Carmina

Textus:

Die Gedichte des Paulus Diaconus

(Quellen und Untersuchungen zur lateinischen

Philologie des Mittelalters, III 4)

ed.: Karl Neff, München: Beck 1908

Facsimile: Internet Archive

________________________________________________________________

Versus in laude Larii laci (ca. 765)

Versus Petri Grammatici ad Paulum Diaconum (ca. 782)

Versus Pauli Diaconi ad Petrum Grammaticum (ca. 782)

De puero, qui in glacie extinctus est (ca. 782)

Versus ad Regem Karolum precando (ca. 782)

Epitaphium Hildegardis filiae (783)

Versus Karoli Magni ad Paulum Diaconum (784)

Versus in laudem Sancti Iohannis Baptistae

――――――

Manuscriptum Oxford Bodl. 28188 = Add. C 144

――――――

Versus in laude Larii laci ¹⁾

Ordiar unde tuas laudes, o maxime Lari?

Munificas dotes ordiar unde tuas?

Cornua panda tibi sunt instar vertice tauri,

Dant quoque sic nomen cornua panda tibi.

5

Munera magna vehis divinis, dives, asilis,

Regificis mensis munera magna vehis.

Ver tibi semper inest, viridi dum cespite polles,

Frigora dum superas, ver tibi semper inest.

Cinctus oliviferis utroque es margine silvis,

10

Numquam fronde cares cinctus oliviferis.

Punica mala rubent laetos hinc inde per hortos,

Mixta simul lauris Punica mala rubent.

Mirtea virga suis redolet de more corimbis,

Apta est et foliis mirtea virga suis.

15

Vincit odore suo delatum Perside malum,

Citreon has omnes vincit odore suo.

Cedat et ipse tibi me iudice furvus Avernus,

Epirique lacus cedat et ipse tibi.

Cedat et ipse tibi vitrea cui Fucinus unda est,

20

Lucrinusque potens cedat et ipse tibi.

Vinceres omne fretum, si te calcasset Iesus,

Si Galilaeus eras, vinceres omne fretum.

Fluctibus ergo cave tremulis submergere lintres,

Ne perdas homines fluctibus ergo cave!

25

Si scelus hoc fugias, semper laudabere cunctis,

Semper amandus eris, si scelus hoc fugias.

Sit tibi laus et honor, Trinitas inmensa, per aevum,

Quae tam mira facis, sit tibi laus et honor!

Qui legis ista, precor, «Paulo» dic «parce, redemptor»,

30

Spernere neve velis, qui legis ista, precor.

Versus Petri Grammatici ad Paulum Diaconum

1.

Nos dicamus Christo laudem | genitoris unico,

Mundi legitur librorum | qui creator paginis,

Cuius fine clemens venit | liberare perditos.

2.

Ante saecula qui natus | paterna substantia,

Ut salvaret, quos creavit, | carnem nostram induit

Et innumeris ostendit | virtutem miraculis.

3.

Rupit tartara calcato | draconis imperio,

Cuius mors terrarum orbem | vastabat invidia,

Vinctos diu paradysi | perduxit ad gaudia.

4.

Qui te, Paule, poetarum | vatumque doctissime,

Linguis variis ad nostram | lampantem provinciam

Misit, ut inertes aptis | fecundes seminibus.

5.

Graeca cerneris Homerus, | Latina Vergilius,

In Hebraea quoque Philo, | Tertullus in artibus,

Flaccus crederis in metris, Tibullus eloquio.

6.

Tu nos gestu docuisti | exemplorum credere,

Quod amoris agro nostri | plantatus radicitus

Tenearis nec ad prisca | cor ducas latibula.

7.

Cum grammaticae Latinis | fecundare rivulis

Non cesses nocte dieque | cupientis viscera

Partiumque satione | Graecorum sub studio,

8.

Haec nos facit firmiores | doctrina laudabilis

Vestra de permansione | qua fuit dubietas,

Quod te restis nostrae cinxit | nec dimittit anchorae.

9.

Credimus post Graecam, multis | quam ostendis, regulam

Te iam doctis traditurum | Hebraeorum studia,

Quibus ille Gamalihel | doctor legis claruit.

10.

Magnas tibi nos agamus, | venerande, gratias,

Qui cupis Graeco susceptos | erudire tramite.

Quam non ante sperabamus, | nunc surrexit gloria.

11.

Haud te latet, quod iubente | Christo nostra filia

Michaele comitante | sollers maris spatia

Ad tenenda sceptra regni | transitura properat.

12.

Hac pro causa Graecam doces | clericos grammaticam

Nostros, ut in eius pergant | manentes obsequio

Et Graiorum videantur | eruditi regulis.

Versus Pauli Diaconi ad Petrum Grammaticum

1.

Sensi, cuius verba cepi | exarata paginis,

Nam a magno sunt directa, | quae pusillus detulit.

Fortes me lacerti pulsant, non inbellis pueri.

2.

Magnus dicor poetarum | vatumque doctissimus

Omniumque praeminere | gentium eloquio

Cordis et replere rura | fecundis seminiLus.

3.

Totum hoc in meam cerno | prolatum miseriam,

Totum hoc in meum caput dictum per hyroniam.

Heu, laudibus deridor | et cacinnis obprimor.

4.

Dicor similis Homero, | Flacco et Vergilio,

Similor Tertullo seu | Philoni Memphitico,

Tibi quoque, Veronensis | o Tibulle, conferor.

5.

Peream, si quenquam horum | imitari cupio,

Avia qui sunt sequuti | pergentes per invium;

potius sed istos ego | conparabo canibus.

6.

Graiam nescio loquellam, | ignoro Hebraicam.

Tres aut quattuor in scolis | quas didici syllabas,

Ex his mihi est ferendus | maniplus ad aream.

7.

Nulla mihi aut flaventis | est metalli copia

Aut argenti sive opum, | desunt et marsuppia.

Vitam litteris ni emam, | nihil est, quod tribuam.

8.

Pretiosa quaeque vobis | dona ferant divites,

Alii conportent gemmas | Indicosque lapides:

Meo pura tribuetur | voluntas in munere.

9.

Anchora me sola vestri | hic amoris detinet,

Nectar omne quod praecellit | quodque flagrat optime.

Non de litteris captamus | vanae laudem gloriae.

10.

Nec me latet, sed exulto, | quod pergat trans maria

Vestra, rector, et capessat | sceptrum pulchra filia,

Ut per natam regni vires | tendantur in Asiam.

11.

Si non amplius in illa regione clerici

Graecae proferent loquellae, | quam a me didicerint,

Vestri, mutis similati | deridentur statuis.

12.

Sed omnino ne linguarum | dicar esse nescius,

Pauca, mihi quae fuerunt | tradita puerulo,

Dicam; cetera fugerunt | iam gravante senio:

De puero, qui in glacie extinctus est

Trax puer adstricto glacie dum ludit in Hebro,

Frigore concretas pondere rupit aquas.

Dumque imae partes rapido traherentur ab amni,

Praesecuit tenerum lubrica testa caput.

5

Orba quod inventum mater dum conderet urna,

«Hoc peperi flammis, cetera», dixit, «aquis».

Versus Pauli Diaconi ad regem precando

Verba tui famuli, rex summe, adtende serenus,

Respice et ad fletum cum pietate meum!

Sum miser, ut mereor, quantum vix ullus in orbe est,

Semper inest luctus tristis et hora mihi.

5

Septimus annus adest, ex quo nova causa dolores

Multiplices generat et mea corda quatit:

Captivus vestris extunc germanus in oris

Est meus afflicto pectore, nudus, egens.

Illius in patria coniunx miseranda per omnes

10

Mendicat plateas ore tremente cibos;

Quattuor hac turpi natos sustentat ab arte,

Quos vix pannuciis praevalet illa tegi.

Est mihi, quae primis Christo sacrata sub annis

Excubat, egregia simplicitate soror;

15

Haec sub sorte pari luctum sine fine retentans

Privata est oculis iam prope flendo suis.

Quantulacumque fuit, direpta est nostra supellex

Nec est, heu, miseris qui ferat ullus opem.

Coniunx est fratris rebus exclusa paternis

20

Iamque sumus servis rusticitate pares.

Nobilitas periit, miseris accessit egestas;

Debuimus, fateor, asperiora pati.

Sed miserere, potens rector, miserere, precamur,

Et tandem finem his, pie, pone malis!

25

Captivum patriae redde et civilibus arvis,

Cum modicis rebus culmina redde simul,

Mens nostra ut Christo laudes in saecla frequentet,

Reddere qui solus praemia digna potest!

Epitaphium Hildegardis filiae ²⁾

Hildegard, rapuit, subito te funus acerbum,

Ceu raptat Boreas vere ligustra novo.

Explevit necdum vitae tibi circulus annum,

Annua nec venit lux geminata tibi.

5

Parvula, non parvum linquis, virguncula, luctum

Confodiens iaculo regia corda patris.

Matris habens nomen renovas de matre dolorem,

Postquam vixisti vix quadraginta dies.

Pectore nos maesto lacrimarum fundimus amnes,

10

Tu nimium felix gaudia longa petis.

Versus Karoli Magni ad Paulum Diaconum

En tibi, Paule, Deus ter quinas augeat horas,

Addidit Ezechiae qui tria lustra pio,

Ut mihi ter quinos optas superaugeat annos

Post metas vitae carmine Pierio!

5

Quid modo miles agis, cultro qui colla secare

Hostibus a nostris, Paule, paratus eras?

Nunc tibi dextra, senex, elanguit effera belli,

Laeva caput supra aut scuta levare nequit.

Quid modo quod facias sis proletarius urbe,

10

Laurea qui belli castra videre times?

Tardus in annoso tabescit corpore sanguis,

Cor tibi frigidius laudis amore caret.

In laudem Sancti Iohannis Baptistae ³⁾

1.

Ut queant laxis resonare fibris

mira gestorum famuli tuorum,

solve polluti labii reatum,

sancte Iohannes!

2.

5

Nuntius celso veniens Olympo

te patri magnum fore nasciturum,

nomen et vitae seriem gerendae

ordine promit.

3.

Ille promissi dubius superni

10

perdidit promptae modulos loquelae;

sed reformasti genitus peremptae

organa vocis.

4.

Ventris abstruso positus cubili

senseras regem thalamo manentem,

15

hinc parens nati meritis uterque

abdita pandit.

5.

Antra deserti teneris sub annis

civium turmas fugiens, petisti,

ne levi saltim maculare vitam

20

famine posses.

6.

Praebuit hirtum tegimen camelus,

artubus sacris strofium bidentis,

cui latex haustum, sociata pastum

mella locustis.

7.

25

Caeteri tantum cecinere vatum

corde praesago iubar adfuturum;

tu quidem mundi scelus auferentem

indice prodis.

8.

Non fuit vasti spatium per orbis

30

sanctior quisquam genitus Iohanne,

qui nefas saecli meruit lavantem

tingere limphis.

9.

O nimis felix meritique celsi

nesciens labem nivei pudoris,

35

prepotens martyr heremique cultor,

maxime vatum!

10.

Serta ter denis alios coronant

aucta crementis, duplicata quosdam;

trina centeno cumulata fructu

40

te, sacer, ornant.

11.

Nunc potens nostri meritis opimis

pectoris duros lapides repelle

asperum planans iter, et reflexos

dirige calles,

12.

45

ut pius mundi sator et redemptor

mentibus pulsa luvione puris

rite dignetur veniens sacratos

ponere gressus.

13.

Laudibus cives celebrant superni

50

te, deus simplex pariterque trine,

supplices ac nos veniam precamur:

parce redemptis!

_______________

1) Comensis lacus in Italia  

2) Filia Karoli Magni et Hildegardis  

3) Nomina sonorum hexachordi Guidonis Arretini (ca. 1026):

ut(do), re, mi, fa, sol, la.