|
|
INCIPIT LIBRI PROLOGUS DE VENATIONE
avium rapacium facti per nobilissimum ac sapientissimum imperatorem Fredericum secundum.
Presens opus agendi nos induxit instans tua petitio, vir clarissime M<ichaele> S<cote>, et ut removeremus errorem plurium circa presens negotium, qui sine arte hiis, que artis erant, in eodem negotio abutebantur, imitando quorundam libros mendaces et insufficienter compositos de ipso, et ut relinqueremus posteris artificiosam traditionem de materia huius libri. Nos tamen, licet proposuissemus ex multo tempore ante componere presens opus, distulimus fere per triginta annos propositum in scripto redigere, quoniam non putabamus nos extunc sufficere, nec legeramus unquam aliquem precessisse, qui huius libri materiam complete tractasset, particule vero aliquot ab aliquibus per solum usum scite erant et inartificialiter tradite. Ideo multis temporibus cum sollicitudine et studio diligenti inquisivimus ea, que huius artis erant, exercitantes nos mente et opere in eadem, ut tandem sufficeremus redigere in librum, quicquid nostra experientia aut aliorum didicerat, quos, quia erant experti circa praticam huius artis, non sine magnis dispendiis ad nos vocavimus de longinquo vocatosque undecumque nobiscum habuimus, deflorando quicquid melius noverant eorumque dicta et facta memorie commendando. Qui quamvis arduis et inexplicabilibus fere negotiis persepe prepediti essemus circa regnorum et imperii regimina, tamen hanc nostram intentionem presentis negotii non postposuimus. In scribendo etiam Aristotilem, ubi oportuit, secuti sumus. In pluribus enim, sicut experientia didicimus, maxime in naturis quarundam avium, discrepare a veritate videtur. Propter hoc non sequimur principem philosophorum in omnibus, raro namque aut nunquam venationes avium exercuit, sed nos semper dileximus et exercuimus. De multie vero, que narrat in libro animalium, dicit quosdam sic dixisse, sed id, quod quidam sic dixerunt, nec ipse forsan vidit, nec dicentes viderunt, fides enim certa non provenit ex auditu. Quod vero multi multos libros scripserunt et nonnisi quedam de arte, signum est artem ipsam plurimum esse difficilem et adhuc diffusam. Et dicimus, quod aliqui nobiles minus negotiosi nobis, si huic arti attente operam exhibebunt, cum adiutorio huius libri poterunt meliorem componere, assidue siquidem nova et difficilia emergunt circa negotia huius artis. Rogamus autem unumquemque nobilem huic libro ex sua sola nobilitate intendere debentem, quod ab aliquo scientiarum perito ipsum legi faciat et exponi, minus bene dictis indulgens. Nam cum ars habeat sua vocabula propria quemadmodum et cetere artium et nos non inveniremus in gramatica Latinorum verba convenientia in omnibus, apposuimus illa, que magis videbantur esse propinqua, per que intelligi posset intentio nostra.
DE MATERIA HUIUS LIBRI
Est igitur materia huius libri ars venandi cum avibus, cuius partium quedam consistit in contemplando seu in sciendo, que theorica dicitur, reliqua in operando, que pratica dicitur, rursus quedam pars de generali contemplatione, tam eorum, que spectant ad theoricam, quam eorum, que spectant ad praticam, reliqua vero de speciali consideratione eorundem.
DE INTENTIONE
Intentio vero nostra est manifestare in hoc libro de venatione solum ea, que sunt, sicut sunt, et ad artis certitudinem redigere, quorum nullus scientiam habuit hactenus neque artem.
DE MODO AGENDI
Modus agendi est prosaicus, proemialis et executivus. Executivus vero multiplex, partim namque divisivus, partim descriptivus, partim convenientiarum et differentiarum assignativus, partim causarum inquisitivus. Et sunt alii modi, quos sequimur, ut in libro patet.
DE AUCTORE
Auctor est vir inquisitor et sapientie amator Divus Augustus Fredericus secundus Romanorum imperator, Ierusalem et Sicilie rex.
DE UTILITATE
Utilitas est magna. Etenim nobiles et potentes, solliciti circa regimina mundanorum, per huius artis usum suis curis plerumque gaudia interponent. Pauperes vero et minus nobiles, de hac arte nobilibus servientes, obtinebunt ab ipsis necessaria sue vite. Utrique vero per hanc artem habebunt manifestationem operationum nature in avibus. Supponitur autem scientie naturali, cum naturas avium manifestet, licet ille nature, ex documento per hunc librum habito, alterari quodammodo videantur.
DE LIBRI TITULO
Libri titulus talis est: Liber Divi Augusti Frederici secundi Romanorum imperatoris, Ierusalem et Sicilie regis de arte venandi cum avibus, divisivus et inquisitivus ad manifestationem operationum nature in venatione, que fit per aves.
DE ORDINE
Ordo tractandi singulis particulis evidenter patebit. Proemium namque antecedit narrationem. In narratione vero seu in executione ea, que generalia sunt, preponuntur specialibus, et que secundum naturam priora sunt, preponuntur hiis, que posteriora sunt secundum naturam.
Quod ars venandi
cum avibus dignior sit
ceteris venationibus
Cum autem ars venandi cum avibus pars sit artis venandi simpliciter et ars venandi simpliciter plures alias partes habeat, et cum omnes partes artis venandi per venationem deducantur in actum, primo videndum est, quid sit ars venandi, et quid venatio, et que partes artis venandi.
DE ARTE VENANDI
Pretermissis aliis ad presens de sola arte venandi cum avibus hic dicatur. Ars venandi est collectio documentorum, quibus scient homines ad opus suum deprehendere animalia non domestica cuiuscumque generis vi vel ingenio.
De eadem arte. Venatio autem nichil aliud est quam motus et exercitium, que eo studio fiunt, ut huiusmodi animalia capiantur.
De eadem. Partium autem artis venandi alia est, que cum instrumentis inanimatis venari docet, alia cum instrumentis animatis, alia cum utrisque simul. Illius autem, que docet cum instrumentis inanimatis, multiplex modus est, verbi gratia aliquando fit cum retibus, cum pedicis, cum balistis, arcubus et sagittis cum multisque aliis decipulis, sed illa, que cum instrumentis animatis, aliquando fit cum canibus aut leopardis aut aliis multis quadrupedibus, aliquando cum avibus rapacibus. Que autem dicantur aves rapaces et que non rapaccs, dicetur post et quare sic dicantur. Pretermissis ad presens aliis partibus artis venandi, dicetur hic solum de arte venandi cum avibus, et ostendetur in presenti capitulo per inultas causas, quod ipsa est dignior ceteris, propter quod de eadem prius dicemus. Cause autem, quod nobilior sit ceteris, sunt plures. Legens enim hunc librum et intelligens plura secreta de operationibus nature cognoscet per hanc quam per alias artes venandi.
De eadem. Amplius cetere venationes magis note sunt et a pluribus, pro eo quod habiliores sunt comprehendi, hec vero minus nota [est] et non nisi a paucioribus [exercetur], quia est de difficiliori et bono.
DE INSTRUMENTIS VENATIONUM
Amplius res aliarum venationum, per quae devenitur ad finem intentum, minus nobiles sunt quam res presentia: verbi gratia cetere venationes habent instrumenta artificialia et manufacta, ut retia, laqueos, pedicas, venabula, iacula, arcus, balistas et huiusmodi, aut habent animalia quadrupedia domestica et agrestia, scilicet modos canum, leopardos, linces, lutrias, furectos et alia plura. Hec vero venatio instrumentis predictis non utitur neque animalibus quadrupedibus modo dictis, sed ad acquisitionem finis habet aves rapaces, que etiam inanimatis instrumentis et quadrupedibus illis nobiliores sunt.
QUOD DIFFICILIUS EST
INSTRUERE AVES RAPACES QUAM CANES
ET ALIA QUADRUPEDIA
Amplius difficilius et artificiosius est instruere aves rapaces venari quam canes aut cetera quadrupedia agrestia, pro eo quod aves rapaces naturaliter magis absistunt ab hominibus quam cetere aves et quam quadrupedia, que docent homines ad venationem. Non vivunt enim aves rapaces seminibus aut aliis rebus, quas tractant homines, quibus utuntur plures de aliis avibus. Et ideo non conversantur cum hominibus, nec per se domesticantur cum eis, nisi forte aliquando venarentur aves, que vivunt de seminibus et aliis, que sunt inter homines, et hoc palam est, quod aves rapaces plus fugiunt naturaliter ab hominibus quam cetere aves et quam quadrupedia supradicta. Raro etiam nidificant aves rapaces in locis hominum habitatis, et quamvis de quadrupedibus dictis plura fugiant ab hominibus – ipse enim sunt fere agrestes et feroces, et ideo difficile est mansuefacere ipsas et docere venari – tamen difficilius est docere aves rapaces venari. Nam illa quadrupedia non habent tantam aptitudinem fugiendi aut elongandi se, cum habeant motum tardiorem et gradiantur super faciem terre, quantam habent aves, cum ipse aves habeant motum velociorem et volatum per aera. Ideo quadrupedia plus possunt subici potestati hominum quam aves, et possunt capi per vim aut aliis modis, cum desuper terram ambulent. Aves vero, cum per aerem volent, non possunt capi vi, sed solo ingenio hominum et capi possunt et doceri. Propter hoc hec ars venandi difficilior est ceteris venationibus et dignior.
DE INSTRUCTIONE AVIUM RAPACIUM
Amplius omnes aves rapaces possunt doceri per hanc artem capere maiores aves, ut grues, bistardas, anseres et maiores alterius maneriei, quam per se caperent, et minores aves non solum eo modo, quo caperent per se, sed pluribus aliis modis, per quod probatur etiam artis difficultas et utilitas.
De eadem. Amplius aves rapaces et faciem hominis et conversari cum homine naturaliter abhorrent, sed per hanc artem docentur facere ad opus hominum, quod operabantur per se et ad opus suum, et conversari cum homine, quem naturaliter fugiebant.
De eadem. Amplius aves rapaces per hanc artem docentur venari simul eandem predam et consentire individuis sue speciei et alterius, tam volando quam super predam, quod per se et sine arte vix aut nunquam facere attentarent. Amplius et scientes inscii de facili possunt iuvare in venatione, que fit cum canibus aut aliis quadrupedibus, possunt enim tenere canes, ubi convenit, et dimittere. Nullus vero in venatione, que fit cum avibus, de facili iuvare poterit, neque portare, neque iactare aves, nisi sit doctus et expertus ex hiis, falcones namque, accipitres et huiusmodi ab indocto redderentur inepti aut forsitan devastati. Amplius ceteras venationes videndo et audiendo potest aliquis etiam inscius addiscere, hanc autem non sine docente neque sine artificiosa operatione frequenti poterit aliquis, sive nobilis, sive innobilis, addiscere. Amplius, pro eo quod plures de nobilibus hanc artem addiscunt et diligenter exercent, pauci vero de innobilibus, satis coniecturaliter probatur, quod hec ars nobilior sit ceteris ex supra dictis. Itaque palam est, quod ars venandi cum avibus et ars est et ceteris venationibus nobilior et dignior, et ideo prior. Quare de ipsa est prius tractandum. De reliquis vero venationibus, precipue de illis, in quibus nobiles delectantur, vita comite, post complementum huius operis dicetur a nobis.
|