Carmen Paschale

Liber V

____________________________________________________________

Liber quintus.

Has inter virtutis opes iam proxima paschae

Coeperat esse dies, Domini cum gloria vellet

Ponere mortalem vivamque resumere carnem,

Non aliam, sed rursus eam, quam munere plenam

5

Lucis ab infernis relevans ad sidera duxit.

Exclamansque palam «pater, istac memet ab hora

Salvifica, sed in hanc ideo veni tamen horam;

Clarifica» dixit «nomen tuum». magnaque caelo

Vox resonans venit per nubila: clarificavi,

10

Clarificemque iterum. quid apertius est Patre teste,

Caelo adsertore? ac nec sic agnoscere Christum

Gens voluit Iudaea Deum; pars esse ferebat

Hoc tonitruum, pars angelicam crepuisse loquelam.

O gens caeca oculis, o gens durissima corde!

15

Non tonitrus potuit Christum, seu angelus ullus

Auctorem generasse suum, qui nomine Patris

Audito responsa daret? sed ab ore Tonantis

Natum agnoscentis, populus quo crederet adstans,

Vox emissa suo respondit consona verbo.

20

Annua tunc sacrae celebrans per munera cenae

Paschales ex more dapes humilemque magistrum

Se faciens et grata suis exempla relinquens

Adsurgit famulisque libens famulatus et omnem

Linteolo adcinctus tantum inclinavit honorem,

25

Discipulis ut sponte lavans vestigia cunctis,

Nec Iudam exciperet, quem proditionis iniquae

Noverat auctorem. sed nil tibi gloria, saeve

Traditor, illa dabat pedibus consistere mundis,

Qui sensu pollutus eras velut omne sepulchrum

30

Exteriora gerens albae velamina formae,

Sordibus interius foedoque cadavere plenum.

Nec Dominum latuere doli, scelerisque futuri

Prodidit auctorem, panem cui tradidit ipse

Qui panis tradendus erat: nam corporis atque

35

Sanguinis ille sui postquam duo munera sanxit

Atque cibum potumque dedit, quo perpete numquam

Esuriant sitiantque animae sine labe fideles:

Protinus in Iudam, sedes ubi livor habebat,

Spiritus intravit teterrimus armaque sumens

40

In Dominum servile dedit consurgere bellum,

Pactus grande nefas quavis mercede: neque illi

Culpa datur pretio, sed inhaerent crimina facto.

Tantundem sceleris ter dena nomismata sumens

Argenti parvo caecatus munere gessit,

45

Quantum cuncta simul terrarum regna marisque

Divitias omnemque vagis cum nubibus aethram

Si caperet, gesturus erat: neque enim bona mundi

Sufficerent magni fuso pro sanguine Christi,

Qui pater est mundi, qui fecerat hunc quoque nasci.

50

Atque utinam sterili damnatus ventre nequisset

Natalem sentire diem, nec luminis huius

Hausisset placidas flabris vitalibus auras

Aeterno torpore latens, miseroque fuisset

Sors melior nescire datam quam perdere vitam:

55

Aut male fusus humo confestim munera lucis

Perderet ut pulvis, quem ventus proicit ingens

A facie terrae rapidisque volatibus actus

Spargitur in vacuas nebulis obscurior umbras.

Tune cruente, ferox, audax, insane, rebellis,

60

Perfide, crudelis, fallax, venalis, inique,

Traditor inmitis, fere proditor, impie latro,

Praevius horribiles comitaris signifer enses?

Sacrilegamque aciem, gladiis sudibusque minacem

Cum moveas, ori ora premis mellique venenum

65

Inseris et blanda Dominum sub imagine prodis?

Quid socium simulas et amica fraude salutas?

Numquam terribiles aut pax coniurat in enses,

Aut truculenta pio lupus oscula porrigit agno.

Traditus ergo viris operator sanctus iniquis

70

Consuetam non liquit opem pueroque revulsam

Ense Petri, ne qua pius a pietate vacaret,

Reddidit auriculam. nec enim vindicta Tonanti

Conveniens humana fuit, qui milia Patrem

Angelicas sibimet legiones poscere posset

75

Plus duodena dari, si mallet sumere poenas

De meritis quam sponte suas ignoscere plagas.

Tunc parci mucrone iubet, quia venerat ipse

Ponere pro cunctis animam, non tollere cuiquam.

Namque Petro clara iamdudum voce fatenti,

80

Cum Domino se velle mori «Prius aliger» inquit

«Quam gallus cantet, hac me ter nocte negabis»,

Non reprobando fidem, sed praedicendo timorem.

Continuo ad tristes Caiphae deducitur aedes.

Ille sacerdotum fuerat tunc denique princeps,

85

Et princeps scelerum; namque hoc residente cathedra

Pestifera falsis agitatum testibus ardet

Concilium, iam iamque volant mendacia mille

In Dominum, vanis hominum conflata favillis,

Et pereunt levitate sui, velut ignis oberrans

90

Arentes stipulas, vires cui summa cremandi

Materies infirma rapit, victoque furore

Labitur invalidae deformis gloria flammae.

Postquam nulla dolis patuit via, brachia tolli

Armat in insontem saevus furor. heu mihi quantis

95

Impedior lacrimis rabidum memorare tumultum

Sacrilegas movisse manus! non denique passim

Vel colaphis pulsare caput, vel caedere palmis,

Aut spuere in faciem plebs exsecranda quievit.

Ille tamen patiens subiecto corpore totum

100

Sustinuit nostraeque dedit sua membra saluti.

Namque per hos colaphos caput est sanabile nostrum,

Haec sputa per Dominum nostram lavere figuram,

His alapis nobis libertas maxima plausit.

At senior, cui cuncta potens praedixerat auctor

105

Quae ventura forent (quoniam transire nequivit

Infectum quod Christus ait) se prorsus adesse

Ipsius ex sociis semel ac bis terque negavit.

Et gallus cecinit; conpleta est sanctio Christi,

Et sensus rediere Petri: memor ille malorum

110

Inmemoris damnavit opus, gemituque sequente

Culpa fugit, cedunt lacrimis delicta profusis,

Et dulcem veniam, fletus, generastis, amari.

Iamque dies aderat, nocturna mestior umbra,

Flagitium visura novum, tenebrisque remotis

115

Pandebat populis Iudaeae crimina gentis.

Mox igitur Dominum Pilati ad moenia duci

Nexibus astrictum Iudas ut vidit iniquus,

Diriguit scelerisque sui commercia reddens

Incassum, facti pretium, non facta reliquit.

120

Quidnam etenim prodest, illic trepidare timore,

Nullus ubi timor est? aut quae confessio tetro

Lucet in inferno, cum iam demersa securis

Arboris infandae radicibus, exitialem

Quae peperit fructum, feralia germina vertat

125

Funditus et dignis pereant mala robora flammis?

Continuoque trucis correptus mente furoris

Se quoque morte petit, quamquam tunc sanior esset,

Cum scelus ulcisci praecurreret, ipsaque dirae

Guttura vocis iter, cuncti quae vendere mundi

130

Ausa redemptorem, nodatis faucibus angens

Infelicem animam laqueo suspendit ab alto.

Lenior ira quidem tanto pro crimine culpae,

Cunctorum cui nulla foret par poena malorum.

Exitus hic mortis tamen et sublime cadaver

135

Ostendit populis, quanto de culmine lapsus

Pridem discipulus qui nunc reus, alta relinquens

Sidera tartareum discenderit usque profundum;

Tunc vir apostolicus, nunc vilis apostata factus.

At Dominus patiens cum praesidis ante tribunal

140

Staret, ut ad iugulum ductus mitissimus agnus,

Nil inimica cohors insontis sanguine dignum

Repperiens, regem quod se rex dixerat esse

Obicit et verum mendax pro crimine ducit.

Nec mirum si iura Dei gens perfida vitet

145

Imperiumque neget, lucos quae semper amavit,

Idola dilexit; simili nam more furentes,

Tunc coluere Baal, nunc elegere Barabban.

Damnatoque pio conservatoque protervo

Mutavit per utrumque viam sententia iustam:

150

Auctor mortis erat iussus qui sumere lucem,

Auctor lucis erat, iussus qui sumere mortem.

Credite iam Christum, pro cunctis credite passum.

Quid dubitatis adhuc? en sectus terga flagellis,

Subditus obprobriis, poenas amplectitur omnes,

155

Ne dignus sentire necem vel latro periret.

Heu falx torva patrum, segitem caesura nepotum,

Heu facinus, Pilate, tuum! quot gesseris uno

Crimina iudicio, vigili si mente notares,

Non solas lavisse manus, sed corpore toto

160

Debueras sacrum veniae sperare lavacrum.

Corripis insontem, sistis sub praeside regem,

Praeponis humana Deo; qua morte teneris,

Qui Dominum numerosa cruci per vulnera figis?

Cumque datus saevis ad poenam Sanctus abiret

165

Militibus, vilem rubri sub tegmine cocci

Vestitur clamidem, species ut cuncta cruenta

Mortis imago foret; spinis circumdedit amplum

Nexa corona caput, quoniam spineta benignus

Omnia nostrorum susceperat ille malorum;

170

Implet arundo manum, sceptrum quia mobile terrae,

Invalidum, fragile est, vacuum, leve. moxque alienos

Deponens habitus, proprium suscepit amictum,

Scilicet humanae positurus tegmina carnis

Et sumpturus item, nil iam ut mutabile ferret

175

Post mortem propria cum maiestate resurgens.

[Humano ponens mortalem tegmine carnem.]

Nec sine divino constat moderamine gestum

Quod vinum cum felle datum tristemque saporem

Suscipiens tetigit labiis et ab ore removit,

180

Quippe necem parvo degustaturus amaram

Tempore, quam reduci contemnere carne pararet.

Protinus in patuli suspensus culmine ligni,

Religione pia mutans discriminis iram,

Pax crucis ipse fuit, violentaque robora membris

185

Inlustrans propriis poenam vestivit honore,

Suppliciumque dedit signum magis esse salutis,

Ipsaque sanctificans in se tormenta beavit.

Neve quis ignoret speciem crucis esse colendam,

Quae Dominum portavit ovans, ratione potenti

190

Quattuor inde plagas quadrati colligit orbis.

Splendidus auctoris de vertice fulget Eous,

Occiduo sacrae lambuntur sidere plantae,

Arcton dextra tenet, medium laeva erigit axem,

Cunctaque de membris vivit natura creantis,

195

Et cruce conplexum Christus regit undique mundum.

Scribitur et titulus: Hic est rex Iudaeorum,

Quo nihil a deitate vacet; nam caelitus actum

Hoc Hebraea refert, hoc Graeca Latinaque lingua;

Hoc docet una fides unum ter dicere regem.

200

Huius in exuviis sors mittitur, ut sacra vestis

Intemerata manens a Christo scisma vetaret.

Quin etiam insonti latere ex utroque cruentos

Constituere viros, meritum licet omnibus unum

Non faciat similis quamvis sententia; namque

205

Inter carnifices sancto pendente latrones

Par est poena trium, sed dispar causa duorum.

Hi mundo sunt quippe rei pro crimine multo,

Huic reus est mundus, salvatus sanguine iusto.

Suppliciisque tamen rerum dominator in ipsis

210

Iura potestatis non perdidit: aequus utrumque

Iudex namque tuens hunc eligit, hunc reprobavit,

Amborum merita praecelso examine pensans.

Unus enim, quem vita ferox nec morte reliquit,

In Dominum scelerata movens convicia dictis

215

Mordebat propriis et tamquam setiger hircus

Ore venenoso vitem lacerabat amoenam:

Alter adorato per verba precantia Christo

Saucia deiectus flectebat lumina, tantum

Lumina, nam geminas arcebant vulnera palmas.

220

Quem Dominus ceu pastor ovem deserta per arva

Colligit errantem secumque abducere gaudet

In campos, paradise, tuos, ubi flore perenni

Gramineus blanditur ager, nemorumque voluptas

Inriguis nutritur aquis, interque benigne

225

Conspicuos pomis non deficientibus hortos

Ingemit antiquum serpens habitare colonum.

Ambo igitur varium diverso calle latrones

Adgressi facinus violentum grande patrarunt.

Infernas adit ille fores, adit iste supernas;

230

Ille profunda sequens penetravit claustra gehennae,

Abstulit iste suis caelorum regna rapinis.

Interea horrendae subito venere tenebrae

Et totum tenuere polum maestisque nigrantem

Exequiis texere diem; sol nube coruscos

235

Abscondens radios, tetro velatus amictu,

Delituit tristemque infecit luctibus orbem.

Hunc elementa sibi meruerunt cernere vultum,

Auxiliis orbata patris, laetata per ortum,

Maesta per occasum. nam lux ut tempore fulsit

240

Nascentis Domini, sic hoc moriente recessit,

Non absens mansura diu, sed mystica signans

Per spatium secreta suum; quippe ut tribus horis

Caeca tenebrosi latuerunt sidera caeli,

Sic Dominus clausi triduo tulit antra sepulchri.

245

Nec tellus sine clade fuit, quae talia cernens

Funditus intremuit, dubioque in fine supremum

Expavit natura modum, ne cogeret omnem

Summus apex inferna petens succumbere molem,

Auctoremque sequens per tartara mundus abiret.

250

Sed pietas inmensa vagas properabat ad umbras,

Perdita restituens, non consistentia perdens.

Nulla tamen tanti metuerunt signa pericli

Qui Dominum fixere cruci, quin insuper haustum

Cum peteret sitiens, unus de plebe nefanda

255

Peniculo infusum calamo porrexit acetum.

Manzeribus populis in deteriora volutis

Conveniens liquor ille fuit; nam dulcia vina

Sicut in horrendum dum convertuntur acetum,

A mensis proiecta iacent: ita tempore prisco

260

Gens accepta Deo, nunc est odiosa propago.

Ergo ubi cuncta boni conpleta est passio Christi,

Ipse animam proprio dimisit corpore sanctam,

Ipse iterum sumpturus eam, quia mortuus idem,

Idem vivus erat membris obeuntibus in se,

265

Non obeunte Deo, cuius virtute retrorsum

Infernae patuere viae, ruptaeque fatiscunt

Divisa conpage petrae, rediviva iacentum

Corpora sanctorum fractis abiere sepulchris,

In cineres animata suos; subitoque fragore

270

Illud ovans templum, maioris culmina templi

Procubuisse videns, ritu plangentis alumni

Saucia discisso nudavit pectora velo,

Interiora sui populis arcana futuris

Iam reseranda docens, quia lex velamine Moyse

275

Tecta diu Christo nobis veniente patescit.

Dic ubi nunc tristis victoria, dic ubi nunc sit

Mors stimulus horrenda tuus, quae semper opimis

Insaturata malis cunctas invadere gentes

Poenali dicione soles? en pessima, non tu

280

Pervenis ad Christum, sed Christus pervenit ad te,

Cui licuit sine morte mori quique omnia gignens,

Omnia constituens, te non formavit ut esses:

Semine vipereo culpa genitrice crearis

Et venia regnante peris. iam spiritus artus

285

Liquerat ad tempus, patulo iam frigida ligno

Viscera pendebant, et adhuc furor arma ministrat:

Cuspide perfossum violat latus, eque patenti

Vulnere purpureus cruor et simul unda cucurrit.

Haec sunt quippe sacrae pro religionis honore:

290

Corpus sanguis aqua tria vitae munera nostrae.

Fonte renascentes, membris et sanguine Christi

Vescimur atque ideo templum deitatis habemur,

Quod servare Deus nos annuat inmaculatum,

Et faciat tenues tanto mansore capaces.

295

Ergo ubi depositi thesaurum corporis amplum

Nobilis accepit Domino locus ille iacente,

Nobilior surgente tamen, generatio fallax

Augebat sub corde nefas, quod nocte silenti

Discipuli Christum raperent et abisse referrent

300

Ter redeunte die, sicut praedixerat ipse.

Quo stimulante metu vigilum munimina poscunt

Plura dari saevaque locum obsidione teneri.

Si nondum post vincla crucis, post vulnera ferri,

Post obitum mortis numerosa caede cruentum,

305

Carnifices, implestis opus nec creditis illum,

Qui toties imis animas produxit ab umbris,

Posse suam revocare magis: peioribus aptos

Consiliis armate dolos, signate sepulchrum,

Ponite custodes, monumento advolvite saxum.

310

Quis poterit servare Deum, cui cardine rerum

Cuncta patent? undis habitat, per tartara regnat,

Et caeli de nube tonat. quid, saeve tumultus,

Excubiis deperdis opus? quid niteris illam

Explorare fidem, cui non vis credulus esse?

315

Coeperat interea post tristia sabbata felix

Inradiare dies, culmen qui nominis alti

A Domino dominante trahit primusque videre

Promeruit nasci mundum, atque resurgere Christum.

Septima nam Genesis cum dicit sabbata, claret

320

Hunc orbis caput esse diem, quem gloria regis

Nunc etiam proprii donans fulgore tropaei

Primatum retinere dedit. hoc luminis ortu

Virgo parens aliaeque simul cum munere matres

Messis aromaticae notum venere gementes

325

Ad tumulum vacuumque vident iam corpore factum,

Sed plenum virtute locum. nam missus ab astris

Angelus amoti residebat vertice saxi,

Flammeus aspectu, niveo praeclarus amictu.

Qui gemina specie terrorem et gaudia portans

330

Cunctaque dispensans, custodibus igne minaci

Venerat in forma, Christum quaerentibus alba.

Illae igitur Dominum calcata vivere morte

Angelica didicere fide. perterritus autem

Miles in ancipiti retinet discrimine vitam,

335

Deserta statione fugax testisque timoris

Vera refert gratis; postquam data munera, fallit

Discipulumque globum placidi sub tempore somni

Clam sibi nocturna Christum abstraxisse rapina

Conpositus simulator ait. fare, improbe custos,

340

Responde, scelerata cohors, si Christus, ut audes

Dicere, concluso furtim productus ab antro

Sopitos latuit, cuius iacet intus amictus?

Cuius ad exuvias sedet angelus? anne beati

Corporis ablator velocius esse putavit

345

Solvere contectum quam devectare ligatum?

Cum mora sit furtis contraria, cautius ergo

Cum Domino potuere magis sua lintea tolli.

Mentita est vox vana tibi. tamen ista figuram

Res habet egregiam: Iudaeis constat ademptum

350

Quem nos devoto portamus pectore Christum.

Plange sacerdotes perituros, plange ministros,

Et populum, Iudaea, tuum pro talibus ausis.

Non tuba, non unctus, non iam tua victima grata est.

Quaenam bella tibi clanget tuba, rege perempto?

355

Quis tuus unctus erit, quae verum amiseris unctum?

Victima quae dabitur, cum victima pastor habetur?

Discedat synagoga suo fuscata colore,

Ecclesiam Christus pulchro sibi iunxit amore,

Haec est conspicuo radians in honore Mariae,

360

Quae cum clarifico semper sit nomine mater,

Semper virgo manet; huius se visibus adstans

Luce palam Dominus prius obtulit, ut bona mater

Grandia divulgans miracula, quae fuit olim

Advenientis iter, haec sit redeuntis et index.

365

Mox aliis conviva potens in fragmine panis

Agnitus enituit, quia verus panis apertis

Semper adest oculis, fidei quos gratia claros

Efficit, ut Dominum viventem cernere possint.

Saepe dehinc proprios diversi temporis horis

370

Discipulos manifestus adit vescentibus illis

Extemplo nunc ora ferens, nunc piscis obusti

Atque favi mandens epulas, quo rite doceret

Corporeas res esse dapes, seseque videri

In membris, quibus ante fuit. formidine rursus

375

Plebis apostaticae, Dominum quae caeca negasset,

Cum foribus clausis resideret turba fidelis,

Pace salutantis sese intulit atque foratas

Expediens palmas nudat latus. ast ibi Thomas,

Cui Didymo cognomen erat, cum fratribus una

380

Non fuerat dubiamque fidem sub corde gerebat,

Donec rursus eo pariter residente veniret

Qui numquam subtractus erat. tunc limine clauso

Constitit in medio, non indignatus apertum

Discipulo monstrare latus tactuque probari

385

Vulneris et mentem patienter ferre labantis:

Agnitus hinc potius, quod sit dubitantis amicus.

Quisquis enim artifices caeca sub imagine fraudes

Instruit et vanas cupit exercere figuras,

Non vult agnosci, non vult sua facta requiri,

390

Ut lateat sub nube doli, nebulaque recludens

Omnia sollicitos odit simulator amicos.

Gnarus item Dominus Petro piscante per aequor

Cum sociis captum esse nihil dimittere lina

In dextras hortatur aquas. mox gurgite clauso

395

Pendula fluctivagam traxerunt retia praedam,

Per typicam noscenda viam: nam retia dignis

Lucida sunt praecepta Dei, quibus omnis in illa

Dextra parte manens concluditur ac simul ulnis

Fertur apostolicis Domini ad vestigia Christi.

400

Nec piscis prunaeque vacant et panis in uno

Discipulis inventa loco. quisnam ambigat unam

Hic rebus constare fidem, quippe est aqua piscis,

Christus adest panis, sanctusque Spiritus ignis.

Hinc etenim abluimur, hoc pascimur, inde sacramur.

405

Tunc epulis praeceptor eos invitat edendis,

Alloquiis de more piis, mensamque petentes

Unanimes nota Domini bonitate fruuntur

Et Christum sensere suum, modicoque paratu

Postquam victa fames et surrexere relictis

410

Rite toris, an corde Petrus se diligat alto,

Explorat Dominus; Petrus annuit. ergo nitentes

Pastor amans augere greges operario in omni

Parte bono commendat oves, commendat et agnos.

Haec terno sermone monens, ut terna negantis

415

Culpa recens parili numero purgata maneret.

Inde sequenda docens, Pacem omnes, inquit, habete,

Pacem ferte meam, pacem portate quietam,

Pacem per populos monitis dispergite sanctis

Et mundum vacuate malis: gentesque vocari

420

Finibus e cunctis, latus qua tenditur orbis,

Iussis mando meis omnesque in fonte lavari.

Haec ubi dicta pio Dominus sermone peregit,

Bethaniae mox arva petit: coramque beatis

Qui tantum meruere viris spectare triumphum,

425

Aetherias evectus abit sublimis in oras.

Et dextra sedet ipse Patris totumque gubernat

Iure suo, qui cuncta tenens excelsa vel ima,

Tartara post caelum penetrat, post tartara caelum.

Illi autem laetis cernentes vultibus altas

430

Ire super nubes Dominum tractusque coruscos

Vestigiis calcare suis veneranter adorant

Sidereasque vias alacri sub corde reportant,

Quas cunctos doceant: testes nam iure fideles

Divinae virtutis erant, qui plura videntes

435

Innumerabilium scripserunt pauca bonorum.

Nam si cuncta sacris voluissent tradere chartis

Facta redemptoris, nec totus cingere mundus

Sufficeret densos per tanta volumina libros.