| |
|
-
- A n t i c l a u d i a n u s
s i v e D e o f f i c i i s
v i r i b o n i e t p e r f e c t i
L i b e r n o n u s e t u l t i m u s
- ____________________________________
- Iam pedites in bella ruunt, iam sanguinis audent
Fundere primicias, iam libamenta cruoris
Prima dare affectant primeuaque uulnera belli.
Pulueris insurgunt nebule, nouus imber inundat
- 5
- In terris, dum tela pluunt, dum pulueris imber
Funditur, et celum telorum nubila uelant,
Et ferri splendore nouo noua fulgura lucent.
Mente calens, feruens animo, flammata furore,
Prima uiro mouet assultus Discordia, primum
- 10
- Aggreditur Martem, primo casura tumultu.
Impetus urget equos, Lis suggerit arma, sagitam
Ira ministrat ei. Furor arcum preparat, ensem
Liuor et ad pugnam reliquis feruencius ardet.
Ergo sagita uolat, prenuncia Martis, et hostem
- 15
- Impetuosa petit, quam totis uiribus actam
Dirigit in iuuenem Discordia. Nec tamen ictus
Dextre mittenti respondet, parma sagitam
Respuit et totos abiectus umbo repellit.
Tunc animi uires et totum robur in unum
- 20
- Colligit et Marti se totum deuouet ille.
Indulget freno iuuenis, calcaribus urget
Cornipedem, nec segnis, hebes, pinguedine lassus,
Lentescit sonipes, sed eodem Martis amore
Militat, hostiles frangens cum milite turmas.
- 25
- Aduersas igitur partes inuadit et ipsis
Hostibus occurrens, uagina liberat ensem.
Nec tonat ille minis, sed solo fulminat ense,
Ferro cuncta probat nec uerbo disputat, immo
Verberibus multisque modis concluditur hosti.
- 30
- Excipit a reliquis illam que prima furoris
Causa fuit, que prima dedit fomenta laborum.
Hanc igitur mucrone petens, a corpore uitam
Extorquet, cogitque mori quam uiuere mundo
Mors erat, et mundi mortem mors una retardat.
- 35
- Non satis est uidisse mori, plus exigit hostis:
Ense metens caput, a trunco diffibulat ora,
Et merito caput a trunco discordat in illa
Per quam lis, odium, rabies, dissensio, rixa
Prima fuit, per quam primo conflictus et ire
- 40
- Primeuique metus et belli prima cupido.
Ergo solo iacet exanimis que reddidit olim
Exanimes alios, sed ea moriente, suorum
Emoritur uirtus, unius pena redundat
In multas, morbus capitis descendit in artus.
- 45
- Iam Timor ipse timet, Lis subditur, Ira tepescit,
Mitescit Rabies, cadit Impetus, occidit ipse
Liuor, languescit Odium, Furor arma resignat.
Assunt uirtutes iuueni, que Martis eodem
Succense stimulo, reliquos armantur in hostes;
- 50
- Hos perimunt illosque fugant, bellatur in omnes.
Vera Fides perimit Odium, Concordia Litem,
Pax Iram, Rabiem Constancia Spesque Timorem.
Non minor ad pugnam sed maior surgit in iram
Pauperies, non ense tonans, non fulgure teli
- 55
- Bella minans, nulla lorice ueste refulgens,
Nec clipeo munita latus, nec casside uultus,
Sed nodis uariis callosa, nec arte polita;
Sed uultus ueteres retinens primamque figuram,
Claua uicem gerit armorum, sed quod minus arma
- 60
- Dant, supplent animi, dat mens quod perdit in armis.
Pauperies ruit in iuuenem clauaque minatur
Funera, librat eam, librata percutit. Ictum
Ille stupet, tanto dum cassis subsidet ictu,
Sed tamen instantis ictus Constancia partem
- 65
- Eludit mucrone suo; magis ergo furore
Vritur et magno strepitu bacchatur Egestas,
Dum uidet in cassum clauam seuire nec illam
Respondere sibi. Tunc ictus dupplicat, immo
Multiplicat, sed claua suo nugatur in ictu;
- 70
- Nam quociens claue Paupertas obicit ictus,
Argumenta suo Virtus mucrone refellit.
Sed postquam sua bella uidet nil posse, ministros
Acrius ad pugnam stimulat: Labor irruit, instat
Esuries, Sitis insultat, Ieiunia pugnant,
- 75
- Insurgunt uigiles Cure, dant arma Labori
Gleba, lapis, fustes, telum de stipite querno.
Esuries armata capit carecta, ministrat
Tela Sitis, relique paribus bacchantur in armis.
Sed iuuenis prior occurrit, prior obuiat hosti,
- 80
- Pauperiem prior aggreditur celerique uolatu
Cornipedis pariterque suo cognamine nitens,
Accumulat uires haste qua deicit illam
Que terre deiecta iacet. Petit ergo iacentem;
Non tamen illius scrutatur uiscera ferro,
- 85
- Nec rotat ense caput, nec inhebriat ora cruore,
Funere famoso dedignans claudere uitam
Hostis et insigni leto pensare ruinam.
Sed conculcat eam, confundens ora iacentis,
Deiectamque solo pedibus triturat equinis.
- 90
- Cogitur ergo mori iamdudum mortua mundo
Pauperies nec mors animum predatur in illa,
Sed pocius mens una manet languetque repensa
Mors a mente minor, multumque diuque resistit
Mens morti, tandemque simul cum morte recedit;
- 95
- Dum sic in fatum concedit iuraque fati
Paupertas, proprium moriens depauperat agmen.
Cetus eget: qui diues erat, dum uixit Egestas,
Ejus diuicie pereunt omnisque facultas
Pauperie pereunte perit; coguntur egere
- 100
- Conciues, quos illa prius ditauit egendo.
Languescit Labor exhaustus, Sitis effugit, arma
Deicit Esuries, fugiunt Ieiunia, Cure
Depereunt; sic turba minor majore ruina
Deprimitur populusque perit pereunte magistro.
- 105
- Ergo Quies Penam, Sacies Ieiunia, Curas
Pax fugat, Esuriem deuicit Copia, languet
Vbertate Sitis et uicta Carencia cedit.
Tunc comitum supplere uolens Intamia casus,
Forcior assurgit, sociorum uendere mortes
- 110
- Temptat et hostili leto saciare dolorem.
Irruit in iuuenem, sed uerbo preuenit ictum,
Et uerbis accuens conuicia: «Proh pudor!» inquit,
«Gens euo, sensu, cautela, uiribus, armis
Pollens unius iuuenis subcumbet inhermi
- 115
- Milicie nostraque feret de gente triumphum
Iste puer?» Nec plura loquens, delegat in illum
Telum, demonstrans facto quod uoce minatur.
Missile decurrens cum uerbo uerberat auram,
Nec uice legati pacem denunciat, immo
- 120
- Bella gerit, cursuque ruens, Infamia telum
Insequitur, telo cursu contendit et hostem
Ense petit, mucrone uolens succurrere telo,
Vt, si forte uiri deludant arma sagitam,
Vel modica teli rabies deseuiat ira,
- 125
- Teli mucro furens algentes suppleat iras.
Ergo sagita, memor dextre que miserat illam,
Insilit in frontem iuuenis, sed cassis euntem
Sistit, eam retinet, gressus negat, obstat eunti.
Sed teli supplere uolens Infamia lapsum,
- 130
- Succurrit telo, nudo mucrone, sed ictum
Excipit a galea medius Fauor, ensis ab ictu
Decidit et comitis supplet male dampna sagite.
Sed postquam ducis insultus nil posse clientum
Turba uidet, magis in rabiem succenditur; ergo
- 135
- Forcius arma rapit, pugnant Contagia, Murmur
Irruit, insurgunt Conuicia, Dedecus instat.
Sed iuuenis nec mente iacet, nec frangitur hoste,
Nec terrore pauet, nec uulnere lesus oberrat,
Sed cornu quo Fama sue preconia laudis
- 140
- Intonat, ad tempus Fame subducit et hostem
Hoc mucrone ferit, uires in uulnere multo
Monstrat et egressus crebro reseratur in ictu.
Hostis in occasu Pudor occidit, arma reponit
Murmur, mutescunt Conuicia, Dedecus iram
- 145
- Nescit, Contemptus moritur, Contagia cedunt.
Dedecus ergo Fauor extinguit, Fama Pudorem;
Gloria supplantat Murmur, Conuicia Laudes,
Contemptum predatur Honor, Contagia Virtus.
Quamuis pigra foret, quamuis longeua Senectus,
- 150
- Quamuis delirans, quamuis torpore fatiscens,
Prona tamen calet in bello, iuuenescit in armis,
Nec baculi iam querit opem, suffulta furore,
Nec regimen poscit que substentatur ab ira,
Debilitate potens, morbo robusta, dolore
- 155
- Diues, segnicie fortis, pigredine prompta.
Ergo propinqua neci, morti uicina propinque,
Florida canicie, rugis sulcata Senectus
Oppositum ruit in iuuenem, nec primitus instat
Ense, nec aggreditur telo, nec cuspide pulsat,
- 160
- Sed quadam specie lucte cognatur ut illum
In terram demittat, equm subducat et armis
Exutum liber gladius grassetur in hostem.
Sed monitu calcaris equs succensus in illam
Irruit et terre miseram deponit, at illa
- 165
- Exurgens uires pariter cum mente resumit.
Vertit in arma manus et spem deponit in armis,
Sed cassis torpore iacet, scalore senescit,
Atque situ scabre morsum rubiginis horret.
Parma suum multa rubigine computat euum
- 170
- Nec uetat ingressum nudata crate sagitis.
Lorice fragiles mordens rubigo cathenas
Dissuit et iunctis addit diuorcia squamis.
Pigritat affixus uagine mucro nec extra
De facili prodit, longo tempore quiescens,
- 175
- Quem Senium nudare parat; sed degener ensis
Respuit egressus istos dextreque monenti
Denegat officium, malens torpore quietis
Vti quam uarios belli sen tire tumultus.
Sed tamen a loculo tandem producitur ensis
- 180
- Segnis, hebes, scalore iacens nec iam memor ire
Bellorum, pacemque magis quam bella requirit
Hic mucro, si mucro tamen de iure uocari
Debeat hic gladius et non mucronis ymago.
Impetit ergo uirum gladio munita Senectus,
- 185
- Vulnus ab ense petit, sed uulneris immemor ensis,
In cassum pulsans, aditus ad uulnera nescit,
Sed stupet ad galeam, uario delirus in ictu.
Ergo Senecta, uidens proprium nil posse furorem,
Miratur seseque dolet sine uulnere uinci;
- 190
- Sed quamuis esset morti uicina, propinquam
Maturare uolens, hostis sibi prouocat ensem.
Sed iuuenis, miseratus eam nec digna rependens
Hosti pro meritis, nolenti uiuere uitam
Concedit fatumque negat sua fata uolenti.
- 195
- Sistit equm, frenum retinens, sermone Senectam
Aggrediens animosque truces et uota retardans,
Prodit in hec: «Cur fata paras, cui proxima fatur
Mors finem, cui uita mori, cui uiuere fatum?
Cur queris tibi concessum? Cur poscis inepte
- 200
- Quod Natura parat, quod mors uicina minatur?
Vtere que restat uita nec quere propinquos
Anticipare dies; uite compendia mortem
Solentur, mortis dispendia uita repenset».
Ergo uicta fugit belloque renunciat, ensem
- 205
- Deicit, expellit clipeum galeamque Senectus
Exuit, et solo baculo contenta recedit.
Debilitas perdit uires belloque recedens
Languescit Morbus, Langor fit morbidus, heret
Lapsus, labuntur Deffectus, Tedia languent.
- 210
- Jam comites errare uidens et cedere pugne
Fletus adest, partemque suam succumbere bello
Luget, et abscisso meret uelamine Luctus
Vtque erat impaciens, gressum maturat et hostem
Impetuosus adit, galeeque resoluere nodos
- 215
- Temptat, ut ad uulnus ingressum preparet ensi.
Sed Risus succurrit ei, mucrone lacertum
Dissuit a trunco, galee manus hesitat, herens
Emoritur proprioque stupet priuata rigore.
Iam Gemitus sua dampna gemit, iam Luctus inundans
- 220
- Assumit sibi se, Fletus lacrimatur et omnis
Turba comes, meret Planctus Lacrimeque madescunt.
Iam Dolor ipse dolet, perdens fomenta doloris,
Deprimitur Pressura, cadunt Lamenta, Ruine
Depereunt omnisque perit uiolencia Luctus.
- 225
- Gaudia Tristiciem, Pressuram Gloria, Planctum
Prosperitas, Lamenta locus, Felicia Casus
Exuperant, uincitque mali fastidia Risus.
At Venus ipsa furit, cui forcior ira nephasque
Maius et insultus peior grauiorque potestas.
- 230
- Dum comitum languere manus, rarescere pugnam
Luget, et hostiles animoque manuque caternas
Crescere, iamque suos dolet expirasse furores,
Ignitam tamen illa facem, que fulminis ipsam
Mentitur speciem, que saxa resoluere, cautes
- 235
- Extenuare solet, ferrum mollescere, rupes
Inflammare, rapit instanter, uibrat in hostem.
Has pugnas, hec bella tremens, hec prelia uitans
Expectare timet iuuenis; fuga consulit illi
Consilioque fuge uenientes effugit ictus.
- 240
- Fax ignita cadit, expirat in aere, uires
Amittit, dum nulla manent fomenta caloris.
Hic tamen a tergo Parthorum more sagitam
Dirigit in Venerem nec fallitur illa, sed ictum
Primo proponit, assumit uulnus et inde
- 245
- Mortem concludit, nec ad hec instare Libido
Argumenta potest, dum sic concluditur illi.
Sic iuueni sub Marte nouo noua laurea cedit:
Dum fugit, ergo fugat; dum cedit, ceditur illi;
Dum cadit, erigitur; uincit, dum uincitur; audet,
- 250
- Dum timet; expugnat, dum pugnam deserit; absens
Instat et in bello preuentus, preuenit hostem.
Dum moritur, sua fata stupet Cytherea, nec ipsam
Credit adesse necem, quamuis mors ipsa loquatur.
Cum per eam soleant alii succumbere leto,
- 255
- Vix credit se posse mori, sed proxima tandem
Fata uidens, prorumpit in has moritura querelas:
«Heu! tociens uictrix uno delirat in actu
Nostra manus, tociens uincens nunc uicta fatiscit
Que falli nescit, quam nunc Fortuna fefellit!
- 260
- Nunc alget meus ille calor, meus ille caminus
Qui solis flammas urit, succendit in undis
Neptunum, Bachum bachari cogit et ipsum
Fulminat igne Iouem, superis furatur honorem
Numinis et multos cogit seruire potentes.
- 265
- Nunc mea tela iacent, quibus olim uictus Achilles
Cessit, degeneri mentitus ueste puellam;
Inque colum clauam uertens, in pensa sagittas,
In fusum pharetras, Alcides degener armis
Totus femineos male degenerauit in actus».
- 270
- Hec ait et uitam pariter cum uoce reliquit.
Iam timet Excessus, jam bello cedere querit,
Iam mens alta cadit, iam mentis decidit ardor,
Dum comitis uidet occasum qui maxima belli
Pars erat et prima tocius Martis origo.
- 275
- Hasta tamen uibrata uolat, sed deuiat, hostem
Dum petit hec; mittensque manus male consulit illi
Que, male dum regitur, errans declinat ab hoste,
Nec saltem clipei partem prelibat eundo.
Tunc iuueni delegat opem Moderancia, ferrum
- 280
- Nudat et hostilem turbat frangitque cateruam.
Pugnat in Excessum Moderancia, sobria Fastum
Aggreditur Racio, Penam Tolerancia, Luxum
Sobrietas, sed pugna fauet Virtutibus, harum
Deffendit partes Victoria. Vincitur ergo
- 285
- Fastus, Luxus abit, cessat Gula, Crapula cedit.
Tunc Carnis Stimulus furtiuo Marte reluctans,
Impetit a tergo iuuenem temptatque latenter
Insultare uiro. Tamen istos prouida sentit
Insultus Racio, nec torpet pigra, sed illi
- 290
- Obuiat, indomitum retinet sistitque furentem.
Sed tamen ille diu Racionis uiribus obstans,
Ex equo contendit ei multumque repugnat
Luctans, et tandem uictus submittitur hosti.
Acrius in iuuenem uolat Imprudencia, nullam
- 295
- Bellandi seruat legem, sed turbine belli
Turbida, nil animo retinet nisi Martis amorem.
Mole sua fixum summa de rupe molarem
Extorquere cupit, sub quo nutaret Achilles,
Alcides gemeret totusque fatisceret Athlas.
- 300
- Sed uires honeri cedunt, et pondere uicta
Vis hebet, atque grauem patitur sub mole ruinam.
Obstat ei Fronesis, et jam sub pondere uictam
Vincit et inuitam feriari cogit ab armis.
Segniciem superat Solercia, Seria Ludum,
- 305
- Vtilitas Dampnum, Studium fugat Occia, Sensus
Stulticiam dampnat, Nugasque Silencia uincunt.
Non ultra retinens iras mentisque tumultus,
Impietas sese bellando predicat et se
Rixando loquitur, uerbis rixatur et ictu
- 310
- Consummat rixas; probat ense quod ore fatetur.
Errat in errore Martis, bellique furore
Plus ferit, inque uia Martis fit deuia, legem
Bellandi sine lege tenens, sine federe fedus.
Dum minus in uulnus deseuit mucro, securim
- 315
- Arripit, ut redimat gladii delicta securi.
Ergo uirum ferit et uires consumit in illo,
Sed iuuenis stat securus sub mole securis.
Assistens Pietas nec ferro militat, immo
Blandiciis precibusque cupit mollescere bellum.
- 320
- Sed tamen imbre precum grauius succenditur ardor
Bellandi, donantque preces fomenta furori.
Sed postquam nil blandicie, nil uerba fauoris,
Nil ualuere preces, Pietas mellita resignat
Verba, rapit ferrum, bellumque refellere bello
- 325
- Incipit et ferrum ferro, fallitque securim
Obiectu clipei, uariosque reuerberat ictus.
Sed tandem uario deuicta labore, fatiscit
Impietas, cedens Marti, sine Marte subacta.
Que restat? Fraus sola; sibi solacia pugne
- 330
- Querit et ad latebras ueteres fraudesque recurrit.
Degeneri pugna, seruili Marte, doloso
Insultu, belli furias mollitur in hostem;
Blandiciis, non blanda tamen, Fraus allicit illum.
Has ergo mouet illa preces et dulcibus afflat
- 335
- Verbis et phaleris dictorum palliat artem:
«O iuuenis cui terra fauet, cui militat ether,
Cui Deus arridet, celum famulatur, et omnis
Applaudit mundus, et totus supplicat orbis,
Reliquiis belli, que uix et forte supersunt,
- 340
- Parce nec in uitulos deseuiat ira leonis.
Vincere cur uictos temptas? Cur bella mouere
Queris in imbelles? Satis est potuisse nec ultra
Nobilitas animi querit, nisi uincere posse».
Dum blandis precibus mentitur uerba precantis,
- 345
- Euocat occulte gladium, maturius ensem
Nudat, et ingeminans ictus, ad uulnera ferrum
Inuitat; sed cassis ad hoc contendit, et ensem
Spernit, nec tali dignatur cedere ferro.
Econtra gerit arma Fides, Fraudisque reffellit
- 350
- Insidias, nudatque dolos et furta reuelat.
Sed postquam nil posse dolos nec pallia fraudis
Fraus uidet, exit bella, fuge committitur, arma
Exuit et uite partem lucratur eundo.
Restat Auaricie strepitus, cui tota furoris
- 355
- Incumbit rabies, tantique pericula Martis
Solus habet, solusque furit, se pluribus offert
Vnus et in solo spem desperado gignit.
Spicula, que multus argenti splendor inignit,
In iuuenem uibrat et ad instar grandinis instant
- 360
- Tela, pluunt haste nubemque sagita figurat.
Ergo telorum siluam pluresque sagitas
Plantat in hostili clipeo uestitque sagitis
Pestis Auaricie, sed telum parcius intrat
Scutum nec clipeo sua spicula firmiter herent.
- 365
- Sed uirtus que dona pluit, que munera spargit,
Nec sepelit nummos, nec opes incarcerat arena,
Sed bene diuicias fundit sine spe redeundi,
Telorum nemus ense secat siluamque recidit.
Instat Auaricie, pugnat constanter et ensem,
- 370
- Quam tenet illa, rapit, armis hostilibus illam
Vincit et in dominam cogit seuire sagitas.
Ergo uicta fugit, pugne stat sola superstes
Filia Fortune, sed eam Fortuna repellit
A bello, natamque monet ne bella mouere
- 375
- Intestina uelit, ne rixam nata parenti
Misceat, aut pugnam moueat germana sorori.
Ergo consilio matris concordat et hostem
Deserit, ignorans cui iustius arma mouere
Posset: sic neutri cedens, famulatur utrique.
- 380
- Iam scelerum superata cohors in regna silenter
Arma refert, et se uictam miratur, et illud
Quod patitur uix esse putat. Non creditur illi
Quod uidet, et Stigias fugit indignata sub umbras.
Pugna cadit, cedit iuueni Victoria, surgit
- 385
- Virtus, succumbit Vicium, Natura triumphat,
Regnat Amor, nusquam Discordia, Fedus ubique.
Nam regnum mundi legum moderatur habenis
Ille beatus homo, quem non lasciuia frangit,
Non superat fastus, facinus non inquinat, urget
- 390
- Luxurie stimulus, fraudis non inficit error.
In terris iam castra locant et regna merentur
Virtutes mundumque regunt, nec iam magis illis
Astra placent sedesque poli quam terrenus orbis.
Iam celo contendit humus, jam terra nitorem
- 395
- Induit ethereum, jam terram uestit Olimpus.
Nec iam corrigitur rastro, nec uomere campus
Leditur, aut curui deplorat uulnus aratri,
Vt tellus auido, quamuis inuita, colono
Pareat, et semen multo cum fenore reddat.
- 400
- Non arbor cultrum querit, non uinea falcem,
Sed fructus dat sponte nouos et uota coloni
Fertilitate premit. Spes uincitur ubere fructu,
Gratis poma parit arbor, uitisque racemos,
Et sine se natas miratur pampinus uuas.
- 405
- E tunicis egressa suis rosa purpurat ortos,
Nec spinam matrem redolet, sed sponte creata
Pullulat, atque nouos sine semine prodit in ortus.
Sic flores alii rident uarioque colore
Depingit terram florum primeua iuuentus.
- 410
- O mihi continuo multo sudata labore
Pagina, cuius ad hoc minuit detractio famam,
Viue, nec antiquos temptes equare poetas,
Sed pocius ueterum uestigia semper adorans
Subsequere et lauris humiles submitte miricas.
- 415
- Jam ratis, euadens Scillam monstrumque Caribdis,
Ad portum transquilla meat, jam littore gaudet
Nauita, iam metam cursor tenet, anchora portum.
Nauta tamen tremebundus adhuc post equoris estum
Terrenos timet insultus, ne tutus in undis
- 420
- Naufragus in terra pereat, ne liuor in illum
Seuiat aut morsus detractio figat in illo
Qui iam scribendi studium pondusque laboris
Exhausit, proprio concludens fine laborem.
Si tamen ad presens fundit sua murmura liuor,
- 425
- Et famam delere cupit laudesque poete
Supplantare nouas, saltem post fata silebit.
Explicit Anticlaudianus Alani de Antirufino.
|
|