Vita Merlini

ca. 1240 ?

Textus:

Vita Merlini

in: Die Sagen von Merlin

ed. San-Marte, i. e. A. Schulz, Halle 1853

____________________________________________________________

Merlinus captivus (Francia, saec. XV)

Fatidici vatis rabiem, musamque iocosam

Merlini cantare paro: tu corrige carmen,

Gloria pontificum, calamos moderando, Roberte!

Scimus enim quia te perfudit nectare sacro

5

Philosophia suo, fecitque per omnia doctum,

Ut documenta dares, dux et praeceptor in orbe.

Ergo meis coeptis faveas, vatemque tueri

Auspicio meliore velis, quam fecerit alter

Cui modo succedis, merito promotus honori:

10

Sic etenim mores, sic vita probata genusque,

Utilitasque loci, clerus populusque petebant;

Unde modo felix Lincolnia fertur ad astra.

Ergo te cuperem complecti carmine digno:

Sed non sufficio: licet Orpheus, et Camerinus

15

Et Macer et Marius, magnique Rabirius oris

Ore meo canerent, Musis comitantibus omnes:

At vos consuetae mecum cantare Camenae

Propositum cantemus opus, cytharamque sonate.

Ergo peragratis, sub multis regibus, annis,

20

Clarus habebatur Merlinus in orbe Britannus

Rex erat et vates: Demetarumque superbis

Iura dabat populis, ducibusque futura canebat.

Contigit interea plures certamen habere

Inter se regni proceres, belloque feroci

25

Insontes populos devastavisse per urbes.

Dux Venedotorum Peredurus bella gerebat

Contra Guennoloum Scotiae qui regna regebat:

Iamque dies aderat bello praefixa, ducesque

Astabant campo, decertabantque catervae,

30

Amborum pariter miseranda caede ruentes.

Venerat ad bellum Merlinus cum Pereduro

Rex quoque Cumbrorum Rodarcus, saevus uterque.

Caedunt obstantes invisis ensibus hostes,

Tresque ducis fratres fratrem per bella secuti

35

Usque rebellantes caedunt, perimuntque phalanges;

Inde per infestas cum tali munere turmas

Acriter irruerant, subito cecidere perempti.

Hoc viso, Merline, doles, tristesque per agmen

Commisces planctus, tali quoque voce remugis:

40

«Ergone sic potuit sors importuna nocere,

Ut michi surriperet tantos talesque sodales,

Quos modo tot reges, tot regna remota timebant?

O dubios hominum casus! mortemque propinquam!

Quae penes est illos semper, stimuloque latenti

45

Percutit, et miseram pellit de corpore vitam!

O iuvenile decus! quis nunc astabit in armis

Nunc michi pone latus, mecumque repellet euntes

In mea dampna duces, incumbentesque catervas?

Audaces iuvenes! vobis audacia vestra

50

Eripuit dulces animos dulcemque iuventam.

Qui modo per cuneos discurrebatis in armis,

Obstantesque viros prosternebatis ubique,

Nunc pulsatis humum, rubeoque cruore rubetis!»

Sic inter turmas lacrimis plangebat obortis,

55

Deflebatque viros; nec cessant praelia dira:

Concurrunt acies, sternuntur ab hostibus hostes:

Sanguis ubique fluit: populi moriuntur utrinque.

At tandem Britones revocatis undique turmis

Conveniunt pariter, pariterque per arma ruentes

60

Invadunt Scotos, prosternunt vulnera dantes;

Nec requieverunt donec sua terga dederunt

Hostiles turmae, per devia diffugientes.

Evocat e bello socios Merlinus et illis

Praecipit in varia fratres sepelire capella:

65

Deplangitque viros, nec cessat fundere fletus:

Pulveribus crines spargit, vestesque rescidit,

Et prostratus humi nunc hac illacque volutat.

Solatur Peredurus eum, proceresque ducesque;

Nec vult solari nec verba precantia ferre.

70

Iam tribus emensis defleverat ille diebus,

Respueratque cibos, tantus dolor usserat illum:

Inde novas furias, cum tot tantisque querelis

Aera complesset, cepit, furtimque recedit;

Et fugit ad silvas, nec vult fugiendo videri,

75

Ingrediturque nemus, gaudetque latere sub ornis;

Miraturque feras pascentes gramina saltus.

Nunc has insequitur, nunc cursu praeterit illas.

Utitur herbarum radicibus; utitur herbis

Utitur arboreo fructu, morisque rubeti.

80

Fit silvester homo, quasi silvis editus esset,

Inde per aestatem totam; nullique repertus,

Oblitusque sui, cognatorumque suorum,

Delituit, silvis obductus more ferino.

At cum venit yems herbasque tulisset et omnes

85

Arboreos fructus, nec quo frueretur haberet;

Diffudit tales miseranda voce querelas:

«Coeli Christe Deus! quid agam? qua parte morari

Terrarum potero? cum nil quo vescar adesse

Inspicio, nec gramen humi, nec in arbore glandes.

90

Tres quater et iuges septenae poma ferentes

Hic steterant mali; nunc non stant: ergo quis illas,

Quis mihi surripuit? quo devenere repente?

Nunc illas video, nunc non: sic fata repugnant,

Sic quoque concordant cum dant prohibentque videre.

95

Deficiunt nunc poma michi, nunc cetera quaeque.

Stat sine fronde nemus, sine fructu: plector utroque,

Cum neque fronde tegi valeo, neque fructibus uti.

Singula bruma tulit, pluviisque cadentibus auster.

Invenio si forte napos tellure sub ima,

100

Concurrunt avidaeque sues aprique voraces,

Eripiuntque napos michi quas de cespite vello.

Tu lupe, care comes! nemorum qui devia mecum

Et saltus peragrare soles, vix praeteris arva:

Et te dura fames et me languere coegit.

105

Tu prior has silvas coluisti, te prior aetas

Protulit in canos; nec habes, nec scis, quid in ore

Proicias: quod miror ego, cum saltus habundet

Tot capreis aliisque feris quas prendere posses.

Forsitan ipsa tibi tua detestanda senectus

110

Eripuit nervos, cursumque negavit habendum.

Quod solum superest, comples ululatibus auras;

Ac resupinus humi consumptos deicis arctus».

Haec inter fructices coriletaque densa canebat;

Cum sonus ad quemdam pervenit praetereuntem,

115

Qui direxit iter quo sermo loquentis in auras

Exierat, reperitque locum, reperitque loquentem.

Quo viso Merlinus abit, sequiturque viator,

Nec retinere virum potuit sic diffugientem:

Inde viator iter repetit quo coeperat ire,

120

Propositumque tenet casu commotus euntis.

Ecce viatori venit obvius alter ab aula

Rodarchi regis Cumbrorum, qui Ganiedam

Duxerat uxorem, formosa coniuge felix.

Merlini soror ista fuit, casumque dolebat

125

Fratris, et ad silvas et ad arva remota clientes

Miserat, ut fratrem revocarent; ex quibus unus

Obvius huic ibat, sed et hic sibi: protinus ergo

Convenere simul, commiscent mutua verba.

At qui missus erat Merlinum quaerere, quaerit

130

Si vidisset eum silvis aut saltibus alter.

Ille virum talem se conspexisse fatetur

Inter dumosos saltus nemoris Calidonis;

Dumque loqui vellet secum, secumque sedere,

Diffugisse virum celeri per robora cursu.

135

Haec ait: alter abit, silvasque subintrat, et imas

Scrutatur valles, montes quoque praeterit altos:

Quaerit ubique virum, gradiens per opaca locorum.

Fons erat in summo cuiusdam vertice montis

Undique praecinctus corulis densisque frutectis.

140

Illic Merlinus consederat: inde per omnes

Spectabat silvas, cursusque iocosque ferarum.

Nuntius hunc scandit, tacitoque per ardua gressu

Incedit quaerendo virum: tum denique fontem

Merlinumque videt, super herbas pone sedentem,

145

Dicentemque suas tali sermone querelas.

«O qui cuncta regis! quid id est quod contigit, ut non

Tempora sint eadem numeris distincta quaternis?

Nunc ver iure suo flores frondesque ministrat:

Dat fruges aestas, autumpnus micia poma:

150

Consequitur glacialis yemps, et cetera quaeque

Devorat et vastat, pluviasque nivesque reportat,

Singula quaeque suis arcet laeditque procellis;

Nec permittit humum varios producere flores,

Aut quercus glandes, aut malos punica mala.

155

O utinam non esset hiems aut cana pruina;

Ver foret, aut aestas; cuculusque canendo rediret,

Et philomena pio quae tristia pectora cantu

Mitigat, et turtur conservans foedera casta;

Frondibus inque novis concordi voce volucres

160

Cantarent aliae, quae me modulando foverent;

Dum nova flore novo tellus spiraret odorem

Gramine sub viridi, levi quoque murmure fontes

Diffluerent; iuxtaque daret sub fronde columba

Sompniferos gemitus, irritaretque soporem!»

165

Nuntius audierat vatem, rupitque querelas

Cum modulis citharae quam secum gesserat ultro,

Ut sic deciperet demulceretque furentem.

Ergo movens querulas digitis et in ordine cordas,

Talia, pone latens dimissa voce canebat.

170

«O diros gemitus lugubris Guendoloenae!

O miseras lacrimas lacrimantis Guendoloenae!

Me miseret miserae morientis Guendoloenae!

Non erat in Waliis mulier formosior illa.

Vincebat candore deas, foliumque ligustri

175

Vernantesque rosas, et olentia lilia prati.

Gloria vernalis sola radiebat in illa;

Sidereumque decus geminis gestabat ocellis,

Insignesque comas auri fulgore nitentes.

Hoc totum periit; periit decor omnis in illa,

180

Et color et facies, niveae quoque gloria carnis.

Non est quod fuerat, multis moeroribus acta:

Nescit enim quo dux abiit, vita ne fruatur

An sit defunctus: languet miserabilis inde,

Totaque deperiit longo liquefacta dolore.

185

Collacrimatur ei paribus Ganieda querelis,

Amissumque dolet sine consolamine fratrem.

Haec fratrem flet, et illa virum; communiter ambae

Fletibus incumbunt, et tristia tempora ducunt.

Non cibus ullus eis, nec sompnus nocte vagantes

190

Sub virgulta fovet: tantus dolor arcet utramque.

Non secus indoluit Sidonia Dido, solutis

Classibus Aeneae, tunc cum properaret abire.

Cum non Demophoon per tempora pacta rediret,

Taliter ingemuit flevitque miserrima Phillis.

195

Briseis absentem sic deploravit Achillem.

Sic soror et coniux collamentantur et ardent,

Funditus internis cruciatibus usque dolendo.»

In fidibus querulis dicebat talia cantans

Nuntius, et modulo vatis demulcerat aures,

200

Mitior ut fieret congauderetque canenti.

Ocius assurgit vates, iuvenemque iocosis

Affatur verbis, iterumque movere precatur

Cum digitis cordas, elegosque sonare priores.

Admovet ille lyrae digitos iussumque reformat

205

Carmen item, cogitque virum modulando furorem

Ponere paulatim citharae dulcedine captum.

Fit memor ergo sui, recolitque quod esse solebat

Merlinus; furiasque suas miratur et odit.

Pristina mens rediit, rediit quoque sensus in illo,

210

Et gemit ad nomen, motus pietate, sororis

Uxorisque simul, mentis ratione recepta;

Conducique petit Rodarchi regis ad aulam.

Paruit alter ei, silvasque subinde relinquunt,

Et veniunt pariter laetantes regis in urbem.

215

Ergo fratre suo gaudet regina recepto,

Proque sui reditu fit coniunx leta mariti,

Oscula certatim geminant, et brachia circum

Colla viri flectunt, tanta pietate moventur.

Rex quoque quo decuit reducem suscepit honore,

220

Totaque turba domus; proceres laetantur in urbe.

At postquam tantas hominum Merlinus adesse

Inspexit turmas, nec eas perferre valeret;

Cepit enim furias, iterumque furore repletus

Ad nemus ire cupit, furtimque recedere quaerit.

225

Tunc praecepit eum posito custode teneri

Rodarchus, citharaque suos mulcere furores,

Astabatque dolens, verbisque precantibus illum

Orabat ratione frui, secumque manere,

Nec captare nemus, nec vivere more ferino:

230

Velle sub arboribus dum regia sceptra tenere

Posset, et in populos ius exercere feroces.

Hinc promittit ei se plurima dona daturum;

Afferrique iubet vestes, volucresque, canesque,

Quadrupedesque citos, aurum, gemmasque micantes,

235

Pocula quae sculpsit Guielandus in urbe Sigeni.

Singula praetendit vati Rodarchus et offert,

Et monet ut maneat secum, silvasque relinquat.

Talia respondens spernebat munera vates.

«Ista duces habeant, sua quos confundit egestas,

240

Nec sunt contenti modico, sed maxima captant.

Hiis nemus et patulas Calidonis praefero quercus,

Et montes celsos, subtus [que] virentia prata.

Illa michi non ista placent: tu talia tecum

Rex Rodarche feras: mea me Calidonis habebit

245

Silva ferax nucibus, quam cunctis praefero rebus.»

Denique cum nullo potuisset munere tristem

Rex retinere virum, forti vincire cathena,

Iussit; ne peteret nemorum deserta solutus.

Ergo cum sensit circum se vincula vates,

250

Nec liber poterat silvas Calidonis adire;

Protinus indoluit, tristisque tacensque remansit,

Laeticiamque suis subtraxit vultibus omnem,

Ut non proferret verbum, risumque moveret.

Interea visura ducem regina per aulam

255

Ibat, et ut decuit rex applaudebat eunti;

Perque manum suscepit eam, iussitque sedere,

Et dabat amplexus et ad oscula labra premebat.

Convertensque suos in eam per talia vultus,

Vidit in illius folium pendere capellis:

260

Ergo suos digitos admovit et abstrait illud,

Et proiecit humi, laetusque iocatur amanti.

Flexit ad hoc oculos vates, risumque resolvit,

Astantesque viros fecit convertere vultus

In se, mirantes quoniam ridere negarat.

265

Rex quoque miratur, percunctaturque furentem

Tam subito facti causas edicere risus,

Adiecitque suis donaria plurima verbis.

Ille tacet, differtque suos exponere risus.

At magis atque magis precio precibusque movere

270

Instabat Rodarchus eum: tum denique vates

Indignatus ei pro munere, talia fatur.

«Munus avarus amat, cupidusque laborat habere:

Hii faciles animos flectunt quocunque iubentur,

Munere corrupti: quod habent non sufficit illis.

275

At mihi sufficiunt glandes Calidonis amoenae,

Et nitidi fontes per olentia prata fluentes:

Munere non capior: sua munera tollat avarus.

Et nisi libertas detur, repetamque virentes

Silvarum valles, risus aperire negabo.»

280

Ergo cum nullo potuisset munere vatem

Flectere Rodarchus, nec cur risisset haberet;

Confestim sua vincla viro dissolvere iussit,

Datque potestatem nemorum deserta petendi,

Ut velit optatam risus expromere causam.

285

Tunc Merlinus ait, gaudens quia possit abire:

«Iccirco risi, quoniam, Rodarche, fuisti

Facto culpandus simul et laudandus eodem;

Dum traheres folium modo, quod regina capillis

Nescia gestabat; fieresque fidelior illi

290

Quam fuit illa tibi, quando virgulta subivit

Quo suus occurrit secumque coivit adulter:

Dumque supina foret, sparsis in crinibus haesit

Forte iacens folium, quod nescius eripuisti.»

Ergo super tali Rodarchus crimine tristis

295

Fit subito, vultumque suum divertit ab illa;

Dampnabatque diem qua se coniunxerat illi.

Mota sed illa nichil, vultu ridente pudorem

Celat, et alloquitur tali sermone maritum.

«Cur tristaris amans? cur sic irasceris ab re,

300

Meque nec ex merito dampnas, credisque furenti

Qui ratione carens miscet mendacia veris?

Multociens qui credit ei fit stulcior illo.

Excipe nunc igitur; ne sim decepta, probabo

Quod sit delirus, quod non sit vera locutus.»

305

Ut plures alii, fuerat puer unus in aula:

Hunc cum prospiceret convolvit protinus artem

Ingeniosa novam, qua vult convincere fratrem.

Inde venire iubet puerum, fratremque precatur

Qua moriturus erit pueri praedicere mortem.

310

Ergo frater ei, «Soror o carissima», dixit,

«Hic morietur homo de celsa rupe ruendo».

Illa sub haec ridens puero praecepit abire

Et quibus indutus fuerat deponere vestes,

Et vestire novas, longosque recidere crines;

315

Sicque redire iubet, ut eis appareat alter.

Paruit ergo puer; rediit nam talis ad illos

Qualis erat iussus, mutata veste, redire.

Mox iterum fratrem regina precatur et infit:

«Quae mors huius erit narra dilecte sorori.»

320

Tunc Merlinus ait: «Puer hic, cum venerit aetas,

Mente vagans, forti succumbet in arbore morti.»

Dixerat: illa suum sic est affata maritum.

«Siccine te potuit falsus pervertere vates,

Ut crimen tantum me commisisse putares?

325

Ac si scire velis qua sit ratione locutus

Hoc nunc de puero, censebis ficta fuisse

Quae de me dixit, dum silvas possit adire.

Absit ut hoc faciam! castum servabo cubile;

Castaque semper ero dum flabit spiritus in me.

330

Illum convici, pueri de morte rogatum,

Nunc quoque convincam: tu sedulus arbiter esto.»

Haec ait, et tacite puerum secedere iussit,

Vesteque feminea vestiri, sicque redire.

Mox puer abscessit, iussumque subinde peregit,

335

Et sub feminea rediit quasi femina veste;

Et stetit ante virum; cui sic regina iocando

«Eya frater!» ait: «dic mortem virginis huius.»

«Haec virgo nec ne,» dixit, «morietur in ampne.»

Frater ei, movitque sua ratione cachinnum

340

Regi Rodarcho: quoniam de morte rogatus

Unius pueri, tres dixerat esse futuras.

Ergo putabat eum de coniuge falsa locutum,

Nec credebat ei, sed contristatur, et odit

Quod sibi crediderat, quod condempnarat amantem.

345

Id regina videns, veniam dat et oscula iungit,

Et blanditur ei, laetum quoque reddidit illum.

Cogitat interea silvas Merlinus adire

Egressusque domum portas aperire iubebat,

Sed soror obstabat, lacrimisque rogabat abortis

350

Ut secum remaneret adhuc, tollatque furorem.

Improbus ille suis non vult desistere coeptis,

Sed perstat reserare fores, et abire laborat,

Et fremit et pugnat, famulosque fremando coartat.

Denique cum nullus posset retinere volentem

355

Ire virum, iussit citius regina venire

Eius ad abscessum, absentem Guendoloenam.

Illa venit, supplexque virum remanere precatur:

Spernit at ille preces, nec vult remanere, nec illam

Sicut erat solitus, gaudenti cernere vultu.

360

Illa dolet, fletuque fluit, laniatque capillos

Et secat ungue genas, et humi moriendo volutat.

Id regina videns affatur taliter illum:

«Haec tua quae moritur sic pro te, Guendoloena,

Quid faciet? dabiturne viro? viduamve manere

365

Praecipis? aut tecum quocumque recesseris ire?

Ibit enim, tecumque nemus nemorisque virentes

Laeta colet saltus, dum te pociatur amante.»

Vocibus hiis igitur respondit talia vates:

«Nolo soror pecudem patulo quae fontis hiatu

370

Diffundit latices, ut virginis urna sub aestus:

Nec curam mutabo meam velut Orpheus olim,

Quando suos calathos pueris commisit habendos

Euridice Stigias plusquam transnavit harenas.

Mundus ab alterutro veneris sine labe manebo.

375

Huic igitur detur nubendi iusta facultas.

Arbitrioque suo quem gestit ducere ducat:

Praecaveat tamen ipse sibi qui duxerit illam,

Obvius ut numquam michi sit, nec cominus astet;

Sed se divertat, ne si michi congrediendi

380

Copia praestetur, vibratum sentiat ensem.

Cumque dies aderit sollempni lege iugali,

Diversaeque dapes convivis distribuentur,

Ipsemet interero donis munitus honestis,

Ditaboque datam profuse Guendoloenam.»

385

Dixerat atque «vale» gradiens subiunxit utrique,

Et petiit silvas nullo prohibente cupitas.

Guendoloena manet spectans in limine tristis,

[Et regina, simul; casuque moventur amici;]

Miranturque nimis rerum secreta furentem

390

Nosse virum, veneremque suae scivisse sororis.

Mentitumque tamen pueri de morte putebant,

Quam dixit ternam cum dicere debuit unam.

Inde diu sua visa fuit vox vana per annos,

Donec ad aetatem venit puer ille virilem;

395

Tum cunctis patefacta fuit multisque probata.

Nam dum venatum canibus comitantibus iret,

Aspexit cervum nemoris sub fronde latentem

Dissolvitque canes, qui cervo devia viso

Transcendunt, complentque suis latratibus auras.

400

Ipsemet urget equum calcaribus, insequiturque,

Nunc cornu nunc ore monens, operisque ministros

Increpat, atque iubet cursu citiore venire.

Mons ibi celsus erat circumdatus undique saxis,

Iuxta quem fluvius subtus per plana fluebat:

405

Hunc fera transcendit fugiens, dum venit in amnem,

Exegitque suas solito de more latebras.

Instigat iuvenis, montem quoque tramite recto

Praeterit, et cervum per saxa iacentia quaerit.

Contigit interea dum duceret impetus ipsum,

410

Labi quadrupedem celsa de rupe, virumque

Forte per abruptum montis cecidisse sub amnem;

Ut tamen haereret pes eius in arbore quadam,

Et submersa forent sub flumine cetera membra:

Sicque ruit, mersusque fuit, lignoque pependit,

415

Et fecit vatem per terna pericula verum. –

Qui nemus ingressus fuerat, rituque ferino

Vivebat, paciens concretae frigoris algae

Sub nive, sub pluvia, sub iniquo flamine venti.

Idque placebat ei pocius quam iura per urbes

420

Exercere suas gentesque domare feroces.

Interea ducente viro labentibus annis

Cum grege silvestri talem per tempora vitam,

Guendoloena datur nubendi lege marito.

Nox erat et nitide radiabant cornua lunae

425

Cunctaque convexi splendebant lumina coeli:

Purior aer erat solito, nam frigidus atrox

Expulerat nubes boreas, coelumque serenum

Reddiderat, sicco detergens nubila flatu.

Sidereum cursum vates spectabat ab alto

430

Monte, loquens tacite sub divo talia secum.

«Quid sibi vult radius Martis? regem ne peremptum

Portendit noviter rutilans, aliumque futurum?

Sic equidem video: nam Constantinus obivit,

Ipsiusque nepos scelerata sorte Conanus

435

Per patrui iugulum, sumpto diademate, rex est.

At tu, summa Venus, quae certo tramite labens

Infra Zodiacum Solem comitaris euntem,

Quid tibi cum radio qui duplex aethera findit?

Discidium ne mei sectus portendit amoris?

440

Talis enim radius divisos signat amores.

Forsitan absentem me Guendoloena reliquit,

Alteriusque viri gaudens complexibus haeret.

Sic igitur vincor: sic alter fungitur illa:

Sic mea iura michi, dum demoror, eripiuntur:

445

Sic equidem nam segnis amans superatur ab illo

Qui non est segnis, nec abest, sed cominus instat.

At non invideo: nubat nunc omine dextro,

Utaturque novo, me permittente, marito.

Crastina cumque dies illuxerit, ibo, feramque

450

Mecum munus ei promissum quando recessi.»

Dixerat; et silvas et saltus circuit omnes;

Cervorumque greges agmen collegit in unum,

Et damas capreasque simul; cervoque resedit;

Et veniente die, compellens agmina prae se,

455

Festinans vadit quo nubit Guendoloena.

Postquam venit eo, patienter stare coegit

Cervos ante fores, proclamans: «Guendoloena!

Guendoloena veni! te talia munera spectant.»

Ocius ergo venit subridens Guendoloena,

460

Gestarique virum cervo miratur, et illum

Sic parere viro, tantum quoque posse ferarum

Uniri numerum, quas prae se solus agebat

Sicut pastor oves quas ducere suevit ad herbas.

Stabat ab excelsa sponsus spectando fenestra,

465

In solio mirans equitem, risumque movebat.

Ast ubi vidit eum vates, animoque quis esset

Calluit, extemplo divulsit cornua cervo

Quo gestabatur, vibrataque iecit in illum,

Et caput illius penitus contrivit, eumque

470

Reddidit exanimem, vitamque fugavit in auras.

Ocius inde suum talorum verbere cervum

Diffugiens egit, silvasque redire paravit.

Egrediuntur ad haec ex omni parte clientes,

Et celeri cursu vatem per rura sequuntur.

475

Ille quidem velox sic praecurrebat, ut isset

Ad nemus intactus, nisi praevius amnis obesset:

Nam dum torrentem fera prosiliendo mearet,

Elapsus, rapida cecidit Merlinus in unda.

Circueunt ripas famuli, capiuntque natantem,

480

Adducuntque domum, vinctumque dedere sorori.

Captus item vates fit tristis, et optat abire

Ad silvas, pugnatque suos dissolvere nexus,

Et ridere negat, potumque cibumque refutat,

Tristitiaque sua tristem facit esse sororem.

485

Ergo videns illum Rodarchus pellere cunctam

Laeticiam, nec velle dapes libare paratas;

Educi praecepit eum miseratus in urbem

Per fora, per populos, ut laetior esset eundo,

Resque videndo novas quae vendebantur ibidem.

490

Ergo vir eductus, dum progrederetur ab aula,

Inspicit ante fores famulum sub paupere cultu,

Qui servabat eas, poscentem praetereuntes

Ore tremente viros, ad vestes munus emendas.

Mox stetit et risit vates, miratus egentem.

495

Illinc progressus nova calciamenta tenentem

Spectabat iuvenem, commercantemque tacones:

Tunc iterum risit, renuitque diutius ire

Per fora, spectandus populis quos inspiciebat.

At nemus optabat, quod crebro respiciebat,

500

Quo nitebatur vetitos divertere gressus.

Inde domum famuli redeunt, ipsumque cachinnum

Bis movisse ferunt, silvas quoque velle redire.

Ocius ergo volens Rodarchus scire quid esset

Quod portendisset risu, dissolvere nexus

505

Ilico iussit, ei concedens posse reverti

Ad solitas silvas, si risus exposuisset.

Laetior assistens respondit talia vates:

«Ianitor ante fores tenui sub veste sedebat,

Et velut esset inops, rogitabat praetereuntes

510

Ut largirentur sibi quo vestes emerentur:

Ipsemet interea, subter se denariorum

Occultos cumulos, occultus dives habebat.

Illud ergo risi: tu terram verte sub ipso.

Nummos invenies servatos tempore longo.

515

Illinc ulterius versus fora ductus, ementem

Calciamenta virum vidi, pariterque tacones;

Ut postquam dissuta forent, usuque forata,

Illa resarciret, primosque pararet ad usus.

Illud item risi, quoniam nec calciamentis

520

Nec superaddet eis miser ille taconibus uti

Postmodo compos erit; quia iam submersus in undis

Fluctuat ad ripas: tu vade videre, videbis!»

Dicta probare viri cupiens Rodarchus ad ampnem

Circumquaque suos iubet ocius ire clientes,

525

Ut si forte virum per proxima littora talem

Demersum videant, festina voce renarrent.

Iussa ducis peragunt: nam flumina circumeuntes

Submersum iuvenem squalentes inter harenas

Inveniunt; redeuntque domum, regique renarrant.

530

At rex interea, forium custode remoto,

Suffodit, et vertit terram, reperitque sub ipsa

Thesaurum positum, vatemque iocosus adorat.

His igitur gestis, vates properabat abire

Ad solitas silvas, populos exosus in urbe.

535

Praecipiebat ei secum regina manere,

Optatumque nemus postponere, donec abirent

Quae tunc instabant candentis frigora brumae;

Atque rediret item teneris cum fructibus aestas,

Unde frui posset dum tempora sole calerent.

540

Ille repugnabat, verbis quoque talibus illam

Alloquitur, cupiens secedere, frigore spreto:

«O dilecta soror, quid me retinere laboras?

Non me bruma suis poterit terrere procellis,

Non gelidus boreas, cum flatu saevit iniquo

545

Balantumque greges subita cum grandine laedit:

Non conturbat aquas diffusis imbribus auster,

Quin nemorum deserta petam, saltusque virentes;

Contentus modico potero perferre pruinam.

Illic arboreis sub frondibus inter olentes

550

Herbarum flores, aestate iacere iuvabit.

Ne tamen esca mihi brumali tempore desit,

In silvis compone domos, adhibeque clientes,

Obsequiumque mihi facient, escasque parabunt,

Cum tellus gramen, fructumque negaverit arbor.

555

Ante domos alias, unam compone remotam;

Cui sex dena decem dabis hostia totque fenestras,

Per quas ignivomum videam cum Venere Phoebum,

Inspiciamque polo labentia sydera noctu,

Quae me de populo regni ventura docebunt.

560

Totque notatores quae dicam scribere docti

Assint, et studeant carmen mandare tabellis.

Tu quoque saepe veni, soror o dilecta, meamque

Tunc poteris relevare famem, potuque ciboque.»

Dixit, et ad silvas festinis gressibus ivit.

565

Paruit ergo soror, nam iussam condidit aulam

Atque domos alias, et quicquid iusserat illi.

Ille quidem dum poma manent, Phoebusque per astra

Altius ascendit, gaudet sub fronde manere

Ac peragrare nemus, zephiris mulcentibus ornos.

570

Tunc veniebat yems rigidis hirsuta procellis,

Quae nemus et terras fructu spoliabat ab omni;

Deficeretque sibi pluviis instantibus esca,

Tristis et esuriens dictam veniebat ad aulam.

Illic multotiens aderat regina, dapesque

575

Et potum pariter fratri gavisa ferebat;

Qui, postquam variis sese recreaverat escis,

Mox assurgebat complaudebatque sorori;

Deinde domum peragrans ad sidera respiciebat,

Talia dum caneret quae tunc ventura sciebat:

580

O rabiem Britonum, quos copia divitiarum

Usque superveniens ultra quam debeat effert!

Nolunt pace frui, stimulis agitantur herinis.

Civiles acies, cognataque praelia miscent.

Ecclesias Domini patiuntur habere ruinam,

585

Pontificesque sacros ad regna remota repellunt.

Cornubiensis apri conturbant quaeque nepotes;

Insidias sibimet ponentes, ense nephando

Interimunt sese, nec regno iure potiri

Expectare volunt, regni diademate rapto.

590

Illic quartus erit crudelior asperiorque.

Hunc lupus aequoreus debellans vincet et ultra

Sabrinam, victum per barbara regna fugabit,

Idem Kaerkeii circumdabit obsidione

Passeribusque domos et moenia trudet ad imum.

595

Classe petet Gallos, sed telo Regis obibit.

Rodarchus moritur postquam discordia longa

Scotos et Cumbros per longum tempus habebit,

Donec crescenti tribuatur Cumbria denti.

Cambri gemissos post illos Cornubienses

600

Afficient bello, nec eos lex ulla domabit.

Kambria gaudebit suffuso sanguine, semper

Gens inimica Deo, quid gaudes sanguine fuso?

Kambria compellet fratres committere pugnas,

Et dampnare suos scelerata morte nepotes.

605

Scotorum cunei trans Humbrum saepius ibunt,

Obstantesque viros periment, pietate remota;

Non impune tamen, nam caesus ductor obibit.

Nomen habebit equi, qui fiet saevus in illo.

Finibus ex nostris haeres expulsus abibit.

610

Scote, reconde tuos quos nudas ocius enses:

Vis tibi dispar erit nostra cum gente feroci.

Corruet urbs Acelud, nec eam reparabit in aevum

Rex aliquis, donec subdatur Scottus apello.

Urbs Sigeni et turres et magna palatia plangent

615

Diruta, donec eant ad pristina praedia Cambri.

Kaeptis in portu sua maenia rupta videbit,

Donec eam locuples cum vulpis dente reformet.

Urbs Loel spoliata suo pastore vacabit,

Donec reddat ei cambucam virga leonis.

620

Urbs Rutupi portus in littora strata iacebit;

Restaurabit eam galeata nave Rutenus.

Moenia Meneviae reparabit quintus ab illo,

Per quem palla sibi reddetur dempta per annos:

Inque tuo Sabrina sinu cadet urbs Legionum,

625

Amittetque suos cives per tempora longa:

Hos sibi reddet item cum venerit ursus in agno.

Saxonici reges, expulsis civibus, urbes

Rura domosque simul, per tempora longa tenebunt:

Ex hiis gestabunt ter tres diadema dracones.

630

Ducenti monachi perimentur in urbe Leyri,

Et duce depulso vacuabit moenia Saxo:

Qui prior ex Anglis erit in diademate Bruti

Restaurabit item vacuatam caedibus urbem.

Gens fera per patriam prohibebit crisma sacrare,

635

Inque Dei domibus ponet simulachra deorum.

Postmodo Roma Deum reddet, mediante cuculla,

Rotabitque domos sacro sacer imbre sacerdos,

Quas renovabit item pastoribus intro locatis.

Legis divinae servabunt iussa subinde

640

Plures ex illis, et coelo iure fruentur.

Id violabit item gens impia plena veneno,

Miscebitque simul violentur fasque nephasque:

Vendet in extremos fines trans aequora natos

Cognatosque suos, iramque Tonantis inibit.

645

O scelus infandum! quem Conditor orbis honore

Coeli dignatus, cum libertate creavit,

Illum more bovis vendi, ducique ligatum!

Cessabis miserande Deo, qui proditor olim

In Dominum fueras, cum primum regna subisti.

650

Classe supervenient Daci, populoque subacto

Regnabunt breviter, propulsatique redibunt.

His duo iura dabunt, quos laedet acumine caudae

Foederis oblitus pro sceptri stem[m]ate serpens.

Indeque Neustrenses ligno trans aequora vecti,

655

Vultus ante suos et vultus retro ferentes,

Ferratis tunicis et acutis ensibus Anglos

Acriter invadent, periment, campoque fruentur,

Plurima regna sibi submittent, atque domabunt

Externas gentes per tempora, donec erinus

660

Circumquaque volans virus diffundet in ipsos.

Tum pax atque fides et virtus omnis abibit:

Undique per patrias committent praelia cives,

Virque virum prodet: non invenietur amicus:

Coniuge despecta, meretrices sponsus adibit;

665

Sponsaque cui cupiet, despecto coniuge, nubet.

Non honor ecclesiis servabitur; ordo peribit;

Pontifices tunc arma ferent, tunc castra sequentur,

In tellure sacra turres et moenia ponent,

Militibusque dabunt quod deberetur egenis.

670

Divitiis rapti mundano tramite current,

Eripientque Deo quod sacra tyara vetabit.

Tres diadema ferent per quos favor ille novorum.

Quartus erit sceptris, pietas cui laeva nocebit,

Donec sit genitore suo vestitus, ut apri

675

Dentibus accinctus galeati transeat umbram.

Quatuor ungentur vice versa summa petentes,

Et duo succedent, quia sic diadema rotabunt

Ut moneant Gallos in se fera bella movere.

Sextus Hibernenses et eorum nomina vertet;

680

Qui pius et prudens populos renovabit et urbes.

Haec Vortigerno cecini prolixius olim,

Exponendo duum sibi mistica bella draconum

In ripa stagni quando consedimus hausti.

At tu vade domum morientem visere regem,

685

O dilecta soror! Thelgesinoque venire

Praecipe; namque loqui desidero plurima secum.

Venit enim noviter de partibus Armoricanis

Dulcia quo didicit sapientis dogmata Gildae.»

It Ganieda domum, Thelgesinumque reversum,

690

Defunctumque ducem reperit, tristesque clients.

Ergo fluens lacrimis collabitur inter amicos,

Et laniat crines, et profert talia dicens: –

«Funera Rodarchi, mulieres, plangite mecum!

Ac deflete virum qualem non protulit orbis

695

Hactenus, in nostro quantum discernimus aevo.

Pacis amator erat:, populo nam iura feroci

Sic dabat ut nulli vis inferretur ab ullo:

Tractabat sanctum iusto moderamine clerum:

Iure regi populo summos humilesque sinebat.

700

Largus erat; nam multa dabat, vix quid retinebat:

Omnibus omnis erat, faciens quodcumque decebat.

Flos equitum, regumque decor, regnique columpna

(Heu michi!) qui fueras, inopinis vermibus esca

Nunc datus es, corpusque tuum putrescit in urna!

705

Sicne cubile tibi post serica pulcra paratur?

Siccine sub gelido, caro candida, regia membra

Condentur saxo; nec eris nisi pulvis et ossa?

Sic equidem, nam sors hominum miseranda per aevum

Ducitur, ut nequeant ad pristina iura reduci.

710

Ergo nichil prodest pereuntis gloria mundi,

Quae fugit atque redit, fallit laeditque potentes.

Melle suo delinit apes quod postmodo pungit;

Sic quos demulsit divertens gloria mundi,

Fallit, et ingratae collidit verbe caudae.

715

Fit breve quod praestat, quod habet durabile non est:

More fluentis aquae transit quodcumque ministrat.

Quid rosa si rutilet, si candida lilia vernent,

Si sit pulcher homo, vel equus, vel caetera plura?

Ista Creatori non mundo sunt referenda.

720

Felices igitur qui perstant corde piato,

Obsequiumque Deo faciunt, mundumque relinquunt:

Illis perpetuo fungi concedet honore,

Qui sine fine regit, Christus, qui cuncta creavit.

Vos igitur proceres, vos moenia celsa, laresque,

725

Vos nati dulces, mundanaque cuncta relinquo;

Et cum fratre meo silvas habitabo, Deumque

Laeta mente colam, nigri cum tegmine pepli.»

Haec ait; atque suo persolvit iusta marito;

Signavitque suam cum tali carmine tumbam:

730

Rodarchus largus, quo largior alter in orbe

Non erat, hic modica magnus requiescit in urna.

Venerat interea Merlinum visere vatem

Tunc Telgesinus, qui discere missus ab illo.

Quid ventus nimbusve foret; nam mixtus uterque

735

Tunc simul instabat et nubila conficiebant.

Haec documenta dabat socia dictante Minerva:

«Quatuor ex nichilo produxit Conditor orbis,

Ut fierent rebus praecedens causa creandis,

Materiesque simul, concordi pace iugata.

740

Coelum quod stellis depinxit, et altius extat,

Et quasi testa nucem circumdans omnia claudit:

Aera deinde dedit, formandis vocibus aptum,

Quo mediante dies et noctes sidera praestant:

Et mare, quod terras cingit, validoque recursu

745

Quatuor amfractus faciens, sic aera pulsat

Ut generet ventos, qui quatuor esse feruntur.

Vique sua stantem nec se levitate moventem

Supposuit terram, partes in quinque resectam;

Quarum quae media [est] non est habitanda calore,

750

Extremaeque duae prae frigore diffugiuntur.

Temperiem reliquis permisit habere duabus:

Has homines habitant, volucresque gregesque ferarum.

Utque darent subitas pluvias, quo crescere fructus

Arboris et terrae facerent aspergine miti,

755

Adiecit coelo nubes; quae sole ministro,

Sicut utres fluviis occulta lege replentur:

Inde per excelsum scandentes aethera, sumptos

Diffundunt latices, ventorum viribus actae

Hinc fiunt imbres, hinc nix, hinc grando rotunda,

760

Cum gelidus madidus movet sua flamina ventus,

Qui nubes penetrans quales facit egerit amnes,

Naturamque suam zonarum proximitate,

Ventorum sibi quisque trahit dum nascitur illuc.

Post firmamentum quo lucida sidera fixit,

765

Aethereum coelum posuit, tribuitque colendum

Coetibus angelicis, quos contemplatio digna

Ac dulcedo Dei reficit miranda per aevum.

Hoc quoque depinxit stellis et sole chorusco,

Indicens legem quae certo limite stella

770

Per sibi commissum posset discurrere coelum.

Postmodo supposuit lunari corpore fulgens

Aerium coelum, quod per loca celsa redundat

Spirituum cuneis, qui nobis compatiuntur

Et collaetantur dum sic aliterve movemur:

775

Suntque preces hominum soliti perferre per auras,

Atque rogare Deum quod sit placabilis illis;

Affectumque Dei sompno vel voce referre,

Vel signis aliis, ut fiant inde scientes.

At cacodaemonibus post lunam subtus habundat,

780

Qui nos decipiunt et temptant, fallere docti;

Et sibi multotiens ex aere corpore sumpto

Nobis apparent, et plurima saepe sequuntur

Quin etiam coitu mulieres agrediuntur

Et faciunt gravidas, generantes more prophano.

785

Sic igitur coelos habitatos ordine terno

Spirituum fecit, foveant ut singula quaeque,

Ac renovet mundum renovato germine rerum.

Et mare per species varias distinxit, ut ex se

Proferret rerum formas generando per aevum.

790

Pars etenim fervet, pars friget, et una duabus

Temperiem sumens nobis alimenta ministrat.

Ast ea quae fervet, baratrum cum gentibus acris

Circuit, et terrae diversis fluctibus orbem

Secernit refluens, ignes ex ignibus augens.

795

Illic descendunt qui leges transgrediuntur.

Postpositoque Deo, quo vult perversa voluntas

Incedunt, avidi corrumpere quod prohibentur.

Trux ibi stat iudex aequali lance rependens,

Cumque suum meritum condignaque debita solvit.

800

Altera, quae friget, praetonsas volvit harenas

Quas secum gignit vicino prima vapore

Quando suos radios inmiscet stella Diones.

Hanc perhibent Arabes gemmas generare micantes,

Dum peragrat pisces, dum respicit aequora flammis;

805

Haec virtute sua populis gestantibus ipsas

Prosunt, et multos reddunt servantque salubres:

Has quoque per species distinxit (ut omnia) Factor,

Ut discernamus per formas perque colores,

Cuius sint generis, cuius virtutis apertae.

810

Tertia forma maris quae nostram circuit orbem,

Proximitate sua nobis bona multa ministrat.

Nutrit enim pisces et sal producit habunda,

Fertque refertque rates commercia nostra ferentes,

Unde suo lucro subito fit dives egenus.

815

Vicinam faecundat humum, pascitque volucres,

Quas perhibent ortas illinc cum piscibus esse,

Dissimilique tamen naturae iure moventur;

Plus etenim dominatur eis quam piscibus aequor,

Unde leves excelsa petunt per inane volantes.

820

At pisces suus humor agit reprimitque sub undis,

Nec sinit ut vivant dum sicca luce fruuntur.

Hos quoque per species distinxit factor eorum,

Naturamque dedit distinctis, unde per aevum

Mirandi fierent, aegrotantique salubres.

825

Nempe ferunt nullum cohibere libidinis aestum,

Sed reddit coecos iugiter vescentis ocellos:

At qui nomen habet timeos de flore timallus,

Sic quoniam redolet, vescentem saepius illo

Protrahit, ut tales oleat per flumina pisces.

830

Femineo sexu subtracto iure muraenas

Esse ferunt cunctas, coeunt tamen ac renovantur,

Multiplicantque suos alieno germine foetus.

Conveniunt etenim per littora saepius angues

Quo degunt, faciuntque sonos ac sibila grati,

835

Et sic eductis coeunt ex more muraenis.

Est quoque mirandum quod semipedalis echinus,

Haerens cui fuerit fixam quasi litore navem

Detinet in ponto, nec eam permittet abire

Donec discedat; tali virtute timendus.

840

Quemque vocant gladium, quia rostro laedit acuto,

Saepius hunc nantem metuunt accedere navi;

Nam si sumptus erit confestim perforat illam,

Et mergit sectam subito cum gurgite navem.

Fitque suis cristis metuendus serra carinis,

845

Quas infigit eis dum subnatat, atque secatas

Deicit in fluctus, crista velut ense timendus.

Aequoreusque draco qui fertur habere venenum

Sub pennis, metuendus erit capientibus illum;

Et quociens pungit, laedit, fundendo venenum.

850

Ast alias clades torpedo fertur habere;

Nam qui tangit eam viventem, protinus illi

Brachia cum pedibus torpent, et caetera membra,

Officioque suo quasi mortua destituuntur:

Sic solet esse nocens illius corporis aura.

855

Hiis Deus, ac aliis ditavit piscibus aequor;

Adiecitque suis plures in fructibus orbes,

Quos habitant homines pro fertilitate reperta,

Quam producit ibi foecundo cespite tellus.

Quarum prima quidem meliorque Britannia fertur,

860

Ubertate sua producens singula rerum:

Fert etenim segetes quae nobile munus odoris

Usibus humanis tribuunt, reddendo per annum;

Silvas et saltus, et ab hiis stillantia mella,

Aerios montes, lateque virentia prata,

865

Fontes et fluvios, pisces, pecudesque, ferasque,

Arboreos fructus, gemmas, preciosa metalla,

Et quicquid praestare solet natura creatrix

Praeterea fontes unda fervente salubres,

Quae fovet aegrotos et balnea grata ministrat,

870

At subito sanos pellit, languore repulso.

Sic ac blandus eos regni dum sceptra teneret

Constituit nomenque suae consortis Alaron.

Utilis ad plures laticis medicamine morbos,

Sed mage femineos, ut saepius unda probavit.

875

Adiacet huic Thanatos, quae multis rebus habundat;

Mortifero serpente caret, tollitque venenum

Si sua cum vino tellus commixta bibatur.

Orchades a nobis nostrum quoque dividit aequor,

Hae tres ter denae seiuncto flumine fiunt:

880

Bis denae cultore carent, aliaeque coluntur.

Ultima quae Ytilie nomen de sole recepit

Propter solsticium, quod sol aestivus ibidem

Dum facit, avertit radium, ne luceat ultra;

Abducitque dies ut semper nocte perhenni

885

Aer agat tenebras, faciat quoque frigore pontum

Concretum pigrumque simul, ratibusque negatum.

Insula post nostram praestantior omnibus esse

Fertur Hibernensis, felici fertilitate.

Est etiam maior, nec apes, nec aves nisi raras

890

Educit, penitusque negat generare colubres.

Unde fit ut tellus illinc avecta lapisve

Si superaddatur, serpentes tollat apesque.

Gadibus Herculeis adiungitur insula Gades:

Nascitur hic arbor cuius de cortice gummi

895

Stillat, quo gemmae fiunt super illisa iura.

Hesperides vigilem perhibentur habere draconem,

Quem servare ferunt sub frondibus aurea poma.

Gorgades habitant mulieres corprois hirci,

Quae celeri cursu lepores superare feruntur.

900

Argirae Crissaeque gerunt ut dicitur aurum.

Argentumque simul ceu vilia saxa Corinthus.

Taprobana viret foecundo cespite grata;

Bis etenim segetes anno producit in uno,

Bis gerit aestatem, bis ver, bis coligit uvas

905

Et fructus alios; nitidis gratissima gemmis

Atilis aeterno producit vere virentes

Flores et frondes, per tempora cuncta virendo.

Insula pomorum quae Fortunata vocatur,

Ex re nomen habet, quia per se singula profert:

910

Non opus est illi sulcantibus arva colonis;

Omnis abest cultus nisi quem natura ministrat:

Ultro foecundas segetes producit et uvas,

Nataque poma suis praetonso germine silvis;

Omnia gignit humus vice graminis ultro redundans.

915

Annis centenis aut ultra viviter illic,

Illic iura novem geniali lege sorores

Dant his qui veniunt nostris ex partibus ad se:

Quarum quae prior est fit doctior arte medendi;

Exceditque suas forma praestante sorores;

920

Morgen ei nomen, didicitque quid utilitatis

Gramina cuncta ferant, ut languida corpora curet;

Ars quoque nota sibi qua scit mutare figuram,

Et resecare novis quasi Daedalus aera pennis;

Cum vult est Bristi, Carnoti, sive Papiae

925

Cum vult in nostris ex aere labitur horis.

Hancque mathematicam dicunt didicisse sorores.

Moronoe, Mazoe, Gliten, Glitonea, Gliton,

Tironoe, Thiten, cithara notissima Thiten.

Illuc, post bellum Camblani vulnere laesum

930

Duximus Arcturum, nos conducente Barintho,

Aequora cui fuerant et coeli sydera nota.

Hoc rectore ratis, cum principe venimus illuc,

Et nos quo decuit Morgen suscepit honore,

Inque suis talamis posuit super aurea regem

935

Stulta manuque sibi detexit vulnus honesta,

Inspexitque diu; tandemque redire salutem

Posse sibi dixit, si secum tempore longo

Esset, et ipsius vellet medicamine fungi.

Gaudentes igitur regem commisimus illi,

940

Et dedimus ventis redeundo vela secundis.»

Tunc Merlinus ad haec ait: «O! dilecte sodalis,

Postmodo quanta tulit violato foedere regnum,

Ut modo quod fuerat non sit! nam sorte sinistra

Subducti proceres ac in sua viscera versi,

945

Omnia turbarunt, ut copia diviciarum

Fugerit ex patria bonitasque recesserit omnis,

Et desolati vacuent sua moenia cives.

Insuper incumbit gens Saxona marte feroci,

Quae nos et nostras iterum crudeliter urbes

950

Subvertet, legemque Dei violabit et aedes.

Nempe deus nobis ut corrigat insipientes

Has patitur clades, ob crimina nostra, venire.»

Non dum desierat cum talia protulit alter:

«Ergo necesse foret populo transmittere quemdam,

955

Et mandare duci festina nave redire,

Si iam convaluit; solitis ut viribus hostes

Arceat, et cives antiqua pace reformet.»

«Non» Merlinus ait «Non sic gens illa recedet,

Ut semel in nostris ungues infixerit ortis:

960

Regnum namque prius populosque iugabit et urbes,

Viribus atque suis multis dominabitur annis.

Tres tamen ex nostris magna virtute resistent,

Et multos periment, et eos in fine domabunt:

Sed non perficient, quia sic sententia summi

965

Iudicis existit, Britones ut nobile regnum

Temporibus multis amittant debilitate,

Donec ab Armorico veniet temone Conanus,

Et Cadwalladrus Cambrorum dum venerandus;

Qui pariter Scotos, Cumbros, et Cornubienses,

970

Armoricosque viros sociabunt foedere firmo;

Amissumque suis reddent diadema colonis,

Hostibus expulsis, renovato tempore Bruti,

Tractabuntque suas sacratis legibus urbes.

Incipient reges iterum superare remotos,

975

Et sua regna sibi certamine subdere forti.»

«Nemo superstes erit tunc ex hiis qui modo vivunt,»

Telgesinus ait, «nec tot fera praelia quemquam

Inter concives, quot te vidisse putamus&.raquo;

«Sic equidem,» Merlinus ait, «nam tempore multo

980

Vixi multa videns, et de nostratibus in se,

Et de barbarica turbanti singula gente.

Crimen quod memini cum Constans proditus esset,

Et defugissent parvi trans aequora fratres

Uter et Ambrosius, coeperunt ilico bella

985

Per regnum fieri quod tunc rectore carebat.

Vortigernus enim consul Gewissus in omnes

Agmina ducebat patrias, ut duceret illas,

Laedens innocuos miseranda clade colones:

Denique vi subita rapuit diadema, peremptis

990

Nobilibus multis et regni cuncta subegit.

Ast hii qui fuerant cognato sanguine iuncti

Fratribus, id graviter tolerantes, igne cremare

Coeperunt cunctas infausti principis urbes,

Et turbare suum crudeli milite regnum,

995

Nec permiserunt illum cum pace potiri.

Anxius ergo manens, cum non abstare rebelli

Quivisset populo, parat invitare remotos

Ad sua bella viros, quibus obvius iret in hostes.

Mox ex diversis venerunt partibus orbis

1000

Pugnaces turmae, quas excipiebat honore.

Saxona gens etiam, curvis advecta carinis,

Eius ad obsequium galeato milite venit;

Huic duo praefuerant audaci pectore fratres

Horsus et Hengistus, qui proditione nefanda

1005

Postmodo laeserunt populos, laesereque urbes.

Postquam namque ducem famulatus sedulitate

Attraxere sibi, cives quoque lite propinqua

Viderunt motos leviter quo subdere regem

Possent; in populos verterunt arma feroces,

1010

Ruperuntque fidem proceres quoque praemeditatos

Fraude necaverunt sedentes ferme vocatos

Insimul, ut pacem secum foedusque iugarent,

Truseruntque ducem nivei trans ardua montis:

Quae sibi de regno coepi cantare futura.

1015

Inde domos patriae peragrantes igne cremabant,

Et nitebantur sibimet submittere cuncta.

At Vortimerus cum causa pericula regni

Expulsumque patrem Bruti vidisset ab aula;

Assensu populi sumpsit diadema, feramque

1020

Invasit gentem concives dilaniantem,

Atque coegit eam per plurima bella redire

In Thanatum, qua classis erat quae vexarat illam.

Sed dum diffugerent, bellator corruit Horsus,

Et plures alii, nostris perimentibus illos.

1025

Inde secutus eos circumdedit obsidione

Ilico rex, Tanathum terra marique resistens:

Sed non praevaluit: subito nam classe potiti,

Vi magna fecere viam, ductique per aequor

Exegere suam festino remige terram.

1030

Ergo triumphato bellis victricibus hoste,

Fit Vortimerus rector venerandus in orbe,

Attrectando suum iusto moderamine regnum.

Sed soror Hengisti successus Renua tales

Indignando ferens, protectaque fraude venenum

1035

Miscuit, existens pro fratre maligna noverca,

Et dedit ut biberet, fecitque perire bibentem:

Confestimque suo mandavit trans freta fratri,

Ut remearet item cum tot tantisque catervis

Quot sibi pugnaces posset submittere cives.

1040

Sic igitur fecit; nam tantus in agmina nostra

Venit, ut eriperet cunctis sua praedia praegnans,

Et loca per patrias penitus combureret igne.

Haec ita dum fierent in finibus Armoricanis

Uter et Ambrosius fuerant cum rege Biduco:

1045

Iam gladio fiunt cuncti belloque probati,

Et sibi diversas sociabant undique turmas,

Ut peterent natale solum, gentesque fugarent

Quod tunc instabant patriam vastare paternam.

Ergo dedere suas vento marique carinas,

1050

Praesidioque suis concivibus applicuerunt:

Nam Vortigernum per Cambrica regna fugatum,

Inclusumque, sua pariter cum turre cremarunt.

Enses inde suos vertere recenter in Anglos

Congressique simul vincebant saepius illos,

1055

Et vice transversa devincebantur ab illis.

Denique consertis magno conamine dextris

Instant nostrates, et laedunt acriter hostes,

Hengistumque necant, Christoque volente triumphant.

Hiis igitur gestis, cleri populique favore

1060

Ambrosio regnumque datur, regnique corona,

Postmodo quam gessit tractando singula iuste.

Emensis autem per lustra quaterna diebus,

Proditur a medico, moriturque bibendo venenum.

Mox germanus ei succesit iunior Uter,

1065

Nec primum potuit regnum cum pace tueri:

Perfida gens etenim demum consueta redire,

Venerat, et solita vastabat cuncta phalange.

Oppugnavit eam saevis congressibus Uter,

Et pepulit victam trans aequora, remige verso.

1070

Mox reformavit posito certamine pacem,

Progenuitque sibi natum, qui postmodo talis

Exstitit, ut nulli fieret probitate secundus.

Arturus sibi nomen erat; regnumque per annos

Obtinuit multos, postquam pater Uter obivit:

1075

Idque dolore gravi gestum fuit atque labore,

Et nece multorum per plurima bella virorum.

Nam dum praedictus princeps langueret, ab Angla

Venerat infidus populos, cunctasque per enses

Trans Humbrum patrias submiserat ac periones;

1080

Et puer Arturus fuerat, nec debilitate

Aetatis poterat tantas compescere turmas.

Ergo consilio cleri populique recepto,

Armorico regi mittens, mandavit Hoeli

Ut sibi praesidio festina classe rediret:

1085

Sanguis enim communis eos sociabat amorque,

Alter ut alterius deberet dampna levare.

Mox igitur collegit Hoel ad bella feroces

Circumquaque viros, et multis milibus ad nos

Venit, et Arturo sociatus, pertulit hostes

1090

Saepius agrediens, et stragem fecit acerbam.

Hoc socio securus erat fortisque per omnes

Arturus turmas dum progrederetur in hostes,

Quos tandem vicit patriamque redire coegit,

Composuitque suum legum moderamine regnum.

1095

Mox quoque submisit post haec certamina Scotos,

Ac Hibernenses, convertens bella, feroces

Supposuit patrias illatis viribus omnes:

Et Norwegenses trans aequora lata remotos

Subdidit, et Dacos invisa classe petitos.

1100

Gallorum populos caeso Frollone subegit,

Cui curam patriae dederat Romana potestas:

Romanos etiam bello sua regna petentes

Obpugnans vicit, procuratore perempto

Hybero Lucio, qui tunc collegaque Legnis

1105

Induperatoris fuerat, iussuque Senatus

Venerat ut fines Gallorum demeret illi.

Coeperat interea nostrum sibi subdere regnum

Infidus iustos Modredus desipiensque:

Illicitam venerem cum coniuge regis agebat:

1110

Rex etenim transire volens, ut fertur, in hostes,

Reginam regnumque suum commiserat illi

Ast ut fama mali tanti sibi venit ad aures

Distulit hanc belli curam, patriamque revertens

Applicuit multis cum milibus, atque nepotem

1115

Obpugnans pepulit trans aequora diffugientem.

Illic collectis vir plenus proditione

Undique Saxonibus, coepit committere pugnam

Cum duce, sed cecidit, deceptus gente prophana

In qua confisus tantos inceperat actus.

1120

O quantas hominum strages matrumque dolores

Quarum conciderant illic per praelia nati!

Illic rex etiam letali vulnere laesus

Deseruit regnum, tecumque per aequora vectus,

Ut praedixisti, nimpharum venit ad aulam.

1125

Ilico Modredi duo nati regna volentes

Subdere quisque sibi, coeperunt bella movere,

Alternaque suos prosternere caede propinquos.

Deinde nepos regis dux Constantinus in illos

Acriter insurgens, populos laniavit et urbes,

1130

Prostratisque simul crudeli morte duobus,

Iura dedit populo, regni diademate sumpto.

Nec cum pace fuit, quoniam cognatus in illum

Praelia dira movens violavit cuncta Conanus;

Proripuitque sibi regiones, rege perempto,

1135

Quas nunc debiliter nec cum ratione gubernat.»

Haec illo dicente, cito venere clientes,

Et dixere sibi fontem sub montibus illis

Erupisse novum, laticesque refundere puros,

Qui iam manantes longe per concava vallis

1140

Girabant saltus refluo cum murmure lapsu.

Mox igitur spectare novum consurgit uterque

Festinus fontem, visoque, resedit in herba

Merlinus, laudatque locum limphasque fluentes,

Et miratur eas de cespite taliter ortas.

1145

Moxque siti captus se proclinavit in amnes,

Potavitque libens, et tempora proluit unda:

Utque per internos alvi stomachique meatus

Humor iit laticis, subsedavitque vaporem

Corporis interni, confestim mente recepta

1150

Sese cognovit, rabiem quoque perdidit omnem;

Et qui torpuerat per longum tempus in illo

Sensus item rediit, mansitque quod ante manebat

Sanus et incolumis rursus, ratione recepta.

Ergo Deum laudans vultus ad sidera tollit,

1155

Edidit et voces devoto famine tales.

«O rex! siderea quo constant machina coeli,

Quo mare, quo tellus laeto cum grammine foetus

Dantque foventque suos, crebroque iuvamine prosunt

Humano generi profusa fertilitate;

1160

Quo sensus rediit mentisque revanuit error!

Raptus eram michimet; quasi spiritus acta sciebam

Praeteriti populi praedicebamque futura;

Tunc rerum secreta sciens, volucrumque volatus,

Stellarumque vagos motus, lapsusque natantum.

1165

Id me vexabat, naturalemque negabat

Humane menti districta lege quietem:

Nunc in me redii, videorque vigore moveri

Quo vegetare meos animus consueverat artus.

Ergo, Summe Pater, tibi sic obnoxius esse

1170

Debeo, condignas ut digno pectore laudes

Dicam, semper agens laetus libamina laeta.

Bis etenim tua larga manus mihi profuit uni,

Munere dando novum viridi de cespite fontem:

Nam modo possideo latices quibus ante carebam,

1175

Et reducem capitis sumpsi potando salutem. –

Ista sed inde venit bis, o dilecte sodalis,

Ut fons iste novus sic effluit, atque reformet

Me mihi, qui fueram quasi vecors hactenus ex me?»

Telgesinus ait: «Rerum Moderator opimus

1180

Flumina per species divisit, et addidit ultro

Cuique suas vires ut prosint saepius aegris.

Sunt etenim fontes, fluviique lacusque per orbem,

Qui virtute sua multis et saepe medentur.

Albula namque rapax Romae fluit amne salubri,

1185

Quem sanare ferunt certo medicamine vulnus.

Manat in Italia fons alter, qui Ciceronis

Dicitur; hic oculos ex omni vulnere curat.

Aethiopes etiam stagnum perhibentur habere

Quo velut ex oleo facies perfusa nitescit.

1190

Affrica fert fontem qui vulgo Zema vocatur;

Potus dat voces subita virtute canoras.

Dat lacus Italiae Dictonus taedia vini;

Qui de fonte Chios potant perhibentur habere.

Fertur habere duos tellus Boetica fontes;

1195

Hic facit immemores, memores facit ille bibentes.

Continent ipsa lacum tam dira peste nocivum,

Ut generet furias nimiaeque libidinis aestum.

Fons Syticus venerem, venerisque repellit amorem.

Campana regione fluunt, ut dicitur, amnes

1200

Qui faciunt steriles foecundas flumine poto:

Idem dicuntur furias abolere virorum.

Aethiopum tellus fert rubro flumine fontem;

Qui bibit ex illo limphaticus inde redibit.

Fons Lentus fieri numquam permittit abortum.

1205

Sunt duo Sycilia fontes; steriles facit alter,

Alter foecundans geniali lege puellas.

Flumina Thessaliae duo sunt virtutis opimae;

Hoc potans nigrescit ovis, candescit ab illo;

Ast ab utroque bibens variato vellere degit.

1210

 Clitumnus lacus est, quem continet Umbrica tellus;

Hic aliquando boves fertur producere magnos:

Inque Reatina fit aequorum dura palude

Ungula confestim dum progrediuntur arenas.

Asphaltite lacu Iudaeae, corpora mergi

1215

Nequaquam possunt, vegetat dum spiritus illa.

At contra stagnum Sygen fert Indica tellus,

Quo res nulla natat, sed mergitur ilico fundo:

Et lacus est Aloe quo res non mergitur ulla,

Omnia sed fluitant quamvis sint plumbea saxa;

1220

Fons quoque Marsidiae compellit saxa natare,

Stix fluvius de rupe fluit, perimitque bibentes;

Hac clades eius testatur Achadia tellus.

Fons Ydumeus quater inmutando diebus,

Mira lege, suos fertur variare colores;

1225

Pulverulentus enim, viridisque fit, ordine verso,

Fit quoque sanguineus, fit limpidus amne decoro:

Ex hiis per ternos unum retinere colorem

Asseritur menses semper volventibus annis.

Rogotis lacus est, eius quoque profluit unda:

1230

Ter fit amara die, ter dulci grata sapore.

Epiri de fonte faces ardere feruntur

Extinctae, rursusque suum deponere lumen.

Sic algere die perhibetur fons Garamantum,

Et, vice transversa, tota fervescere nocte.

1235

Ut neget accessum prae frigore praeque calore.

Sunt et aquae calide multos fervore minantes,

Fervoremque trahunt, dum perlabuntur alumen

Aut sulphur, quibus est vis ignea grata medendi.

His aliisque Deus ditavit viribus amnes,

1240

Ut fierent aegris subitae medicina salutis,

Et manifestarent quanta virtute Creator

Praemineat rebus, dum sic operatur in illis.

Hos etiam latices summa ratione salubres

Esse reor, subitamque reor conferre medelam,

1245

Nunc potuere novo sic erumpendo liquore.

Hii modo sub terra per concava coeca fluebant,

Ut plures alii qui submanare feruntur;

Forsitan excursus illorum praepediente

Obice, vel saxi, vel terrae pondere lapsae.

1250

Retrogradum cursum facientes arbitror illos

Paulatim penetrasse solum fontemque dedisse.

Sic plures manare vides, iterumque redire

Sub terram, rursusque suas tenuisse cavernas.»

Haec ita dum gererent, rumor discurrit ubique

1255

In Calidone novum silvis erumpere fontem,

Sanatumque virum postquam potavit ab illo,

Tempore qui multo rabie corruptus, et isdem

Extiterat silvis ritu vivendo ferarum.

Mox igitur venere duces proceresque videre,

1260

Et collaetari curato flumine vati.

Cumque statum patriae per singula notificassent,

Atque rogaretur sua sceptra resumere rursus

Et tractare suam solito moderamine gentem;

Sic ait: «O iuvenes! mea non hoc exigit aetas

1265

In senium vergens, quae sic michi corripit artus

Ut vix praeteream laxatis viribus arva.

Iam satis exegi longaevo tempore laetos

Glorificando dies, michi dum rideret habundans

Copia magnarum profuse diviciarum.

1270

Roboris annosi silva stat quercus in ista,

Quam sic exegit consumens cuncta vetustas

Ut sibi deficiat succus, penitusque putrescat.

Hanc ego cum primum coepisset crescere vidi,

Et glandem de qua processit forte cadentem

1275

Dum super astaret picus ramumque videret,

Hic illam crevisse suo iam pene sedebam

Singula prospiciens, tunc et verebar in istis

Saltibus atque locum memori cum mente notavi.

Ergo diu vixi, mea me gravitate senectus

1280

Detinuit dudum, rursus regnare recuso.

Me Calidonis opes viridi sub fronde manentem

Delectant pocius quam quas fert India gemmae,

Quam quod habere Tagus per littora dicitur aurum,

Quam segetes Siculae, quam dulcis Methidis uvae,

1285

Aut celsae turres aut cinctae moenibus urbes,

Aut fraglascentes Tirio medicamine vestes.

Res mihi nulla placet me quae divellere possit

Ex Calidone mea, me iudice, semper amoena.

Hic ero dum vivam pomis contentus et herbis;

1290

Et mundabo meam pia per ieiunia carnem,

Ut valeam fungi vita sine fine perhenni.»

Haec dum dicebat, proceres super aethera cernunt,

Agmina longa gruum, flexo per inane volatu

Ordine girantes per littora certa videre

1295

Posset in exstructa liquido super aere turma.

Haec admirantes, Merlinum dicere poscunt

Quid certe fuerat quod tali more volerant.

Mox Merlinus eis: «Volucres, ut caetera plura,

Natura propria ditavit Conditor orbis;

1300

Sic didici multis silvis habitando diebus.

Est igitur natura gruum dum celsa pererrant

Si plures assint, ut earum saepe volatu

Aut hanc aut aliam videamus inesse figuram:

Una modo clamando monet servare volando,

1305

Turbatus solitis ne discrepet ordo figuris:

Aut dum raucescit subit altera deficienti.

Excubias noctis faciunt, custosque lapillum

Sustinet in digitis dum vult expellere sompnos:

Cumque vident aliquos, subito clamore citantur.

1310

Penne nigrescunt cunctarum quando senescunt.

Ast aquilae, quae nomen habent ab acumine visus,

Obtuitus tanti prae cunctis esse feruntur,

Ut perferre queant, non flexo lumine, solem;

Ad radium pullos suspendunt scire volentes

1315

Illo vitato ne degener exstet in illis

In montis sublime manent super aequora pennis,

Aspirantque suas imo sub gurgite praedas;

Ilico descendunt rapido per inane volatu,

Et rapiunt pisces ut poscit origo natantis.

1320

Postposito coitu, sine semine saepe mariti

Concipit et generat (dictu mirabile) vultur:

Haec per celsa volans aquilarum more, cadaver

Naribus elatis longe trans aequora sentit,

Quod quamvis tardo non horret adire volatu

1325

Ut sese valeat praeda saciare cupita.

Idem centenis robustus vivit in annis.

Nuntia veris avis crepitante ciconia rostro,

Dicta fovere suos in tantum sedula natos,

Exuat ut proprias nudato pectore plumas:

1330

Haec cum bruma venit, fertur vitare procellas,

Et fines Asiae ductu cornicis adire.

Pascit eam pullus senio cum deficit aetas,

Quod depavit eum iam debuit ipsa diebus.

Excedit volucres dulci modulamine cunctas,

1335

Cum moritur, cignus nautis gratissimus ales.

Hunc in Hiperboreo perhibent accedere tractu,

Ad cantum citharae per littora forte sonantis.

Strucio quae ponit sub pulvere deserit ova,

Ut foveantur ibi dum negligat ipsa fovere:

1340

Inde creantur aves radio pro matre cubante.

Ardea cum pluvias tempestatesque perhorret,

Evolat ad nubes ut tanta pericula vitet.

Hinc illam subitos dicunt portendere nimbos,

Sublimem quociens spectant super aethera nautae.

1345

Unica semper avis divino munere phoenix

In terris Arabum redivivo corpore surgit:

Cumque senescit adit loca fervidiora calore

Solis, et ingentes ab aromate iungit acervos,

Componitque rogum, quem crebris motibus alae

1350

Succendit, ferturque super, penitusque crematur.

Producit volucrem pulvis de corpore facta,

Et fit item phoenix hac lege novata per aevum.

Nidificare volens fert cinnom [on] cinomolgus,

Aedificatque suum pro cero robore nidum:

1355

Illinc pennatis homines abducere telis

Moverunt cumulum soliti transmittere venum.

Alcion avis est quae stagna marina frequentat,

Aedificatque suos hiemali tempore nidos:

Dum cubat, aequora sunt septem tranquilla diebus,

1360

Et venti cessant, tempestatesque remissae

Inpendunt, placidam volucri famulando quietem.

Psitacus humanam proprio (o) modulamine vocem

Dum non spectatur prorsus proferre putatur:

Intermiscet «ave» verbis et «chaere» iocosis.

1365

Est pelicanus avis pullos consueta necare,

Et confusa tribus lugere dolore diebus.

Et scindens venas educit sanguinis undas,

Et vitae reduces reddit rorando volucres.

Dum Diomedeae lacrimosa voce resultant,

1370

Et faciunt planctus, subitam portendere mortem

Dicuntur regum, vel magna pericula regni:

Cumque vident aliquem, discernunt ilico quis sit,

Barbarus an Graecus; nam Graecum plausibus alae

Et blandimentis adeunt, laetaeque resultant;

1375

Circueunt alios, pennisque feruntur iniquis,

Horrentique sono velut hostes agrediuntur.

Mennonides quinto semper dicuntur in anno

Mennonis ad tumulum longo remeare volatu,

Et deflere ducem Troiano marte peremptum.

1380

Fert quoque mirandam splendens circinea pennam,

Nocte sub obscuraque fulget ut ignea lampas,

Atque ministrat iter si praeportetur eunti.

Quando nidificat, divellit ab arbore picus

Claveos et cuneos quos non divelleret ullus;

1385

Cuius ab impulsu vicinia tota resultant.»

His igitur dictis, quidam vesanus ad illos

Accessit subito, seu sors conduxerat illum;

Terrifico clamore nemus complebat et auras,

Denique supposito laniat sua corpora rostro,

1390

Et quasi saevus aper spumabat, bella minando.

Ocius ergo virum capiunt, secumque sedere

Cogunt, ut moveat risusque iocosque loquendo.

Inspiciens igitur vates attentius illum,

Quis fuerit recolit, gemitumque reducit ab imo

1395

Pectore, sic dicens: «Non haec fuit eius ymago

Olim, dum nobis iuvenilis floruit aetas:

Pulcher enim fortis fuerat tunc tempore miles,

Et quem nobilitas regumque ferebat origo!

Hunc mecum pluresque simul tunc dives habebam,

1400

Totque bonis sociis felix censebar eramque.

Accidit interea dum venaremur in altis

Montibus Argustli nos devenisse sub una

Quae patulis ramis surgebat in aera quercu.

Fons ibi manabat viridi circumdatus herba

1405

Cuius erant latices humanis haustibus apti;

Ergo siti pariter correpti, sedimus illic,

Et fontis puros avide libavimus amnes.

Deinde super teneras solito conspeximus herbas

In rivo fontis redolentia poma iacere:

1410

Mox ea collegit qui primus adhaeserat iste,

Porrexitque michi, subito pro munere ridens,

Ergo distribui data poma sodalibus, et me

Expertem feci, quia non suffecit acervus.

Riserunt alii quibus impertita fuerunt,

1415

Meque vocant largum, cupidis quoque faucibus illa

Agrediendo vorant, et pauca fuisse queruntur.

Nec mora: corripuit rabies miserabilis istum

Et cunctos alios, qui mox ratione carentes

More canum sese lacerant mordendo vicissim;

1420

Strident et spumant, et humi sine mente volutant.

Denique digressi sunt illinc, more lupino,

Complentes vacuas miseris ululatibus auras.

Haec mihi non illis, velut aestimo, poma dabantur;

Postmodo seu didici; nam tunc in partibus illis

1425

Una fuit mulier, quae me dilexerat ante

Et mecum multis venerem saciaverat annis:

Hanc postquam sprevi secumque coire negavi,

Ut me dampnaret rapuit mox laeva voluntas.

Cumque monens aditus alios reperire nequiret,

1430

Apposuit fonti super illita dona veneni,

Quo rediturus eram, meditans hac arte nocere

Si fruerer pomis in gramine forte repertis.

At me sors melior sic conservavit ab illis

Ut modo praedixi: sed eum compellere quaeso

1435

Hoc de fonte novo limphas potare salubres,

Ut, si forte suam possit rehabere salutem,

Se cognoscat item, mecumque laboret in istis

Saltibus in Domino dum postera vita manebit.»

Sic igitur fecere duces; sumptoque liquore

1440

Redditur ille sibi qui vecors venerat illuc,

Cognovitque suos subito curatus amicos.

Tunc Merlinus ait: «Tibi nunc constanter eundum

Est in agone Dei, qui te tibi reddidit, ut nunc

Ipsemet inspectas qui per deserta tot annis

1445

Ut fera vixisti sine sensu turpis eundo;

Ne modo diffugias fructices, ratione recepta,

Aut virides saltus quos iam limphando colebas,

Sed mecum maneas; ut quos tibi surripiebat

Vis verunca dies, iterum reparare labores

1450

Obsequio Domini, quod erit per singula mecum

Ex hoc nunc commune tibi, dum vivit uterque.»

Ergo sub hoc Maeldinus ait, nam nomine tali

Dictus erat: «Non hoc, pater o venerande, recuso!

Laetus enim tecum silvas habitabo, Deumque

1455

Tota mente colam, tremulos dum rexerit artus

Spiritus iste meos, quem te doctore piabo.»

«Sic et ego faciam vobiscum tertius auctus;»

Telgesinus ait: «Despecto themate mundi!

Iam satis exegi vivendo tempora vane,

1460

Et nunc tempus adest quo me mihi te duce reddam.

Vos sed abite duces urbes defendere vestras:

Non decet ut nostram vestro sermone quietem

A modo turbetis: satis applausistis amico.»

Discedunt proceres, remanent tres et Ganieda

1465

Quarta, soror vatis, sumpta quoque denique vita

Ducebat vitam regis post fata pudicam,

Quae modo tot populos indicto iure regebat

Nunc cum fratre sibi silvis nil dulcius exstat.

Hanc etiam quandoque suis rapiebat ad alta

1470

Spiritus, ut caneret de regno saepe futura.

Ergo die quadam cum fratris staret in aula,

Inspiceretque domos radiantes sole fenestra,

Edidit has dubias dubio de pectore voces:

«Cerno Ridichenam galeatis gentibus urbem

1475

Impletam, sacrosque viros, sacrasque tyaras

Nexibus addictos, sic consiliante iuventa,

Pastor in excelsa mirabitur edita turris,

Et reserare sui cogetur fictile dampni.

Cerno Kaerloyctoyc vallatam milite saevo

1480

Inclusosque duos quorum divelliter alter

Ut redeat cum gente fera, cum principe vallis,

Et vincat rapto saevam rectore catervam.

Heu quantum scelus est, capiant ut sidera solem!

Cui sullabuntur nec vi nec marte coacta.

1485

Inspicio binas prope Kaerwen in aere lunas,

Gestarique duos nimia feritate leones.

Inque duos homines unus miratur, et alter

In totidem, pugnamque parant et cominus astant:

Insurgunt alii, quartumque ferocibus armis

1490

Acriter obpugnant, nec praevalet ullus eorum,

Perstat enim clipeumque movet telisque repugnat,

Et victor ternos confestim proterit hostes,

Impellitque duos trans frigida regna Boetes,

Dans alii veniam qui postulat, ergo per omnes

1495

Diffugiunt partes tocius sidera campi.

Armoricanus aper quercu protectus avita,

Abducit lunam gladiis post terga rotatis.

Sidera bina feris video committere pugnam

Colle sub Urgenio quo convenire Deyri

1500

Gewissique simul, magno regnante Cohelo.

O quanto sudore viri tellusque cruore

Manat, in externas dum dantur vulnera gentes.

Considit in latebras collisum sydere sidus,

Absconditque suum renovato lumine lumen.

1505

Heu quam dira fames incumbit, ut arceat alvos

Evacuatque suos populorum viribus arctus!

Incipit a Kambris, peragratque cacumina regni,

Et miseras gentes aequor transire cohercet.

Diffugiunt vituli consueti vivere lacte

1510

Vaccarum Scotiae morientum clade nephanda.

Iteque, Neustrenses! cessate diutius arma

Ferre per ingenium violento milite regnum.

Non est unde gulam valeatis pascere vestram,

Consumpsistis enim quicquid natura creatrix

1515

Fertilitate bona dudum produxit in illa.

Christe! tuo populo fer opem: compesce leones

Da regno placidam, bello cessante, quietem.»

Non super hoc tacuit, commiranturque sodales,

Germanusque suus, qui mox accessit ad illam,

1520

Hocque modo verbis applaudens fertur amicis:

«Tene soror voluit res praecantare futuras

Spiritus, osque meum compescuit atque libellum?

Ergo tibi labor iste datur; laeteris in illo,

Auspiciisque meis devote singula dicas.»

1525

Duximus ad metam carmen: vos ergo Britanni

Laurea serta date Gaufrido de Monumeta.

Est etenim vester: nam quondam praelia vestra

Vestrorumque ducum cecinit scripsitque libellum

Quem nunc Gesta vocant Britonum celebrata per orbem.