Carmina moralia

et satirica

33   34   35   36   37   38   39   39a   39b   40   41   42   43   44   45

________________________________________________________________

De ammonitione prelatorum

33

Petrus Blesensis

(ca. 1135 - ca. 1204)

1.

Non te lusisse pudeat,

sed ludum non incidere

et que lusisti temere,

ad vite frugem vertere.

magistra morum doceat

te ratio,

ut dignus pontificio,

divini dono numinis,

ad laudem Christi nominis

fungaris sacerdotio.

2.

Sis pius, iustus, sobrius,

prudens, pudicus, humilis,

in lege Dei docilis,

et ne sis arbor sterilis;

tuo te regas aptius

officio,

expulso procul vitio

munderis labe criminis,

ut mundus munde Virginis

ministres in altario.

3.

Pius protector pauperum

omni petenti tribue,

malos potenter argue

manusque sacras ablue

a sordidorum munerum

contagio,

nullus te palpet premio,

quesita gratis gratia

largire beneficia,

sed dignis beneficio.

4.

Non des ministris scelerum

non tua, sed ecclesie,

sub pietatis specie;

non abutaris impie

commisso tibi pauperum

suffragio,

nil a te ferat histrio,

et tibi non allicias

infames amicitias

de Christi patrimonio.

5.

Ministros immunditie

a te repellas longius:

bonorum vitam fortius

pravus depravat socius

et afficit infamie

dispendio;

sic trahitur presumptio

a convictu similium,

prelati vita vilium

vilescit contubernio.

6.

Caute dispone domui,

pauca, sed vera loquere,

verba confirmes opere,

quia non decet temere

os sacerdotis pollui

mendacio;

prudentium consilio

te frui non displiceat,

nec te sinistre moveat

salubris exhortatio.

7.

Teneris, ut abstineas

ab omni mala specie,

sub freno temperantie

magistra pudicitie,

sobrietate, floreas,

ne vario

vagoque desiderio

declines ad illecebras,

sed cece mentis tenebras

purga virtutis radio.

34

Philippus Cancellarius

(ca. 1170 - 1236)

1.

Deduc, Sion, uberrimas

velut torrentem lacrimas!

nam qui pro tuis patribus

nati sunt tibi filii,

quorum dedisti manibus

tui sceptrum imperii,

fures et furum socii

turbato rerum ordine

abutuntur regimine

pastoralis officii.

2.

Ad corpus infirmitas

capitis descendit,

singulosque gravitas

artus apprehendit,

refrigescit karitas,

nec iam se extendit

ad amorem proximi;

nam videmus opprimi

pupilum a potente,

nec est qui salvum faciat

vel qui iustum eripiat

ab impio premente.

3.

Vide, Deus ultionum,

vide, videns omnia,

quod spelunca vispillonum

facta est Ecclesia,

quod in templum Salomonis

venit princeps Babylonis

et excelsum sibi thronum

posuit in medio!

sed arrepto gladio

scelus hoc ulciscere!

veni, iudex gentium,

cathedras vendentium

columbas evertere!

35

1.

Magnus maior maximus,

parvus minor minimus:

gradus istos repperi,

per quos gradus comperi

augeri et conteri

gradus status hominis,

prout datur dignitas,

dignitatum quantitas

quantitasque nominis.

2.

Magni parvus extiti,

parvi magnus meriti,

parveque sunt gratie

diviti contrarie:

cui plus datur hodie,

magis est obnoxius,

quique minus habuit

et minus attribuit,

minus reddit gratius.

3.

Viri fratres presules,

rationis consules,

me non imitemini!

ne sic operemini

super gregem Domini,

pervigil sit animus,

sit lumen in manibus,

presit custos renibus

magnus maior maximus!

36

1a.

Nulli beneficium

iuste penitudinis

amputatur,

nulli maius vitium

quam ingratitudinis

imputatur.

ergo, presul confitens,

esto vere penitens,

quia nil confessio

lavat, cui contritio

denegatur.

1b.

Si confessus fueris

ore, fit confessio

ad salutem,

corde si contereris;

animi contritio

dat virtutem,

ut salutem habeas;

ut virtutem teneas,

relictis prioribus

tuam orna moribus

iuventutem.

2a.

Virtute, non sanguine

decet niti;

sub honorum culmine

corde miti

foveas innoxium;

reprime flagitium

superbi et impii;

supremi iudicii

memor iuste iudica,

predicans non claudica.

2b.

Tuum sit contemnere

contemnentes

et fovere munere

nil habentes.

relevato debiles

et exaltes bumiles.

in te sit humilitas,

cui mixta sit gravitas,

ut lene corripias

et serene lenias.

3a.

Cui magis committitur,

ab eo plus exigitur.

quid Domino retribuis

pro tot, que tibi tribuit,

quod lac et lanam eruis

gregis, cuius constituit

te pastorem?

sed cave ne, cum venerit,

te districte tunc conterat

ut raptorem!

districtus iudex aderit;

nunc sustinens considerat

peccatorem.

3b.

Cum subiectis ne pereas,

exempla prava timeas

in subiectos transfundere;

nam quanto gradus altior

cum graviori pendere,

tanto labenti gravior

lapsus datur.

ne desperes, si criminis

in latens precipitium

pes labatur,

nam iuste penitudinis

nemini beneficium

amputatur.

37

ca. 1187/88

1.

In Gedeonis area

vellus aret extentum,

et demolitur tinea

regale vestimentum,

superhabundat palea,

que sepelit frumentum,

et loquitur iumentum,

nec redit bos ad horrea,

sed sequitur carpentum.

2.

Exit rumor discriminis

de Grandimontis cella,

que tam sancte dulcedinis

late fundebat mella;

preposteratur ordinis

plantatio novella,

dum movet in se bella,

bases in summo culminis

ponens, non capitella.

3.

Quod sanctum sacerdotium,

quod unctio regalis

se curvet ad imperium

et vocem subiugalis,

humanum est mysterium

et furor laicalis.

favor tamen venalis,

qui non intrant per ostium,

fovet eos sub alis.

4.

Clausa quondam religio

vel otium secretum

nunc subiacet opprobrio

per vulgus indiscretum,

quod tali tirocinio

non erat assuetum;

et, quod format, decretum

non legis patrocinio

nec litteris est fretum.

5.

Sub brevi doctus tempore

stultus dum incappatur,

pleno prophetat pectore,

ructans interpretatur

et disputat cum rhetore,

qui tacet et miratur,

quod vir iustus tollattur

et assumptus de stercore

sententias loquatur.

6.

Ve, ve, qui regis filiam

das in manu lenonis!

ve, qui profanas gloriam

tante devotionis,

qui cellam pigmentariam

et opus Salomonis

fraude rapis predonis,

si certius inspiciam

ad rem condicionis!

38

Otloh Ratisbonensis

(ca. 1010 - ca. 1070)

Doctrine verba paucis    prosunt sine factis.

Eloquium sanctum    pretiosum fit super aurum.

Expers doctrine    tenebras patietur ubique.

Est quasi vas vacuum,    cui cura deest animarum.

39

ca. 1120

1.

In huius mundi patria

regnat idolatria;

ubique sunt venalia

dona spiritalia.

custodes sunt raptores

atque lupi pastores,

principes et reges

subverterunt leges.

hac incerta domo

insanit omnis homo.

sed ista cum vento

transibunt in momento.

2.

Lia placet lipposa,

sed Rachel flet formosa,

que diu manens sterilis

ob immanitatem sceleris

generat anicilla;

nam Raab ancilla

navem mundi mersit,

discordia dispersit

mortis seminaria,

et mundi luminaria

luminant obscure;

pauci vivunt secure.

3.

Doctores apostolici

et iudices katholici

quidam colunt Albinum

et diligunt Rufinum,

cessant iudicare

et student devorare

gregem sibi commissum;

hi cadunt in abyssum.

si cecus ducit cecum,

in fossam cadit secum.

hi tales subsannantur

et infra castra cremantur.

4.

Episcopi cornuti

conticuere muti,

ad predam sunt parati

et indecenter coronati;

pro virga ferunt lanceam,

pro infula galeam,

clipeum pro stola

- hec mortis erit mola -,

loricam pro alba

- hec occasio calva -,

pellem pro humerali

pro ritu seculari.

5.

Sicut fortes incedunt

et a Deo discedunt,

ut leones feroces

et ut aquile veloces,

ut apri frendentes

exacuere dentes,

linguas ut serpentes

pugnare non valentes,

mundo consentientes

et tempus redimentes,

quia dies sunt mali,

iure imperiali.

6.

Principes et abbates

ceterique vates,

ceteri doctores

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . .

iura deposuerunt,

canones ac decreta.

sicut scripsit propheta,

Deum exacerbaverunt

et Sanctum Israel blasphemaverunt.

7.

Monachi sunt nigri

et in regula sunt pigri,

bene cucullati

et male coronati.

quidam sunt cani

et sensibus profani.

quidam sunt fratres

et verentur ut patres.

dicuntur Norpertini

et non Augustini.

in cano vestimento

novo gaudent invento.

39a

1.

In huius mundi domo

miser qui vivis homo,

quod cinis es, memento:

transibis in momento.

post carnem cinis eris

atque morte teneris.

cinis et origo.

sit tibi formido,

cum spiritus cadit

et ad Dominum vadit,

qui eum dedit.

miser, qui hoc non credit.

2.

Vanitatum vanitas

et omnia vanitas!

est animalis homo

in huius mundi domo.

cuncta, que sub sole,

assimilantur mole,

nam omnia volvuntur,

quedam dissolvuntur,

quedam ad vitam crescunt

et omnia decrescunt.

sed spiritalis homo

Dei regnat in domo.

39b

Cum vadis ad altare

missam celebrare,

te debes preparare,

vetus expurgare

de corde fermentum;

sic offer sacramentum:

invoca Christum,

psalmum dicas istum:

«Iudica»,

teque ipsum preiudica,

israel et Iuda

cordis mala denuda.

40

I.

Quicquid habes meriti, preventrix gratia donat;

Nil Deus in nobis preter sua dona coronat.

II.

Agricolis fessis    cum venerit ultima messis,

Semina dant fructum,    detergunt gaudia luctum.

III.

Os habet immite,    qui non fert gaudia vite.

41

ca. 1171/75

Gualterius de Castillione

(ca. 1135 - ca. 1179)

1.

Propter Sion non tacebo,

sed ruinas Rome flebo,

quousque iustitia

rursus nobis oriatur

et ut lampas accendatur

iustus in ecclesia.

2.

Sedet vilis et in luto

princeps facta sub tributo;

quod solebam dicere:

Romam esse derelictam,

desolatam et afflictam,

expertus sum opere.

3.

Vidi, vidi caput mundi,

instar maris et profundi

vorax guttur Siculi.

ibi mundi bithalassus,

ibi sorbet aurum Crassus

et argentum seculi.

4.

Ibi latrat Scylla rapax

et Charybdis auri capax

potius quam navium;

ibi cursus galearum

et conflictus piratarum,

id est cardinalium.

5.

Syrtes insunt huic profundo

et Sirenes, toti mundo

minantes naufragium.

os humanum foris patet,

in occulto cordis latet

deforme demonium.

6.

Habes iuxta rationem

bithalassum per Franconem;

quod ne credas frivolum:

ibi duplex mare fervet,

a quo non est qui reservet

sibi valens obolum.

7.

Ibi fluctus colliduntur,

ibi panni submerguntur,

byssus, ostrum, purpure;

ibi mundus deglutitur,

immo totus sepelitur

in Franconis gutture.

8.

Franco nulli miseretur,

nullum sexum reveretur,

nulli parcit sanguini.

omnes illi dona ferunt;

illuc enim ascenderunt

tribus, tribus Domini.

9.

Canes Scylle possunt dici

veritatis inimici,

advocati Curie,

qui latrando falsa fingunt,

mergunt simul et confringunt

carinam pecunie.

10.

Iste probat se legistam,

ille vero decretistam,

inducens Gelasium;

ad probandum questionem

hic intendit actionem

regundorum finium.

11.

Nunc rem sermo prosequatur:

hic Charybdis debacchatur,

id est cancellaria,

ubi nemo gratus gratis

neque datur absque datis

Gratiani gratia.

12.

Plumbum, quod hic informatur,

super aurum dominatur

et massam argenteam;

equitatis phantasia

sedet teste Zacharia

super bullam plumbeam.

13.

Qui sunt Syrtes vel Sirenes?

qui sermone blando lenes

attrahunt byzantium;

spem pretendunt lenitatis,

sed procella parcitatis

supinant marsupium.

14.

Dulci cantu blandiuntur

ut Sirenes, et loquuntur

primo quedam dulcia:

«Frare, ben je te cognosco,

certe nichil a te posco,

nam tu es de Francia.

15.

Terra vestra bene cepit

et benigne nos excepit

in portu concilii.

nostri estis, nostri! cuius?

sacrosancte sedis huius

speciales filii.

16.

Nos peccata relaxamus

et laxatos collocamus

sedibus ethereis.

nos habemus Petri leges

ad ligandos omnes reges

in manicis ferreis.»

17.

Ita dicunt cardinales,

ita solent di carnales

in primis allicere.

sic instillant fel draconis,

et in fine lectionis

cogunt bursam vomere.

18.

Cardinales, ut predixi,

novo iure Crucifixi

vendunt patrimonium.

Petrus foris, intus Nero,

intus lupi, foris vero

sicut agni ovium.

19.

Tales regunt Petri navem,

tales habent eius clavem,

ligandi potentiam.

hi nos docent, sed indocti,

hi nos docent, et nox nocti

indicat scientiam.

20.

In galea sedet una

mundi lues inportuna,

camelos deglutiens.

involuta canopeo

cuncta vorat sicut leo

rapiens et rugiens.

21.

Hic piratis principatur,

Spurius qui nuncupatur,

sedens in insidiis,

ventre grosso, lata cute,

grande monstrum nec virtute

redemptum a vitiis.

22.

Maris huius non est dea

Thetis, mater Achillea,

de qua sepe legimus,

immo mater sterlingorum,

sancta soror loculorum,

quam nos Bursam dicimus.

23.

Hec dum pregnat, ductor ratis

epulatur cum piratis

et amicos reperit;

nam si Bursa detumescit,

surgunt venti, mare crescit,

et carina deperit.

24.

Tunc occurrunt cautes rati,

donec omnes sint privati

tam nummis quam vestibus.

tunc securus fit viator,

quia nudus, et cantator

it coram latronibus.

25.

Qui sunt cautes? ianitores,

per quos, licet seviores

tigribus et beluis,

intrat saccus ere plenus,

pauper autem et egenus

tollitur a ianuis.

26.

Quod si verum placet scribi,

duo tantum portus ibi,

due tantum insule,

ad quas licet applicari

et iacturam reparari

confracte navicule.

27.

Petrus enim Papiensis,

qui electus est Meldensis,

portus recte dicitur.

nam cum mare fluctus tollit,

ipse solus mare mollit,

et ad ipsum fugitur.

28.

Est et ibi maior portus,

fetus ager, florens ortus,

pietatis balsamum:

Alexander ille meus,

meus, inquam, cui det Deus

paradisi thalamum.

29.

Ille fovet litteratos,

cunctos malis incurvatos,

si posset, erigeret.

verus esset cultor Dei,

nisi latus Elisei

Giezi corrumperet.

30.

Sed ne rursus in hoc mari

me contingat naufragari,

dictis finem faciam,

quia, dum securus eo,

ne submergar, ori meo

posui custodiam.

42

Carmen rebelle

Gualterius de Castillione

(ca. 1135 - ca. 1179)

1.

Utar contra vitia    carmine rebelli.

mel proponunt alii,    fel supponunt melli,

pectus subest ferreum    deaurate pelli

et leonis spolium    induunt aselli.

2.

Disputat cum animo    facies rebellis,

mel ab ore profluit,    mens est plena fellis;

non est totum melleum,    quod est instar mellis,

facies est alia    pectoris quam pellis.

3.

Vitium in opere,    virtus est in ore,

tegunt picem animi    niveo colore,

membra dolent singula    capitis dolore

et radici consonat    ramus in sapore.

4.

Roma mundi caput est,    sed nil capit mundum,

quod pendet a capite,    totum est immundum;

trahit enim vitium    primum in secundum,

et de fundo redolet,    quod est iuxta fundum.

5.

Roma capit singulos    et res singulorum,

Romanorum curia    non est nisi forum.

ibi sunt venalia    iura senatorum,

et solvit contraria    copia nummorum.

6.

In hoc consistorio    si quis causam regat

suam vel alterius,    hoc inprimis legat:

nisi det pecuniam,    Roma totum negat;

qui plus dat pecunie,    melius allegat.

7.

Romani capitulum    habent in decretis,

ut petentes audiant    manibus repletis.

dabis, aut non dabitur,    petunt, quando petis,

qua mensura seminas,    et eadem metis.

8.

Munus et petitio    currunt passu pari,

opereris munere,    si vis operari;

Tullium ne timeas,    si velit causari:

Nummus eloquentia    gaudet singolari.

9.

Nummis in hac curia    non est qui non vacet;

crux placet, rotunditas    et albedo placet;

et cum totum placeat    et Romanos placet,

ubi nummus loquitur,    et lex omnis tacet.

10.

Si quo grandi munere    bene pascas manum,

frustra quis obiceret    vel Iustinianum

vel Sanctorum canones,    quia tamquam vanum

transeunt has paleas    et imbursant granum.

11.

Solam avaritiam    Rome nevit Parca:

parcit danti munera,    parco non est parca,

nummus est pro numine    et pro Marco marca,

et est minus celebris    ara quam sit arca.

12.

Cum ad papam veneris,    habe pro constanti:

non est locus pauperi,    soli favet danti,

vel si munus prestitum    non sit aliquanti,

respondet: «hec tibia    non est michi tanti.»

13.

Papa, si rem tangimus,    nomen habet a re:

quicquid habent alii,    solus vult papare,

vel si verbum gallicum    vis apocopare,

«paies! paies!»    dist li mot, si vis impetrare.

14.

Porta querit, chartula    querit, bulla querit,

papa querit, etiam    cardinalis querit,

omnes querunt, et si des -    si quid uni deerit,

totum mare salsum est,    tota causa perit.

15.

Das istis, das aliis,    addis dona datis,

et cum satis dederis,    querunt ultra satis;

o vos burse turgide,    Romam veniatis:

Rome viget physica    bursis constipatis.

16.

Predantur marsupium    singuli paulatim,

magna, maior, maxima    preda fit gradatim.

quid irem per singula?    colligam summatim:

omnes bursam strangulant,    et exspirat statim.

17.

Bursa tamen Tityi    iecur imitatur:

fugit res, ut redeat,    perit, ut nascatur.

et hoc pacto loculum    Roma depredatur,

ut, cum totum dederit,    totus impleatur.

18.

Redeunt a curia    capite cornuto;

ima tenet Iupiter,    celum habet Pluto,

et accedit dignitas    animali bruto

tamquam gemma stercori    vel pictura luto.

19.

Divites divitibus    dant, ut sumant ibi,

et occurrunt munera    relative sibi.

lex est ista celebris,    quam fecerunt scribi:

«Si tu michi dederis,    ego dabo tibi.»

43

ca. 1160 ?

1.

Roma, tue mentis oblita sanitate

desipis, cum resipis cordis tarditate.

lampas caret oleo, male sed mercatur,

sponsus + ut cum venerit, salus obumbratur,

pietas nec audit superne civitatis,

foris dum inclamitat vox calamitatis.

2.

O sedes apostolica,

que vix latet, katholica,

convertere! convertere!

iam mundus languet opere.

3.

Perit lex,

manet fex,

bibit grex

virus hoc letale;

pastor cedit,

lupus redit,

morsu ledit

permale.

4.

Claudicat ecclesia patribus orbata,

sternitur iustitia capite truncata.

princeps tenebrarum se sentit gloriari

orbis fluxa, miseri student quem sectari.

5.

Ludit ad interitum rerum coniectura

quodam vili scemate, docet ut natura.

basem rei publice, sortem senatorum

machina corrodit presentium malorum,

de qua, † sed diviguit, stirpe solidatur,

cuius et propagine solium letatur.

6.

O decus exaltabile,

saluti collaudabile

complectere! complectere!

iam languet mundus opere.

7.

Sed cum sis

plena vis,

cedat lis,

vitia premantur,

orbe leto,

tristi spreto

iure freto

pellantur!

8.

Aruit spes estuans diuturnitate,

secula iam pereunt imbecillitate,

ordo principatus est mente discrepata

volvitur † in serie mundo non piata.

falso quoque veritas convincitur augurio,

nec altus est in Israel fidem dans centurio.

44

Initium sancti evangelii

secundum marcas argenti

In illo tempore: dixit papa Romanis:

«Cum venerit filius hominis ad sedem maiestatis nostre, primum dicite:

‹Amice, ad quid venisti?›

At ille si perseveraverit pulsans nil dans vobis, eicite eum in tenebras exteriores.»

Factum est autem, ut quidam pauper clericus veniret ad curiam domini pape, et exclamavit dicens:

«Miseremini mei saltem vos, hostiarii pape, quia manus paupertatis tetigit me.

Ego vero egenus et pauper sum, ideo peto, ut subveniatis calamitati et miserie mee.»

Illi autem audientes indignati sunt valde et dixerunt:

«Amice, paupertas tua tecum sit in perditione.

Vade retro, satanas, quia non sapis ea, que sapiunt nummi.

Amen, amen, dico tibi: non intrabis in gaudium domini tui, donec dederis novissimum quadrantem.»

Pauper vero abiit et vendidit pallium et tunicam et universa que habuit et dedit cardinalibus et hostiariis et camerariis.

At illi dixerunt:

«Et hoc quid est inter tantos?»

Et eiecerunt eum ante fores, et egressus foras flevit amare et non habens consolationem.

Postea venit ad curiam quidam clericus dives, incrassatus, impinguatus, dilatatus, qui propter seditionem fecerat homicidium.

Hic primo dedit hostiario, secundo camerario, tertio cardinalibus.

At illi arbitrati sunt inter eos, quod essent plus accepturi.

Audiens autem dominus papa cardinales et ministros plurima dona a clerico accepisse, infirmatus est usque ad mortem.

Dives vero misit sibi electuarium aureum et argenteum, et statim sanatus est.

Tunc dominus papa ad se vocavit cardinales et ministros et dixit eis:

«Fratres, videte, ne aliquis vos seducat inanibus verbis.

Exemplum enim do vobis, ut, quemadmodum ego capio, ita et vos capiatis.»

45

ca. 1180

I.

Roma, tenens morem    nondum satiata priorem

Donas donanti,    parcis tibi participanti;

Sed miser immunis    censetur, eum quia punis.

«Accipe» «sume» «cape»    tria sunt gratissima pape;

«Nil do» «nil presto»    nequeunt succurrere mesto.

Non est Romanis    cure legatus inanis.

Si dederis marcas    et eis impleveris arcas,

Pena solveris,    quacumque ligatus haberis.

Ergo non nosco,    quamvis cognoscere posco,

In quo papalis    res distet et imperialis:

Rex capit argentum,    marcarum milia centum;

Et facit illud idem    paparum curia pridem.

Rex capit audenter,    sed domnus papa latenter.

Ergo pari pena    rapientes sic aliena

Condemnabuntur,    quia Simonis acta secuntur.

II.

Curia Romana    non curat ovem sine lana.

III.

Roma manus rodit,    quos rodere non valet, odit.