat quidam miles in curia, qui puellam miro modo dilexit, et cum eam solam vidisset ait ei: Karissima, miro modo te diligo; quid tibi dabo quod possum una nocte tecum dormire? Que ait: 1000 marcas florenas. Ille vero concessit et ei dedit. Cum nox adesset, miles lectam intravit et statim dormire cepit, puella vero simili modo post eum. Miles per totam noctem dormivit, nec a sompno excitatus est. Mane vero cum sol oriretur, puella se vestimentis induit et eum a sompno excitavit. Et ille: O bona puella, intra lectam. Que ait: Non facio tibi carissime injuriam, tecum conveni pro 1000 marcis florenis ut tecum tota nocte dormirem, hoc fideliter implevi. Sed tu fuisti ita ruralis, quod semel faciem tuam ad me non vertisti et ideo de incurialitate te comprehendo. At ille: Sompnum cepi et per hoc deceptus fui; sed rogo ut ad me jam intres. At illa: Certe non faciam. Ait miles: Quid tibi dabo ut secunda vice possum tecum dormire? Que ait: Tantum sicut prius. Ille vero concessit. Cum vero nox adesset miles lectum intravit et statim dormivit et per omnia fecit sicut prius. Miles vero ultra quam credi potest dolens dixit puelle: Dic michi, bona puella, quomodo tecum dormiam tercia nocte. Que ait: Certe pro 1000 marcis florenis. Ille assensit. Miles intra se cogitabat: Primo perdidi 1000 marcas florenas, secundo terras meas obligavi pro aliis 1000, jam vero oportet me acquirere per aliquam viam si debeo habere puellam. Perrexit ad quendam civitatem et obviavit uno mercatori et ait ei. Domine, potes michi 1000 marcis florenis commodare in necessitate? Qui ait: Quam securitatem michi prestabis? Et ille: quidquid vis. Cui mercator: Volo ut cartham de proprio sanguine tuo facias sub tuo sigillo quod si unum diem constitutum inter nos frangas sine condicione potestatem habeam tantum de carnibus tuis scindere ac a corpore vellere ubicunque michi placeat in tuo corpore, ita tamen quod carnes tue pecuniam meam ponderent At ille: Michi bene placet. Statim fecit sibi chartam de proprio sanguine suo sigillatam cum suo sigillo. Hoc facto tradidit mercatori cartham et recepit pecuniam. Miles cum pecuniam accepisset intra se cogitabat: Si illam pecuniam perdidero sicut priorem ero pauper perpetuo. Perrexit ad quendam philosophum et ait ei: Bone magistre, tibi habeo secretum pandere quoddam, et filiam imperatoris diligo et cum ea conveni ut mecum una nocte dormiret pro 1000 marcis florenis. Et prima nocte et secunda dormivi et sic voluntatem in nullo implevi. Jam pecuniam a quodam mercatore mutuavi, et si illam sicut prius perdidero confusus sum ego; jam ad te veni ut sciam quomodo possim me ipsum salvare a dormicione ne tam leviter amittam quod tam care mutuavi. Ait philosophos: Inter coopertorium puelle et lintheamen dico tibi jacet una cartha habens illam virtutem, quod quicunque intrat lectum statim oppressus sit sompno, donec a puella excitetur. De hoc sum expertus quia cartam ordinavi. Sed dicam tibi quomodo habeas puellam. Antequam ascendas lectum cartam diligenter queras private et cum inveneris longo a lecto projicias et tunc audacter intra et voluptatem tuam obtinebis. Miles vero perrexit ad puellam, tradidit ei pecuniam. Cum vero nox adesset, miles vestimenta deposuit et antequam lectum ascenderit inter coopertorium et lintheamen cartham invenit, quam longo a lecto projecit. Hoc facto lectum ascendit et se finxit dormire. Puella vero simili modo vestimenta deposuit et ignorans quod cartha fuisset ablata. Statim autem cum lectum ascendisset, miles manum ad eum posuit; puella autem ait: O domine, decepta sum, totam pecuniam quam michi dedisti tibi reddam et me illesam permittas abire. Qui ait: In vanum loqueris. Que ait: Tibi pecuniam duplicabo. Ait miles: Et si imperium patris tui michi dares tibi non concedam. Fecit cum ea voluntatem suam. Statim conglutinata est anima puelle cum eo et ultra modum eum dilexit, miles vero in tantum eam adamavit, quod transiit unam quindenam ultra diem constitutum inter illum et mercatorem et tradidit oblivioni quomodo mercatori esset obligatus. Cum autem semel in lecto suo jacuisset ad memoriam reduxit, quomodo mercatori obligatus esset; suspiria, gemitus et fletus misit. Audiens hec puella, ait: O domine, quid est tibi? Cur tantum affligitur anima tua? Qui ait: Heu michi, tantum te dilexi quod pro tuo amore filius mortis sum! At illa: Dic quomodo. Respondit miles: Obligatus sum uni mercatori in tali forma: Defecit michi pecunia ut tibi solverem, mutuavi ab uno mercatore 1000 marcas auri ita quod si non solverem die assignata ipse potestatem haberet ubicumque vellet in toto corpore meo tantum pondus de carnibus meis abscidere. Quindena jam transiit de convencione, propter nimium amorem quem habeo ad te oblitus fui et hec est causa doloris mei. At illa: Noli tantum contristari, ad illum perge et pecuniam ejus ei duplica. Si vero ei non placuerit, quere quidquid ei placeat et hoc ego tibi dabo. Miles hoc audiens ad mercatorem perrexit et eum satis honorifice salutavit, dixitque ei: Domine, diem meum non tenui, igitur graviter deliqui et pro delicto tibi pecuniam duplicabo. Ait mercator: Karissime, scire debes quod convencionem meam servare volo, quam per literas es michi obligatus. Qui ait: Si ergo ad hoc non vis assentire, pete a me quantum volueris et optinebis. Ait mercator: Quid verba multiplicias? Jam dixi tibi, crede michi, convencionem asscriptam inter nos habere volo. Statim fecit eum capi et ad judicium duci. Lex autem erat, quod sicut homo voluntarie se obligaret, ita et judicium reciperet. Interim puella exploratores habebat, quomodo de amasio suo tractaretur. Exploratores revertentes nunciaverunt ei quod ad judicium ductus fuerit; puella hoc audiens ait intra se: Si ille morietur, ego ero rea; non fiet ita. Statim crines capiti sui perscidit ad modum viri, restes mulieris mutavit et sicut vir per omnia se preparavit ascendensque dextrarium ad judicium equitavit. Cum autem judex eam vidisset, noticiam ejus in nullo habebat, quia credebat eam esse virum. Et dixit ei: Karissime, unde venis? Que ait: De partibus marinis venio a causa per istam civitatem transitum feci et a viris fide dignis audivi quod quidam miles hic inter vos per quendam mercatorem male sit tractatus et ideo judicium intravi ut militem a morte liberarem. Ait judex: Karissime, illum juvare non potes, quia lex hujus regni dictat, quod sicut homo se voluntarie obligaverit, sic sine contradiccione judicium recipiat, si convencionem non impleverit. Miles iste convenit cum mercatore illo pro quadam summa pecunie quod si non solveret die statuto habeat potestatem plenariam in toto corpore ubicumque ei placuerit, tantum pondus quantum sit de pecunia abscidere et ideo hoc nullo modo potest fieri nisi occidatur. At illa: Domine, si mercator hoc tantum concederet, ut vita ejus redimi posset numquid tibi placeret. Qui ait: Peroptime. Conversa puella ad mercatorem ait: Care, quid prodest tibi, si occidatur ille? Nonne melius est tibi, aurum et argentum recipere pro eo pro tua voluntate, quam mortem ejus videre? Ait mercator: Bone domine, si posses michi totum imperium dare, vitam ejus non concederem. Que ait: O bone mercator, ex quo judex vitam ejus desiderat, fac tu similiter. At ille: Quod dixi, dixi et hoc in corde meo affirmavi. Que ait: Domine judex, ex quo ita est quod nec prece nec precio iste mercator potest flecti, peto instanter ut legem exerceas tam pro milite quam pro mercatore. Dixit judex: Quidquid lex jubet hoc implebo. Ait illa mercatori: Dic michi in qua parte corporis carnes ejus velis abscidere. et ille: In pectore, ubi cor jacet. Que dixit judici: Domine mi, coram omnibus dixisti quod justiciam velis tenere pro milite sicut pro mercatore. Ex quo ita est, peto instanter beneficium legis. Rex dicit, quod quicumque sanguinem alicujus effuderit, sanguis ejus pro eo effundatur. Miles iste tantum convencionem fecerat de carnibus abscindendis, non de effusione sanguinis. Tu ergo mercator impleas convencionem tuam, ubicumque volueris in toto corpore ejus, sed videas, ne sanguinem ejus effundas, quia si hoc feceris beneficium legis recipies. Dicit ei mercator: Ex quo ita est, da michi pecuniam meam et tibi remitto omnem accionem quam contra te habebo. Que ait: Dico tibi, quia non denarium ab eo optinebis. Coram omnibus tibi optuli et rennuisti. Et conversa ad judicem ait: Karissime, da judicium. Qui ait: Vita est salvata militis numquam evelli potest sine sanguinis effusione, de quo mentionem fecit in convencione, et quia mercator rennuit quod suum erat, transeat ergo sine solucione. Illa cum hoc audisset, gracias judici reddidit et ait: Domine, ad domum te recommendo, exivit et equum ascendit et domum equitavit. Omnes autem juxta judicem sedentes dixerunt: Miles iste recedens miro modo et sapienter militem illum salvavit, et omnes credebant eam esse virum. Finito autem judicio omnes recesserunt et mercator ad domum suam confusus abiit. Miles autem ad domum puelle ivit. Illa autem interim ornavit se sicut prius ad modum mulieris et amplexatus est eum et ait: Karissime, quomodo evasisti hodie? Qui ait: Ego eram adjudicatus morti et subito intravit quidam miles juvenis valde et sapiens et generosus et eloquens, qui per sapienciam suam me liberavit et hoc non obstante ita sapienter loquebatur, quod eciam nichil mercatori tenero solvere quia judex pro me sentenciam dedit et mercator sine solucione abiit. Dixit puella: Ex quo te deus per sapienciam hujus militis salvavit, quare ipsum ad prandium non vocasti? Respondit miles: Subito intravit et finito judicio exivit nec postea potui ipsum videre. Respondit juvencula: Si eum videres, numquid noticiam ejus haberes? Qui dixit: Optime. Illa cameram intravit et sicut prius se ornavit; quo facto exivit. Miles cum eam vidisset ultra quam credi potest gaudebat et osculatus est eam et ait: Benedicatur hora in qua fuisti nata. Post hoc cum magno jubilo eam in uxorem duxit et in pace dies suos finierunt.

Reduccio. Karissimi, iste Imperator est dominus noster Ihesus Cristus, et filia tam pulchra est anima ad dei similitudinem creata. Miles est caro anime convincta, que die ac nocte quantum potest ad peccatum incitat, apostolus: Caro concupiscit adversus spiritum etc. Quid est ergo faciendum? Anima debet recipere bona h. e. bonas virtutes et secum custodire et cartham i. e. mundam vitam ac perseveranciam in lecto cordis custodire, et sic caro non vigilabit i. e. non excitabitur ad peccatum faciendum donec anima eam excitaverit ut in bonis operibus vigilet, juxta illud: vigilate et orate ne in etc. Post hoc miles exposuit que sua erant, ut pecuniam mutuaret ut puelle solveret etc. Sic homo omnia que habet vendat, ut sequatur Cristum, et hoc est puelle i. e. anime placere. Sed sepe misera caro quando voluntatem suam non potest obtinere ut anima ei in peccato consenciat, pergit ad civitatem i. e. ad mundum illum, in quo invenit mercatorem sc. dyabolum paratum ei satisfacere. Solvit ei quid petit sc. cordis delectacionem tali condicione: primo ut facias ei cartam de proprio sanguine etc. Carta illa est cogitacio precedens sicut carta in qua nichil primo scribitur, deinde scriptura apponitur sicut post cogitaciones consensus sequentur, deinde sigillum i. e. actus peccati tunc peccatum consummavit, et hoc cum proprio sanguine i. e. propria voluntate. Homo sic alligatus potest bene dolere. Sed post hoc pergit ad philosophum i. e. mundi vanitatem, per quam homo amovet vite munde a lecto cordis et tunc anima tam misera ei consentit ut homo tantum in peccato delectatur, quod periculum in quo est, non animadvertit. Tunc mercator i. e. dyabolus, in cujus potestate est, peccatorem ligari facit. Sed tu cum ductus fueris ad judicem i. e. discretum confessorem, penam evadere non potes, quia quam diu in peccato manes dyabolus contra te judicium petit ut abscidatur caro circa cor i. e. ut omnis voluntas consensus ac opera tua ei dantur ad voluntatem tuam ut ei ministres et non deo. Quid est ergo faciendum? Certe ut puella abscidet crines i. e. anima amoveat malas cogitaciones per contricionem. Post hoc induetur virtutibus et ascendet equum ad modum viri i. e. quod sit totus vir contra dyabolum et ejus sequaces et ascendat equum i. e. suam conscienciam et pergat ad judicium i. e. ad confessionem cum corpore. In conspectu confessoris debes alligare quod dyabolus nichil lucretur quia in omni peccato quod commisisti mencionem non fecisti dyabolo de effusione sanguinis Cristi. Quare ergo audacter petus sc. dyabolus posset te habere excludendo Cristi passione, per quam salvati sumus, quia nullo modo potest hoc facere et per consequens nec animam habere si parve penitencie te subjicis. Et si sic feceris, judex i. e. discretus confessor judicium contra dyabolum dabit per viam penitencie ut se de ceteris tecum non occupet. Studeamus ergo.