Dionysii perihegesis

Fons:

La Periégèse de Priscien

ed. P. van de Woestijne, Brugge 1953

_____________________________________________________________________

ARGUMENTUM VEL SUMMA CARMINIS PRISCIANI DE SITU ORBIS.

Periegesis Prisciani Graecae a Dionysio scriptae non mera versio, sed liberior explanatio est, ita quidem, ut dispositio Graeci poematis et ordo rerum servetur, sed omnia pro consilio et persona scribentis diverse, atque mox brevius et contractius, mox latius et copiosius, auctoritate magis novi scriptoris, quam fide interpretis enarrentur. Consilium autem auctoris, ut ipsius Dionysii, est, ut, quod ipsa operis inscriptio indicat, terram habitabilem et maria, quae tum navigari poterant, quasi circumeundo et lustrando describat. Hinc Universum opus dividit in partes quinque; ac primo, a partitione orbis in Europam, Africam et Asiam orsus, Oceanum terras ambientem, diversaque ejus nomina secundum mundi cardines, tum quatuor ejus majores sinus, Mediterraneum, Arabicum, Persicum et Caspium, quem scilicet pro sinu septemtrionalis Oceani cum aliis Veteribus habet, exponit. Persequitur deinde maris Mediterranei flexus, et a freto Herculeo incipiens, inde sinus, sive maria, quae Europae adjacent, Ibericum, Gallicum, Ligusticum, Tyrrhenum, Siculum, Creticum recenset; tum Asiae proxima, Aegyptium, Sidonium, Pamphylium; et, quae inter Asiam Europamque media sunt, Aegeum, Hellespontum, Propontidem, Pontum, Paludem Maeotida. Secundo transit ad Africae descriptionem; tertio Europam aperit; quarto insulas Mediterranei maris pariter, ac Oceani commemorat. Quinto denique Asiam describit, quam extremo loco considerat, quia, quum ab occasu initium suae descriptionis fecerit, recte in Asiam, quae ultima in ortum extenditur, desinit. Quae autem terrarum quarumque peculiares partes et regiones sunt, eae suis locis exponuntur. Antiquitus jam divisio totius poematis, sed alia, facta est in codice MS Societatis Jesu Lovaniensis, cujus varietates a Car. Langio excerptas habuit Papius, sed denuo pleniusque enotavit Nic. Heinsius. Hic codex totum poema in tres libros divisit, quorum primus ad versum usque 258 Oceanum ejusque sinus cum Africa, secundus ad vers. 613 Europam cum insulis, tertius Asiam ad finem usque explicat. Diversitas scriptionis Prisciani a primitivo poemate Dionysii haec est, quod ubique vestigia scriptoris ethnici delet, ipse personam et sensum Christiani prodit, et nonnulla, quae Graeci scriptoris propria sunt, cum aliis Romani scriptoris et Grammatici sententiis permutat aut miscet, nonnumquam etiam aetatis et professionis suae indicia spargit. Ubi igitur Dionysius Musas invocat, aut alios Deos laudat, Priscianus suppressis iis veri Dei religionem profitetur, et quaecumque ille subinde de singularibus Deorum caerimoniis, ritibus, orgiis, aut aliis rebus superstitiones gentilium redolentibus, immiscet, haec Priscianus studiose praeterit, vacuum autem locum plerumque aliis rebus locorum et regionum memorabilibus, praesertim fontium, lacuum, arborum, lapidum gemmarumque singularibus naturis et miraculis narrandis implet, quae e Solini Grammatici libro solet petere. Quibus rebus omnino existimandum est, Prisciani in vertendo Dionysio hoc institutum fuisse, ut ex illo poemate singulare opus, suae aetatis hominibus et moribus accommodatum, conderet.

✻

I.

Naturae genitor, quae mundum continet omnem,

Annue, rex caeli, positum telluris et undae,

In quas imperium mortalibus ipse dedisti,

Materie tanta me promere carmine digno.

5

Incipiens terrae tractus pontique meatus

Et fluuios canere atque urbes populosque per orbem

Discretos, late refluum memorare parabo

Oceanum, tellus quo cingitur aequore tota,

Insula ceu sese diffundens litore uasto.

10

Non tamen assiduo teres undique margine circum

Clauditur haec, bifido sed brachia litore pandens

Artatur rapidos cursus ad solis utrimque,

Assimilis fundae. sed quamuis corpore toto

Vna sit haec, homines tris dicunt esse diremptas:

15

Et primam Libyen, post Europen Asiamque.

Sed Libyam Europae discernit finibus amplis

Linea, quam obliquant Gades atque ostia Nili:

Qua boreae excurrit Memphitis terra sub axes

Atque locum uouit Spartano fama Canopo.

20

Sed terras aquilo qua frigore damnat iniquo,

Europen Asiae Tanais disiungit ab oris,

Sauromatas linquens Scythiam qui gurgite uasto

Perstringit praecepsque ruit Maeotida poscens.

At medius finis iamiam declinis ad austrum est,

25

Quas Hellesponti fauces dixere priores;

Sed magis australis sunt terminus ostia Nili.

Per mare sic fluuiosque duos discernitur orbis.

Ast alii terris malunt discernere terras.

Finibus est Asiae latus artum lingua supernis,

30

Caspia quam mediam faciunt atque aequora Ponti

Euxini: locus hic discrimen dicitur esse

Europes Asiae disiungens ruribus arua.

Ast alius finis longissimus exit in austros,

Qui secat Aegypti terras aequorque Sabaeum:

35

Separat hic Libyen Asiae confinia rumpens.

Talia mortales perhibent discrimina terrae.

Circuit oceani gurges tamen undique uastus,

Qui, quamuis unus sit, plurima nomina sumit.

Finibus Hesperiis Atlanticus ille uocatur;

40

At boreae qua gens feruens Arimaspa sub armis

Dicitur ille piger nec non Saturnius, idem

Mortuus ast aliis, minimo quod lumine solis

Perfruitur: tarde radios nam suscipit ortus,

Nubibus et crassis premitur nimbisque grauatur.

45

Vnde tamen primo conscendit lumine Titan,

Eoumque uocant atque Indum nomine pontum.

Sed qua deuexus calidum polus excipit austrum,

Aethiopumque simul pelagus Rubrumque uocatur,

Qua deserta patet tellus ardore perusta.

50

Circuit oceanus sic totum maximus orbem,

Nominibus uariis celebratus et aequore tanto.

Hinc atque inde sinus penetrabilis efficit ille

Exiguos multos, dirimens mare, quattuor amplos.

Persecat Hesperiam primus, qui porgitur undis,

55

Pamphylumque latus Libyae pertendit ab oris.

Hoc minor est, reliquis maior, quem Caspia tellus

Suscipit intrantem uastis aquilonis ab undis,

Nomine Saturni quod Tethys possidet aequor:

Caspius iste sinus simul Hyrcanusque uocatur.

60

At duo, qui ueniunt australis ab aequore ponti,

Hic supra currens mare Persidis efficit altum,

E regione situs qua Caspia uoluitur unda;

Fluctuat ast alter Panchaeaque litora pulsat,

Euxini contra pelagus protentus in austros.

65

Hosce sinus perhibent quos Tethyos efficit unda

Maiores: nam sunt alii multique minores.

Nunc maris Hesperii lustrabo carmine tractus,

Flexibus in uariis qui frangitur aequore pontus,

Has stringens pelago terras, circumfluus illis,

70

Montibus et radens suppostasque urbibus oras.

Adsis, o numen, studiorum praesul et artis,

Ordine principium capiens Atlantis ab unda,

Herculeo celebrant qua metae munere Gades

Caeliferasque tenet stans Atlas monte columnas.

75

Est primus uastis qui pontus Hibericus undis

Diuidit Europen Libya, communis utrique.

Hinc atque hinc statuae sunt: ambae litora cernunt,

Haec Libyes, haec Europes, aduersa tuendo.

Gallicus hinc gurges, qui Celtica litora pulsat,

80

Excipit. hunc sequitur Ligurum cognomine dictus.

Qua domini rerum terris creuere Latinis,

Ad Leucen Petran aquilonis ab axe reductis,

Quae freta Sicaniae concludit litore curuo.

Insula sed Cyrnos propriis pulsatur ab undis

85

Inter Sardonium pelagus Celtumque refusis.

Inde salis tumidus Tyrrheni uoluitur aestus

Ad partes uergens australes. excipit istum

Sicaniae gurges solis deflexus ad ortus,

Qui procul effusus Pachyni distenditur oris

90

Ad Cressam summam, quae prominet aequore rupe,

Qua Gortyna potens, mediis qua Phaestus in aruis.

Arietis hanc rupem simulantem uertice frontem

Pro merito Graii Criu dixere metopon.

Hoc mare Gargani concludit Iapygis ora.

95

Illinc incipiens extenditur Hadria uastus,

Ad boream penetrans pelago solemque cadentem

(Ionius pariter sinus hic perhibetur ab orbe),

Diuidit et geminas diuersis partibus oras,

Quas tamen extremas coniungit terminus unus.

100

Ad dextram partem protenditur Illyris alma;

Post hanc Dalmatiae populorum martia tellus.

At laeuam Ausoniae porrectus continet Isthmos,

Quem tria circumdant maria undique litore curuo:

Tyrrhenum, Siculum nec non simul Hadria uastus.

105

Finibus at propriis exceptant singula uentos:

Tyrrhenum zephyro, Siculum sed tunditur austro,

Hadria succurrens eoo frangitur euro.

At post Sicaniam tractu diffunditur alto

Ad Syrtim pelagus, Libycis quae cingitur oris,

110

Maiorem; post quam minor excipit aequora longe,

Atque sinu gemino resonantia litora pulsant.

Finibus a Siculis Cretaeum tenditur aequor,

Ad solis ueniens ortus, Salmonida poscens,

Dicitur eous qui Cretae terminus esse.

115

Post hanc est geminum mare uastum fluctibus atris,

Flatibus Ismarici boreae quod tunditur acris,

Qui ruit aduersus celsae de partibus arcti.

Quod prius est, Pharium perhibent; hoc litora tangit

Praecipitis Casii montis. post unda secunda

120

Sidonium est pelagus; penetrat qua gurgite pontus

Issicus, arctoas ad partes aequore uergens,

Non longe rectus: Cilicum nam frangitur oris.

Hinc zephyros poscens ueluti draco flectitur undis,

Qui iuga montiuagus uastat siluasque fatigat.

125

Partibus extremis Pamphylia clauditur isto,

Atque Chelidoniae rupes cinguntur eodem.

At procul hunc zephyrus finit Patareide summa.

Post haec arctoas ad partes aspice rursus

Aegaeum, superat qui fluctibus aequora cuncta,

130

Dispersas uasto qui gurgite Cycladas ambit.

Terminat hunc Imbros pariter Tenedosque coercens,

Angusta trahitur qua fauce Propontidis unda;

Asia quam supra populis distenditur amplis

Ad notiam partem, qua latus ducitur Isthmos.

135

Threicius sequitur post Bosphorus, ostia Ponti:

Hoc nullum perhibent terras angustius orbis

Esse fretum dirimens; hic sunt Symplegades artae.

Panditur hinc Ponti pelagus Titanis ad ortus;

Quod petit obliquo boream solemque meatu.

140

Hinc atque hinc medio procurrunt aequore colles:

Vnus, qui ueniens Asiae de parte Carambis

Dicitur australi; sed contra finibus alter

Prominet Europae, hunc Criu dixere metopon.

Ergo conueniunt aduersi, gurgite tanto

145

Distantes quantum ternis transire diebus

Eualeat nauis. bimarem sic aequore Pontum

Aspicias similem cornu, quod flectitur arcus

Neruo curuati distento: dextera neruum

Assimilat (recto trahitur nam linea ductu,

150

Extra quam, boream quod scandit, sola Carambis);

Sed formam cornu geminatis flexibus edit

Litus, quod Pontum cingit sub parte sinistra.

In quam Maeotis penetrans aquilonis ad axes,

Quam Scythiae gentes circumdant undique ripis

155

Et matrem Ponti perhibent Maeotidis undam;

Scilicet hinc Ponti uis exit gurgite multo

Cimmerium torrens per Bosphoron; hic ubi Taurum

Cimmerii gelidis habitant sub finibus imum.

Haec maris est species, splendens haec forma profundi.

160

Nunc tibi telluris regiones carmine pandam,

Vt cernas animo non uisas lumine terras

Atque docens alios lauderis pectore docto.

Incipiens Libye tenuisque a Tethyos undis,

Oceanus Tyrias qua pulsat gurgite Gades,

165

Tenditur ad notias partes et solis ad ortus

Et mensae formam reddit mensoribus artae,

Quam tradunt terrae non aequa margine cinctam.

Terminat haec fines Rubri prope litora ponti

Latos, Aethiopum populus quos possidet alter;

170

Quem calidis iuxta terris pascuntur Erembi.

Has pelli similes pardi dixere priores:

Namque solum squalens orbes distinguit opacos.

Hac sitis, hac umor latos uariatur in agros.

Sed summam Libyen habitant ad Tethyos undas,

175

Alcidae qua sunt statuae, Maurusia plebes.

Post hos immensae Nomadum de semine gentes

Atque Masaesylii nec non Massylia proles.

Saltibus hos duris asper siluisque uagantes

Victus alit saeua quaesitus caede ferarum;

180

Scilicet ignaros terras perfindere rastris

Agricolasque boues plaustris domitare sonoris;

Namque errant nemorum per dumos more ferarum.

Quos prope tenduntur fines Carthaginis altae,

Perpetuas Tyriis celebrat quae condita laudes;

185

Qua regnans felix Dido per saecula uiuit

Atque pudicitiam non perdit crimine falso.

Hanc minor insequitur Syrtis maiorque secunda;

Qua tumor immensus Tyrrheni pellitur aestus

Accessusque furit siccisque recessus harenis.

190

Ast inter Syrtis urbs est, quam nomine dicunt

Esse Nean polin; hanc supra iustissima fertur

Hospitiis gaudens gens degere Lotophagorum.

Hos licet ad fines desertas cernere terras

Extinctis populis Nasamonum marte Latino.

195

Asbystae post hos terrarum rura tenentes

In medio, summus Libycis et gentibus Hammon.

Nec non Cyrene clarorum mater equorum,

Vrbis Amyclaeae populus quam condidit olim.

Marmaridae post haec Aegypti ad flumina uertunt,

200

Gaetulique super sunt uicinique Nigretes.

Continuo post hos sequitur Phaurusia tellus.

Hanc habitant iuxta Garamantes Debride clari,

Quae superat cunctas urbs miro munere fontis,

Frigore qui noctis feruet calefactus et umbris,

205

At solis friget radiis glacialis et igni.

Omnibus extrema populis clauduntur in ora

Aethiopes; Libyes ubi finit litora Cerne,

Oceanum nimio quae pulsat sole calentem.

Nec longe feruent Blemyum _{collibus agri.}

210

Hinc fluuii pinguis descendunt flumina Nili,

Partibus a Libycis qui currens solis ad ortus

Siris ab Aethiopum populis cognomine fertur:

Versum cultores Nilum dixere Syenes.

Hinc boreae currens ad partes flumine pingui

215

Fertilis Aegypti terras fecundat opimas

Septenoque ferit Pellaeum gurgite pontum.

Non alius tantum fluuiorum ditat harenas

Atque trahens limum complectitur ubere campos.

Hic latis Libyen Asiae disterminat oris:

220

Haec ortus cernit, uidet austros illa calentes.

Hunc habitant iuxta sapientum corda uirorum,

Disposuere uias qui uitae mente potenti

Et primi dederunt sulcos et semina terris,

Obliquos solis tractantes pectore cursus.

225

Horum telluris fines nunc carmine dicam

Et formam, celebrat quam gloria magna per orbem.

Haec igitur latis diffusa patescit in aruis

Fertilis et superans alias pinguedine glebae.

Marginibus laterum formatur at undique ternis;

230

Lata quidem boreae sub litore tenditur oris;

Ast ortus angusta petit summamque Syenen,

Qua celsi mediam montes utrimque coercent,

Irrigui per quam descendunt flumina Nili.

Hanc habitant homines multi pariterque opulenti;

235

Qui ueteris claraeque colunt sub moenia Thebes,

Quam perhibent centum portas habuisse priores,

Filius Aurorae Memnon qua regna tenebat.

Hic sunt et septem mediis in finibus urbes,

Quas celebrat totum discurrens fama per orbem;

240

Et quicumque maris uiuunt prope litora uasti,

Qua lacus est ingens liquidae Serbonidis undae.

Ad cuius zephyrum Macetum sunt moenia regis

Et Pharos Idothees scopuli Pallenidis alti.

Post urbs sub Casio Pelusi uergit ad ortus,

245

Nauigiis populus duris quam possidet aptus.

Non tamen est Libyes ponendus finibus iste;

Scilicet eoas Nili qui continet oras,

Nili, quem circum floret mirabilis arbor

Extinguitque sitim pomo, cui nomen adipsos.

250

Haec facies Libyes, hic claudit terminus illam.

Sunt tamen huic aliae gentes, quae litore summo

Tethyos aut mediis habitant telluris in aruis

Et gratas circum ripas Tritonidis undae.

Hic lapis, heeliotropius qui nomine uero

255

Dicitur, est; uertit radios nam solis, in unda

Siquis eum fusa labris immergat aenis,

Sanguineaque rubens resplendet luce coloris;

Purior at soli renitet nudatus ab undis.

II.

Si placet Europes quoque me tibi dicere formam,

260

Haud taceam. similis Libyae est, sed uergit ad arctos,

Finibus et pariter distentis pergit ad ortus;

Linea namque Asia similis disiungit utramque:

Haec notias spectat partes, aquilonis at illa.

Ast ambas unam si terras esse putemus,

265

Assimilent conum laterum compagibus aequis,

Cuius ad occasus est summum, lata sub ortu:

Sic Europa tibi facili dinoscitur arte.

Ad cuius summum, prope metas Herculis alti,

Magnanimae gentes, dederat quis nomen Hiberus,

270

Ad spatium multum terrarum rura colentes,

Oceanum boreo contingunt frigore durum,

Scrutanturque decus pulchrum sapientibus auri,

Quos tamen haud maculat praesens nec deicit absens.

Qua sunt Germani bellaces atque Britanni.

275

Saltibus Hercyniis Germania subiacet atrox:

Haec tergo similis taurino dicitur esse

Et pascit uolucres, mirum, fulgentibus alis,

Quis ducibus noctu cernuntur flexa uiarum.

Pyrenes sequitur mons. post hunc Celtica tellus,

280

Eridani fontes contingens rauca fluenta.

Hic Phaethonta suum carae luxere sorores;

Hic electra legunt alnis stillantia Celtae,

Sucina quae memorant, mellis uiniue colore,

Quae paleas rapiunt tractu frondesque caducas.

285

Post hos Tyrrheni, quos iuxta solis ab ortu

Incipiunt Alpes; quibus exit gurgite uasto

Oceani rumpens glacialis litora Rhenus.

Hunc prope consurgit fons Histri flumine longo;

Qui poscens ortus Euxini peruenit undas

290

Irriguam Peucen amplexus gurgite quino.

Cuius ad arctoas est partes barbara tellus

Innumeras gentes gremio complexa reducto,

Cui finem faciunt Maeotidis ostia uastae.

Hinc sunt Germanique truces et Sarmata bellax

295

Atque Getae nec non Basternae semina gentis

Dacorumque manus et martia pectora Alani

Atque dromon Tauri retinentes fortis Achilli

Angustum et longum Maeotidis ostia iuxta.

Hos equites supra celeres funduntur Agaui,

300

Atque Melanchlaenum populus metuendus in arcu.

Post Hippemolgi sunt Hippopodesque potentes

Atque Gelonus cum Neuris, pictique Agathyrsi,

Hic ubi descendit porrecta Borysthenis unda

Euxinumque subit Criu prope tracta metopon.

305

E regione iacet locus hic Symplegados artae.

Hic sunt Ardisci quoque Panticapique fluenta:

Diuidui currunt Riphaeis montibus ambo.

Hi miscent qua se ponti glacialibus undis,

Nascitur electrum praefulgens luce nitenti,

310

Mense solet primo qualis splendescere luna.

Hos adamanta legunt iuxta fortes Agathyrsi.

Tot dirimit gentes aquilonis partibus Hister.

Huius ad australes terras Gerraeque feroces

Noriciique colunt bellaces Pannoniique

315

Et Mysi Thracum boreis in finibus orti;

In quorum terris, quas Ponti praefluit unda,

Ignipotens oleo commixto gignitur herba,

Medica cui nomen; cuius compescere flammas

Si quis aqua cupiat, plus ignem pascit in illa:

320

Pulueris hunc iactus potis est extinguere solus

Thraces arant post hos latissima rura tenentes,

Quae torrens stringit finitque Propontidis unda

Atque Hellesponti fauces, Aegaeus et altus.

Nascitur hic scopulis Pallenae gemma refulgens,

325

Asterium perhibent: stellis certare putatur

Et flammae similis splendenti lumine lychnis.

Hi ripas Histri porrectas undique cingunt.

Europae reliquas nunc partes aspice ternas,

Phoebeos uergens quibus eminet illa sub ortus.

330

Prima est, Hispanum quae frangit litore pontum;

Altera, Tyrrhenum quae pulsat molibus aequor;

Tertia, quae Graios circumflua gurgite pascit.

Sed tamen oceanum contingit Hiberica tellus

Occiduum, Calpen qua summam sustinet unam

335

Herculis e statuis; quam supra diues et alta

Tartessus Cempsique, sedent qui collibus imis

Pyrenes, caelum quae tangit uertice summo.

Ast ambas inter tellus iacet Ausonidarum,

Limite quam recto mediam secat Appenninus,

340

Qui mons, incipiens boreis ex Alpibus altus,

In freta Sicaniae porrectas terminat oras.

Hunc urbes circum populi gentesque frequentant,

Quos breuiter retegam nostro tibi carmine cunctos.

Tyrrheni primum fortes, iuxtaque Pelasgi,

345

Cyllenes quondam propria qui sede relicta

Tyrrhenis socias petierunt nauibus arces.

Hos prope sunt omni superantes laude Latini;

Quorum per terras decurrit in aequora Thybris

Regius, irriguo dirimit qui gurgite Romam,

350

Romam, quae genetrix regum dominatur in orbem.

Post hos pingue solum sequitur, Campania diues,

Hic ubi Parthenopes domus est castissima, frugum

Fertilis: hanc pontus propriis exceperat undis.

Ad noton est, longe supra Sirenida rupem,

355

Picentis Silari gurges, spectabile flumen.

Hunc habitant prope Lucani Brettique coloni,

Ad Leucen petram longissima rura tenentes.

Hinc est ad boream Zephyri quae summa uocatur;

Sub qua sunt Locri celeres, qui tempore prisco

360

Istuc reginam propriam uenere secuti,

Ausoniamque tenent, qua currit flumen Halecis.

Moenia cernuntur Metaponti deinde Crotonque,

Quam pulcher gratam praeterfluit Aesarus urbem.

Vlterius pergens hinc templa Lacinia cernes.

365

Post haec est Sybaris, periit quae numinis ira

Praeponens hominum tumulos caelestibus aris,

Poscere qui Pisis ausi certamina soli.

Samnites medio complectitur Itala tellus

In gremio Marsosque simul. tunc deinde Tarentum

370

Tangitur aequoribus, quod muniuere Lacones.

Continuo Calabrae telluris rura sequuntur.

Vsque Hyrii summam sed tendit Iapygis ora:

Qua salis Hadriaci trahitur uastissimus aestus

Atque sinum penetrans Aquileium colligit undas.

375

Alta Tegestraeon postremae moenia terrae,

Qua sinus Ionius finitur gurgite lasso.

Hi sunt Ausoniae populi gentesque potentes.

Flexilis hinc pontus conuertens uergit ad ortus

Atque Liburnorum terras Hyllisque feroces,

380

Bulimeon pariter praestringens litora currit

Et uenit Illyrias late porrectus ad arces,

Quas tollunt montes excelsa Ceraunia summas.

Cernitur hic tumulus, qui Cadmi dicitur esse

Harmoniaeque simul; namque hic serpentibus illi

385

Corpora post tempus longum mutasse feruntur

In senio, postquam patriam Thebasque relinquunt.

Hic ollis aliud posuerunt numina monstrum:

Namque duo tumuli concurrunt, peste futura

Significant quotiens saeuissima damna colonis.

390

Haec regio fontem mirandae concipit undae,

Quem merito ueteres dixerunt nomine sacrum.

Nam gelidus superat cunctarum frigus aquarum,

Accensasque faces si quis prope duxerit undam,

Extinguit flammas; recipit sed rursus easdem,

395

Admoueat dextra cum extinctam lampada fonti.

Sed supra Thracen nec non Epiron ad austros

Principium terrae doctissima Graecia sumit,

Ascendens multum geminoque sub aequore cincta,

Aegaeo Siculoque; mouent quae flamine uenti

400

Diuerso: Siculum zephyrus tenet, eurus at altum

Aegaeum. sequitur Pelopis post insula lata,

Consimilis folio platani, quod muris acutam

Aequiperat caudam; cuius iacet Isthmos imago,

Hellados ad boream sibimet confinia iungens;

405

Latior at tellus, folium ceu flexile, circum

Cingitur aequoribus. zephyrum Triphyllidis arua

Excipiunt; per quam descendit flumine pulchro

Alpheus, qui Messeni discinditur undis

Eurotae: terris ambo nascuntur Aseis;

410

Hic tamen Eleos et diuidit ille Laconas.

Hic mediis habitant late telluris in aruis

Arcades Apidanei sub scopulos Erymanthi;

Qua Melas atque Crathis fluuii, qua currit Iaon,

Tenditur atque uetus qua longo gurgite Ladon.

415

Hic merulos perhibent albos (mirabile dictu),

Hic nasci lapidem, qui tacto accensus ab igni

Extingui nequitur: quem Grai nomine uero

Asbestum memorant; ferri nitet ille colore.

Iuxta est Argiuum tellus pariterque Laconum:

420

Ortus Argiui uerguntque Lacones ad austros.

Aequoribus geminis isthmos pulsatur utrimque:

Hoc Ephyren contra zephyrus, sed uerberat illud

Eurus; in immensum quae mergitur unda profundum

Nomine quam Danai dixere Saronida prisco.

425

Attica sed tellus post isthmon solis ad ortum est.

Hinc Orithyiam Boreas rapuisse puellam

Traditur. hic Ilisos aquis deuoluitur amnis.

Boeotum sequitur finis; quo dicitur unda

Esse potestatis diuersae: namque duobus

430

Fluminibus uertit ueruecum lana colorem;

Hoc fuscat niueas, hoc albat gurgite nigras.

Locridis inde solum sequitur regionis et ora

Thessalis et tellus Macetum cum moenibus altis;

Sub cuius scopulos tangentes uertice caelum

435

Speluncae ueteris seruant insignia cladis:

Finibus in mediis terrarum namque uidentur

Ostrea muricibus siccata latentibus esse;

Diluuium latebras dederat quod piscibus illas.

Concipit et parit hic naturae munere gemma,

440

Quam paeaniten perhibent: praegnantibus ista

Auxilium confert facilis releuamine partus.

Cernitur hinc niueas attollens uertice rupes

Haemus Trhreicius. quem contra tenditur agris

Ad zephyrum regio Dodones lata feracis.

445

Ad cuius notias partes sub rupe Aracynthi

Aetolae gentis sunt belli laude potentis

Campi, quos medios Acheloia persecat unda

Et mare Trinacrium perrumpit Echinadas inter.

Regna Cephallenae prope sunt sapientis Vlixi.

450

Iste galactiten ripis ostendit in altis:

Vberibus prodest nec non infantibus idem,

Et si quis terat hunc, albescit lacte liquescens.

Hunc fluuium iuxta, praeclaros solis ad ortus,

Phocis ad arctoos uentos extenditur ingens,

455

Donec contingat calida ostia Thermopylarum

Sub iuga Parnasi; Cephisos gurgite magno

Quam mediam dirimit descendens murmure uasto;

Qua templum Phoebi memorabile Delphica sedes.

Nunc magno nobis sunt insulae ore canendae,

460

Quas homines toto dispersas aequore cernunt.

Est igitur ponto tellus circumflua prima,

Cui nomen Gadis. statuas haec Herculis inter

A Tyriis colitur, Cotinussa uocata uetustis.

Continuoque iacent Gymnesiae: has Baleares

465

Romani memorant. hinc frangitur aequor Ebuso.

Sardoniae post quam pelago circumflua tellus

Fontibus e liquidis praebet miracula mundo,

Qui sanant oculis aegros damnantque nefando

Periuros furto, quos tacto flumine caecant.

470

Post quam non longe cernuntur litora Cyrni,

Corsica quam pariter geminato nomine dicunt.

Hanc solam perhibent catochiten gignere terram;

Corporibus lapis hic ceu glutine tactus adhaeret.

Nulla tamen tellus altissima robora siluae

475

Sic alibi generat. dehinc rupes Aeolidarum,

Quas septem numero perhibent cognomine Plotas;

Quippe uiam ratibus pelago dant undique uasto.

Trinacriae post has moles distenditur ampla,

Cardinibus ternis laterum quam terminat actus;

480

Procurrens Pachyno longe claustrisque Pelori

Exterrensque rates Lilybaei cautibus aspris.

Eminet ad zephyrum Lilybe Pachynusque sub ortum

Aspicit Ausoniam boreaeque Pelorus ad axes.

Qua mare uix superant nautae cum mille periclis

485

Angustum, rapido quod frangit gurgite saxa.

Traditur hic pelagi diruptas uiribus olim

Excepisse fretum terras, cogente ruina.

Plurima sunt istic totum memoranda per orbem.

Dianas fons est (Camerina gignitur unda),

490

Quem si quis manibus non castis hauserit umquam,

Laetifico tristis non miscet pocula Baccho.

Haec eadem montem mirandum sustinet Aetnam,

Vertice qui summo rigida niue temperat ignem,

Nec superant flammae frigus nec frigora flammas.

495

Hic salis Acragas miracula possidet unus,

Naturas in quo proprias mutare uidetur

Ignis et unda: salem namque illum soluere flammae,

Vnda solet crepitus illi coniuncta mouere.

Hic et Halesinus fons est mitissimus undis,

500

Tibia quem extollit: cantu saltare putatur

Musicus et ripis laetans excurrere plenis.

Cernitur egregius lapis hic, cui nomen achates;

Hoc dederat fluuius, cuius generatur ad undas;

Hanc simulacra uides uenis ostendere gemmam.

505

Aequoris at Siculi, quod uastis funditur undis,

Ad noton est pontus Libyae Syrtisque uadosa

Maior; at ulterius si pergas, cerne minorem

Occiduam, iuxta quam Menix insula fulget

Et Cercina simul, Libyca statione patentes.

510

Hadria qua penetrat, uenias si parte sinistra,

Atque legas Calabrum litus, tunc insula magni

Ostendit sese Diomedis nomine dicta:

Quo profugus quondam uictor concesserat ille,

Coniugis incestae per fraudes Aegialeae.

515

Ionium pergens Absyrtidas aequor ad ortus

Circuit: has olim Colchi tenuere feroces,

Lassi dum frustra Medeae furta sequuntur.

Continuo post hasce Liburnidas aspicis altas

Ad notias partes; hinc saeua Ceraunia nautis;

520

Insulae Ambraciae contra cernuntur in alto,

Et Corcyra potens, Ithaces atque aspera tellus,

Et quas oblimat riuis Acheloius amnis,

Flumine torrenti praecelsam Chalcida linquens.

Sed multae Amnisi boreae sub parte uidentur:

525

Aegylaque, inde Cythera, Calauria dura colonis;

Ad radios uergit sed Carpathus. hanc prope Crete

Pinguis et umbrosis extendens collibus Iden,

Ante ortus solis perhibent quam fulgere sole.

Gignitur hic alimos; quam si quis mordeat herbam,

530

Compescit damnumque famis rabiemque diurnam.

At Rhodos Aegyptum contra iacet, insula diues,

Suniados contra quoque summum rupis, ad ortus;

Nubila quam numquam uetuerunt lumine solis;

Nam purus carae potitur telluris. Abantas

535

Supra sunt Salamis nec non Aegina. sed ortus

Cernentem Cyprum pontus Pamphylius ambit.

Post haec sunt ternae citra Patareida summam,

Fama Chelidonias celebrat quas nomine terras.

Nec procul est Arados Phoenices aequore cincta.

540

Aegaei uero diuersis partibus alti

Ad fauces artas multae sunt insulae Abydi,

Confines Asiae dextrae Europesque sinistrae;

Ad boream tamen haec pertendunt ordine longo.

Europes Macris contingit Abantias oram

545

Et celsa Scyrus, Peparethus sacraque Lemnos,

Fertilis atque Thasos, simul Imbros, post Corybantum

Moenibus antiquis Samothracia cernitur aucta.

Ast Asiae partem quae tangunt aequore primam,

Delon circumdant; has dicunt Cycladas esse.

550

Continuo Sporadas ceu stellas aspicis almas,

Ioniasque simul; quas inter Caunus et altae

Sunt Samus atque Chius, celebratae nomine claro.

Aeolicae post et Lesbus Tenedusque sequuntur.

Et sinus inde Melas Helles prorumpit in aequor.

555

Panditur hinc pelagus tumidaque Propontide feruet

Ad boream; saxisque uiget Proconesus in illa.

Est etiam laeuis Euxini partibus una,

Quam Leucen perhibent, aduersa Borysthenis amni,

Pascit aues quoniam multas candore niuali.

560

Hic animas perhibent heroum laude potentes

Degere securas, uirtutis munere pulchro.

Cimmerium recta sed si quis Bosphoron ibit,

Cernitur huic dextra uastae Maeotidis unda

Insula mole graui stans, Alopecea lata.

565

Post quam Phaenagoren Hermonassamque nepotes

Egregiae quondam coluerunt gentis Ionum.

Insulae hae celebres pelagi sunt nomine claro.

Ast alias refluum circumdat Tethyos aequor,

Quarum demonstrem positum regionis et auras.

570

Aethiopes habitant Erythraeam pectore iusti,

Atlantem iuxta longaeui; finibus olim

Venit Hyperboreis quae gens post fata perempti

Geryonae, domuit quem uirtus Herculis ingens.

Sed summam contra Sacram cognomine, dicunt

575

Quam caput Europae, sunt stagni pondere plenae

Hesperides, populus tenuit quas fortis Hiberi.

Ast aliae oceani iuxta boreotidas actas

Sunt geminae, Rhenique Britannides ostia cernunt;

Hic etenim lasso perrumpit Tethya cursu.

580

Has tamen haud ualeat spatio superare per orbem

Insula. perfulget nigro splendore gagates

Hic lapis, ardescens haustu perfusus aquarum,

Ast oleo perdens flammas; mirabile uisu,

Attritus rapit hic teneras, ceu sucina, frondes.

585

Nec spatio distant Nesidum litora longe;

In quibus uxores Amnitum Bacchica sacra

Concelebrant, hederae foliis tectaeque corymbis.

Oceani tranans hic nauibus aequor apertum

Ad Thulen uenies, quae nocte dieque relucet

590

Titanis radiis, cum curru scandit ad axes

Signiferi, boreas succendens lampade partes.

At nauem pelago flectenti aquilonis ab oris

Ad solem calido referentem lumen ab ortu

Aurea spectetur tibi pinguibus insula glebis.

595

Hinc tepidos proram conuertens nauis ad austros

Taprobanen uenies, generat quae magna elephantes

Per fines Asiae; iacet haec sub sidere cancri.

Litoribus cuius saliunt densissima cete,

Quae pascit uastum mare Rubrum montibus aequa;

600

Tenditur horribilis quorum per terga, per armos

Spina ferens cladem fatumque sub ore feroci;

Quippe solent pariter nauem sorbere uirosque:

Nam mala tam pelagus quam terra merentibus offert.

Vlterius pergas si post Carmanida summam,

605

Ogyris occurrat; qua dicitur esse sepulcrum

Regis Erythraei, dederat qui nomina ponto.

Persicus inde sinus penetratur et Icaron offert;

Insula quae fertur nimium placare Dianam.

Tot sunt ingentes, quas cingit Tethyos unda,

610

Insulae; ast aliae diuersis partibus orbis

Dispersae; plures famam latuere minores,

Duris difficiles nautis uel portibus aptae,

Quarum non facile est mihi promere nomina uersu.

III.

Ast Asiae fines ambarum linea monstrat

615

Et formam, contra positarum in imagine coni.

Paulatim trahitur tamen haec orientis ad oras;

Oceanus statuas Bacchi qua tangere fertur

Finibus Indorum postremis, gurgite torrens

Qua Ganges liquido Nysaeos irrigat agros.

620

Non tamen est spatio similis telluris apertae.

Scilicet ambabus penetrabilis unus in illis

Funditur oceani sinus et disterminat ambas.

Ast Asiae gremio triplex mare confluit undis:

Hyrcanum pariter, Parthum simul atque Sabaeum;

625

Haec noton, at boreos Hyrcanum uergit ad axes,

Gurgitis Euxini uicinum; multa uirorum

Milia quod circum degunt per litora Ponti.

Amborum medius campis distenditur isthmos.

Ast Asiam qui mons excelsus diuidit omnem,

630

Incipit a mediis terrae Pamphylidis oris

Et longis sese spatiis producit ad Indos,

Nunc obliqua means, nunc recto limite currens;

Vertice quem toruo perhibent cognomine Taurum.

Cornua nam summus scopulis imitatur acutis

635

Multifidusque suos huc colles spargit et illuc.

Ex hoc innumeri descendunt fontibus amnes

In partes euri, zephyri boreaeque uel austri.

Quis memorare queat fluuiorum nomina cuncta?

Non tamen est unum montis cognomen ubique,

640

Sed uarii flexus uariantur nomine multo;

Singula sed propriis sunt nomina nota colonis.

Nunc igitur gentes illum populosque tenentes

Qui celebres, memorem; sed felix numen adesto.

Maeotae primi tangunt Maeotidis undas,

645

Sauromataeque truces, gens aspera Martis in armis;

Sanguis Amazonidum fortis quos protulit olim,

Sauromatis mixtae quae Thermodonte relicto

Ingentes genuere uiros belloque potentes;

Innumeras habitant qui siluas, gurgite uasto

650

Inter quas Tanais Maeotidis intima pulsat,

Europen fluuio dirimens Asiamque reflexo:

Europen zephyris, Asiam sub partibus ortus.

Caucasiis exit cuius fons montibus altis,

Murmure cum uasto Scythiae per plana refusus.

655

Hunc tamen immenso torrentem flumine uertit

In glaciem boreas horrendo flamine saeuus.

Heu miseros homines, habitant qui finibus illis

Aere damnati tristi nimioque rigore,

Quo pereunt pecudes pariter populique uirorum,

660

Ni propere linquant sua rura furentibus euris.

Hi Tanain habitant fluuium prope Sauromatarum.

Cui sunt uicini Sindi quoque Cimmeriique.

Post hos Cercetii; iuxta quos Euxinus altis

Fluctuat aequoribus; nec non Oretaeque feroces;

665

Et qui Troianae post proelia gentis Achaei

Ascalaphi regis uictricia signa sequentes

Dispulsi uentis istas uenere sub oras.

Post hos Eniochi, genuit quos Graecia tellus,

Et Zygii iuxta uiuunt regione sub una.

670

Intima sed Ponti, post fines Tyndaridarum,

Aegypto missi Colchi tenuere coloni

Caucasii montis prope collem et Caspia ponti

Litora; qua celeres descendunt Phasidis undae

Circaeosque secant campos atque aequora Ponti,

675

Nascitur Armenii fluuius qui uertice montis.

Ad cuius partes boreas et solis ad ortus,

Euxinum dirimens et Caspia litora late,

Diffusus spatium per longum panditur isthmos.

Quem iuxta terras habitant orientis Hiberes,

680

Pyrene quondam celso qui monte relicto,

Huc aduenerunt Hyrcanis bella ferentes.

Hic Camaritarum gens est carissima Baccho.

Fluctibus hanc propter persaeuit Caspius aestus,

Vndique quem tereti concludit margine tellus.

685

Sed mare non ualeat tribus illud mensibus ulla

Scilicet immenso nauis transire profundo.

Hoc tamen exacuit pars una sub axibus aequor,

Qua tractum refugae miscetur Tethyos undae.

Multa quidem generat uiuis miracula rerum,

690

Sed tamen egregio crystalli pondere gemmam

Atque, malos lemures quod pellit munus, iaspim,

Nocturni manes fugitant quam membra tuentem.

Hoc igitur pelagus quae gentes undique cingunt,

Incipiens numerem primis aquilonis ab oris,

695

Quae uergunt zephyro, quas Caspia litora claudunt.

Primi sunt Scythiae populi Saturnia iuxta

Aequora uiuentes Hyrcanique ostia ponti.

Quos supra grypes ditissima rura smaragdo,

Qualem non alius terrarum possidet orbis,

700

Atque aurum sibimet defendunt pondere puro.

Omnia sed duri superans audacia lucri

Aduersus uolucres, heu, commouet arma uirorum:

Proelia nam faciunt Arimaspi grypibus hostes.

Hic et crystalli perlucet maxima moles.

705

Hinc Thynus sequitur. post fortis Caspia proles.

Hinc sunt Albani bellaces marte feroci,

Vnde canes nati superant genus omne ferarum:

Magnus Alexander missum sibi uiderat inde

Victorem barrique canem rabidique leonis.

710

Post hos Cadusi durissima rura colentes,

Et prope sunt Mardi sequiturque Hyrcania plebes.

Hinc Apyri, post quos Mardus deuoluitur amnis:

Dercibius bibit hunc praeter Bactrusque fluentem,

Per quos Hyrcanum currens descendit in aequor.

715

Sed Bactri mediis habitant telluris in aruis,

Parpessum late prope montem rura tenentes;

Dercibii uero sub Caspia litora uergunt.

Post hos Massagetae trans flumen Araxis, ad ortum,

Hospitibus saeui cunctis belloque feroces:

720

Non Bacchi donum, Cereris nec munera norunt,

Sed lac commixtum potant cum sanguine equino.

Hos iuxta uergit boream Chorasmia proles.

Sugdias hanc sequitur; rapidus quam diuidit Oxus,

Emodum montem qui linquens Caspida rumpit.

725

Inde Sacae nimium certis gens mira sagittis,

Flumen Iaxartem iuxta quibus arua coluntur.

Et Tochari Phrurique et plurima milia Serum.

Illis nulla boum, pecoris nec pascua curae:

Vestibus utuntur, texunt quas floribus ipsi,

730

Quos tenuant lectos deserti finibus agri.

Ast alia Scythiae gens est extrema per arua,

Quos prope sunt tristes uentis et frigore terrae;

Namque niues semper pulsant has grandine mixtae.

Caspius his populis lustratur pontus et oris.

735

Aspice post Colchos nunc et post Phasidis undas,

Occasum uersus, populos in litore ponti

Euxini densos usque ad Chalcedonis ora,

Bosphorus angustat scopulis quae Thracius urgens.

Byzeres primi; quos iuxta terra Vechirum.

740

Macrones post hos pariter Phyliresque sequuntur

Mossynique, domos praebent quis lignea tecta,

Turribus arboreis habitantes, unde uocantur.

Hinc pecorum diues nimium gens est Tibarenum.

Hanc prope sunt Chalybes, durissima rura colentes,

745

Quos labor exercet saeuus ferrique metalla.

Vicinos istis campos terramque patentem

Assyrii complent populi; qua gurgite uasto

Inter Amazonidas Thermodon, Martius amnis,

Armenium linquens montem descendit in aequor.

750

Huc Asiae quondam deuenit alumna Sinope,

Ex qua cognomen ceperunt moenia clara.

Illius fluuii rigidas prope frigore ripas

Inuenies lapidem crystalli pondere puro

Consimilemque gelu nec non splendore nitenti.

755

Gemma micans illic perlucet iaspidis albae.

Iris continuo liquidus decurrit in aequor.

Post Halys est fluuius, boreae qui currit in oras

Atque Carambidis irrumpit prope litora Pontum,

Armeniis primas qui montibus accipit undas.

760

Paphlagones post hos Mariandynique sequuntur

Bithynique uiri pinguissima rura colentes;

Qua Rhebas pulcher gratissima flumina uoluit,

Rhebas, qui rapidi decurrit ad ostia Ponti.

Tot populi terras habitant per litora Ponti;

765

Nam prius expositae Scythiae sunt semina gentis.

Nunc Asiae regio contingens litora nobis

Dicatur; partes calidas quae currit ad austri

Atque Hellespontum transit Syriaeque recessus

Poscit et Arrabiam, quae florent ubere terrae.

770

Sunt Chalcedonii primi post ostia Ponti,

Moenia Byzantis qui cernunt optima contra

Romanisque pie regnis dominantia mundo.

Bebrycii post hos et Mysia montibus alta,

Qua Cius egregia decurrens murmurat unda:

775

Qua nymphas perhibent comitem rapuisse potentis

Alcidae puerum tristissima fata gementis.

Hinc Hellespontum protenditur angulus ingens,

Qua breuior Phrygiae pars est; nam latior intus

Sangarii ripis fluuii uicina rapacis.

780

Tenditur haec positu Titanis pinguis ad ortus;

Altera ad occasus altae sub montibus Idae,

Ilia qua cecidit praeclaro nomine terra,

Ad Xanthi liquidas nec non Simoentis ad undas.

Post haec Aeoliae tellus protenditur orae,

785

Fluctibus Aegaei primis quae tunditur alti.

Inde tenet terras pelagus prope sanguis Ionum,

Per quas Maeander pinguis descendit in aequor

Inter Miletum currens latamque Prienen.

Ad latus istorum boreum sunt moenia clara,

790

Vrbs Ephesus, claudit quam grato litore pontus.

Post has Maeoniae tellus, quae uergit ad ortus;

Et Tmoli colles, fluuius quibus aurifer exit

Pactolus; cuius prope ripas tempore uerno

Si sedeas, dulci capiaris pectora cantu

795

Cygnorum, pascunt quos herbae flumina circum.

Nam florent Asiae per campos plurima prata,

Sed magis ad fluuium Maeandri, gurgite miti

Quem iuxta uoluens se murmurat unda Caystri.

Post hos sunt Lycii, quos Xanthus diuidit amnis

800

Ad mare uergentes; qui Tauri cornua cernunt

Vsque ad Pamphylos, perhibent quem nomine Cragum

Illic aspicies Aspendum, moenia cuius

Eurymedon amnis radit uicina profundo.

Continuoque iacent aliae Pamphylides urbes:

805

Corycium Pergeque calens et celsa Phaselis.

Has supra mediis habitant telluris in aruis,

Ad partes ortus, gens dura Lycaones armis.

Post hos Pisidum pinguissima rura coluntur:

Telmessus, Lyrbe nec non clarissima Selge,

810

Gentis Amyclaeae pulcherrima moenia quondam.

Hinc sinus est longus Cilicum, qui uergit ad ortus

Euxini penetrans uicinas aequoris oras;

Hunc Asiae perhibent angustis partibus esse.

Cui tamen immenso fluuii se gurgite miscent,

815

Per longum Pyramus spatium Pinarusque uoluti.

Flexilis et Cydnus, dirimit qui flumine Tarson.

Hinc aliae Cilicum sunt celsis moenibus urbes:

Lyrnesus Mallosque simul uicina profundo

Atque Soli medio terrarum fine locati.

820

Commagena dehinc regio Syriaeque sequuntur

Vrbes, dispositae per longi litora flexus.

Nam Casii montis qua prominet ora per aequor,

Vergit in occasus diffusis tractibus unda.

Nunc reliquas Asiae partes tibi carmine pandam,

825

Quadrati lateris qua clauditur undique forma,

Et spatiis campos longis protendit in ortum.

Scis etenim memorasse tibi, quod collibus altis

Per totam medius mons ingens tenditur actu,

Qui fines Asiae nigros producit ad Indos:

830

Hoc esto laterum boreum tibi; Nilus ad oras

Hesperies finit; sed Tethys solis ab ortu

Indica concludit; Rubrum mare terminat austrum.

Aspice nunc igitur, dum finem uersibus ortus

Peruenio, retegens tibi ueris omnia rebus,

835

Incipiens Syriae terris, qua parte reliqui.

Quae pelagus supra sub solem uergit et austros,

Vrbibus et multis habitatur; nomine prisco

Quae Caua uulgatur mediam quia collibus altis

Atque humilem Libanus claudit protentus in ortum

840

Occasumque petens Casius; multisque uirorum

Incolitur populis locupletibus alma diremptis.

Namque alii mediis habitant telluris in aruis,

Hosque Syros proprie perhibent; sed litora iuxta

Phoenices uiuunt ueteri cognomine dicti;

845

Quos misit quondam mare Rubrum laudibus auctos,

Chaldaeo nimium decoratam sanguine gentem

Arcanisque dei celebratam legibus unam.

Qui pelagus primi temptantes nauibus altis

Disiunctas gentes docuerunt iungere mercem

850

Et primi stellis numeros nomenque dederunt

Atque oculis (mirum) uoces sentire figuris.

Hi muros Iopes, Gazam quoque Elaida complent

Antiquamque Tyrum, Beryti et moenia gratae

Vicinamque mari Byblum Sidonaque pulchram,

855

Quam iuxta liquido Bostrenus gurgite currit,

Et pinguem Tripolim nec non Orthosida sacram,

Laodicen pariter positam prope litus amoenum

Et Posidi turres et Daphnes optima tempe.

Terrarum mediis Apameae moenia clarae;

860

Ad cuius partes eoas currit Orontes,

Antiochi medius dirimit qui gurgite regna.

Haec omnis pingui tellus est ubere laeta,

Arboribus pariter pecorique et commoda uiti.

Ad cuius fines ueniens, quos terminat auster,

865

Arrabii cernes extremi litora ponti;

Qui Syriam medius disterminat Arrabiamque

Et tangit uergens orientem uersus Elanos.

Diues Arabs post quos latissima possidet arua,

Quae protenta diu cinguntur ab aequore Partho

870

Arrabioque, ferit zephyrus quod flamine saeuo;

Persica nam flatus euroi litora turbant.

Ora sed haec austro tendit subiecta per ortus,

Fluctibus oceani pulsatur et undique Rubri.

Hanc quoque describam tenui ratione recensens.

875

Nam populos pascit felices diuite terra,

Floribus et uariis miracula praebet odoris.

Namque thyo smyrnaque uiget cum turis honore

Et casia nec non et cannae dulcis odore;

Cinnama praeterea iucundae naribus aurae

880

Fertilis haec generat tellus aurique metalla;

Vestibus auratis quare gens utitur illa.

His pueros seruans molochites splendet harenis

Androdamasque lapis compescens pectoris iras.

Sed Libani montis sunt post decliuia primi,

885

Felices opibus, Nabatei nomine dicti.

Chaulasii post hos atque Agrees; inde propinquat

Chatramis, atque Macae contra sunt Persidis aequor;

Minnaeique maris prope Rubri litora uiuunt;

Atque Sabae post hos, nec non habitant Cletabani.

890

Arrabiae populi celebres hi nomine claro.

Sunt tamen et plures alii: nam maxima tellus.

Trans istam zephyri sub partes degit Erembum

Speluncis genus infelix et rebus egenis;

Qui solis radiis nigrescunt corpus adusti

895

Dispersique dolent lustrantes more ferarum,

Non Arabis similes opulentis; scilicet aequa

Omnibus esse potest numquam fortuna bonorum.

Post Libani montem populi sunt solis ad ortus

Alterius Syriae; quae tendit adusque Sinopen.

900

Cappadoces mediis habitant in finibus huius;

Terminus Assyrios sed claudit Ponticus, ille

Thermodon pelagi qua pulsat gurgite fluctus.

Cuius ab eoo decurrit limite uastis

Viribus Euphrates descendens montibus aspris

905

Armeniae longusque noton pertendit; et inde

Ad solem flexus Babylonis diuidit urbem,

Litora deinde ruens perrumpit Persidis undae,

Extrema fluuii sub parte Teredona radens.

Huius ad auroram ripis deuoluitur altis

910

Tigris, aqua superant quem flumina nulla rapaci;

Sed tantum distat, quantum uix septimus ortus

Conficiat pedibus spatii properantibus ire;

Atque lacu medius Thosiges intrat et exit;

Nec uiolatur aqua quamuis penetrabilis illa,

915

Ocior atque uadis emergens cedit amaris.

Hoc tamen omne solum, fluuius quod cingit uterque,

Indigenae populi pro re dixere Medamnam,

Quod medias amnes has terras flumine cingunt,

Agricolis pariter pastoribus atque feracem.

920

Vbere nam laeto florent ibi semina cuncta

Herbarumque toris et gramine laeta uirescunt,

Et uariis rami complentur fructibus alti.

Gens quoque praefulget claris in laudibus illa;

Nam peperit multos celsa uirtute potentes

925

Atque deo similes, licet ut mortalibus esse.

Armenii iuxta quam sunt aquilonis ad axes;

Comminus et fortes quos sentit Mars Matieni;

Quos prope concludunt Euphraten collibus altis

Montes, diuitiis pariter belloque potentes.

930

Ad partes austri Babylon, quam moenibus olim

Mirandis posuit firmisque Semiramis urbem.

Cuius in arce domum splendentem fecerat auro,

Quam simul argentum uarie decorauit eburque.

Hoc quoque pingue solum palmarum diuite silua,

935

Quod fert berylli munus pretiosius auro,

Berylli lapidem liquidum glaucique coloris,

Per loca quae tendunt Asianae ad moenia petrae.

At supra Babylona uides ad flamina uasta

Cissos Massabatasque Chalonitasque feroces.

940

Armenios montes si linquens ibis ad ortus

Medica noscetur tibi tellus; cuius ad axes

Geli sunt Mardique, uiri simul Atropateni.

Ad noton inclinant Medorum rura tenentes

Medea huic fugiens dederat cognomina terrae

945

Hinc Medi uarios usus nouere ueneni.

Quorum per multas spatium diffunditur oras.

Haec generat narcissiten oriente sub ipso

Qui lapis est fuscus; complent hanc undique siluae,

Inter quas homines pecuaria ditia pascunt,

950

Caspiadas tangunt portas qui solis ab ortu.

Rupibus haec celsis Asiae sunt claustra potentis

Qua uia sub boream duplex se scindit et austrum:

Haec regit ad Persas, Hyrcanos ducit at illa.

Sub colles imos habitant post Caspia claustra

955

Martia gens, Parthi telis arcuque potentes,

Viuere qui spoliis gaudent raptuque nefando;

Quae propter bellis homines uexantur in orbe,

Atque optata perit multo pax sanguine mundi.

Post hos est Persis circumdata montibus altis,

960

Assiduis florens regnis et diuite censu,

Ex quo perdomuit Lydorum moenia Sardis.

Cingitur excelsis haec undique collibus omnis,

Aduergens austros post Caspia claustra petensque

Quod proprie pelagus celebrat cognomine latum;

965

Atque tripertitis habitatur finibus illa:

Namque colunt alii rigidae sub partibus arcti

Terras, quas Medi nemorosis montibus umbrant;

Ast alii mediae uiuunt regionis in aruis;

Litora postremi tangunt australia Persae.

970

Prima parte Sabae, mediusque Pasargada, post hunc

Tascorum telis habitat gens fortis et arcu,

Quique tenent populi diuisos Persidis agros.

Amnibus haec multis recreatur et ubere pingui.

Hinc Coros immensus profunditur; inde Choaspes

975

Fonte cadens Indo, qui stringit gurgite Susas;

In cuius ripis praeclarus fulget achates,

Pondere consimilis, uoluit quos unda, cylindris.

Fertilis haec tellus fecundis pascitur auris;

Nam uentis semper florescunt rura secundis.

980

Haec eadem gemmis nimium decoratur honestis,

Quarum quis uarias uires, quis nomina dicat?

Tecolithum memorem, iusto cognomine dictum,

Qui lapides renum tritus potusque resoluit?

Myrrhitenue, bonum nardi cum reddat odorem?

985

Hic aetites est, sonitum cui spiritus addit,

Arcanum crepitans, praegnantibus utilis ille;

Nec non pyrites, digitos qui strictus adurit;

Gemmaque, quae radios emittit candida solis;

Atque selenites, lunaris imagine lucis

990

Qui decus et minuit proprii splendoris et auget.

Respice nunc reliquas Asiae sub finibus oras.

Persidis ad pontum Carmani, solis ab ortu:

Litora pars habitant, mediae pars limina terrae.

Gedrossi post hos tendunt orientis ad ignes,

995

Oceanum iuxta; radiis propioribus inde

Est Scythiae tellus australis, flumen ad Indum,

Qui ponto rapidus Rubro contrarius exit;

Gurgite nam celeri rectus decurrit ad austrum,

Caucasiis oriens primum de montibus altis;

1000

Diuidua cuius Patalene cingitur unda;

Separat innumeras et uasto gurgite gentes:

Ad partem rapidi quam uergunt lumina solis,

Oritas Aribasque simul linique Arachotas

Vtentes laenis et Satraidas simul omnes,

1005

Parpanisi montis sub celsa rupe, Arienos

Nomine communi. qui terras ubere nullo

Florentes habitant; squalent nam sentibus aspris;

Curalli lapidem qui rubrum litore carpunt

Sapphirique decus nigri flauique coloris

1010

Saxorum caedunt uenis, hac merce beati.

Indorum terras hinc Tethyos aequora claudunt,

Quas primo Titan ascendens lumine cernit.

Vnde color populis niger est flagrantibus ortu,

Atque gerunt similes hyacintho fronte capillos.

1015

Effodiunt alii terras aurique metallum;

Ast alii texunt tenuissima tegmina lini

Vel dentes stringunt elephantis ab ore reuulsos;

Scrutantur ripis alii torrentibus imbri

Berylli gemmas glauci nitidumque adamanta;

1020

Atque aura uiridi legitur quae splendet iaspis

Curallique decus liquidi gratique topazi;

Purpureoque amethystos inest suffusa colore;

Diuitias magnas sic tellus illa ministrat;

Assiduisque rigant hanc totam fontibus amnes,

1025

Arboribusque uiget uariis milioque frequenti

Et pretio rubrae perfloret harundinis illa.

Hic alii superant procero corpore tantum,

Insiliant equitum faciles ut more elephantos;

Ast alii uiuunt sapienti pectore nudi

1030

Luminibusque uident rectis (mirabile) solem

Et radios oculis et sacra mente retractant

Signaque concipiunt arcana luce futuri.

Psittacus hic uiridis, decoratus torque rubenti,

Nascitur, humanae simulat qui uerbera linguae.

1035

Nunc age, te fluuios montes formamque docebo

Ipsius terrae, populos gentesque beatas.

Marginibus ternis tellus haec clauditur omnis,

Obliquatque latus per cunctas linea partes.

Hesperios fines immanis terminat Indus;

1040

At notios pelagus concludit gurgite Rubrum;

Sed Ganges ortus et Caucasus excipit arctum.

Hanc homines habitant multi ditesque colendam,

Nominibus uariis discreti et finibus amplis.

Dardanei ripas contingunt fluminis Indi,

1045

Hic ubi praecipitem scopuli fundunt Acesinem

Huncque capax classis uenientem uoluit Hydaspes.

Tertius hos sequitur splendenti gurgite Cophes.

Taxilus inter quos habitat cum gente Sibarum.

Hinc Scodri post hos sunt Peucaleique feroces

1050

Gargaridaeque truces; auri qua pondus honestum

Deuoluens Hypanisque trahit rapidusque Magarsus:

Quos capit Emodo missos Gangetica monte

Tellus, porrigitur quae ad terrae Colidis austros,

Oceani tangens pelagus sub collibus altis.

1055

Quos uolucres metuunt celeri contingere penna,

Vnde locis Grai posuerunt nomen Aornis.

Hic uia, quam celebrat nomen, Dionysia Bacchi,

Cui statuas dederat uictoria finibus illis.

Hic Tylos est, superans uastae miracula terrae,

1060

Insula. namque uiret cunctis in partibus anni,

Nec foliis nudat ramos autumnus in illa,

Assidueque tenet florens genus arboris omne.

Hic adamas fulget lymphantia pectora sanans

Et prohibens miseris occulti damna ueneni;

1065

Quem minime ualeat ferrum superare nec ignis:

Frangitur hircino maceratus sanguine tantum,

Sed tepido, fractis multis incudibus ante.

Hic iuxta positus magneten uiribus arcet

Occultis ferri raptu; uel tractibus ante

1070

Admotum retrahit, defendens robore miro.

Hic lychnis lucem simulat splendore lucernae;

Hinc meruit nomen praeclaro lumine dignum.

Tot sunt per terras uulgatae nomine gentes.

Nam reliquas quae mens ualeat mortalis in orbe

1075

Dispersas numerare tibi sine numine magno,

Quod bene disposuit terras pontique profundum,

Sideribus uariis decorans caelestia templa

Et multis recreans gratisque coloribus arua,

Munera per populos tribuens diuersa uirorum?

1080

Sed uos terrarum tractus gaudete per aeuum,

Et quaecumque mari circumdatur insula uasto,

Oceanusque simul nec non penetrabilis unda,

Quam gremio tellus sinuoso suscipit alma,

Et fluuii montesque, lacus quos continet orbis.

1085

Nam pelagi partes percurri carmine uastas

Et terrae pariter regiones finibus amplis;

Omnipotens pro quo genitor mihi praemia donet.