In Gildonem

398

Textus:

Claudii Claudiani carmina

in: MGH Auct. Antiqu. X

ed. Th. Birt, Berlin 1892

________________________________________________________________________

Liber I

(XV.)

Redditus imperiis Auster subiectaque rursus

Alterius convexa poli. Rectore sub uno

Conspirat geminus frenis communibus orbis.

Iunximus Europen Libyae. Concordia fratrum

5

Plena redit. Patriis solum quod defuit armis,

Tertius occubuit nati virtute tyrannus.

Horret adhuc animus manifestaque gaudia differt,

Dum stupet et tanto cunctatur credere voto.

Necdum Cinyphias exercitus attigit oras:

10

Iam domitus Gildo. Nullis victoria nodis

Haesit, non spatio terrae, non obice ponti.

Congressum profugum captum vox nuntiat una

Rumoremque sui praevenit laurea belli.

Quo, precor, haec effecta deo? Robusta vetusque

15

Tempore tam parvo potuit dementia vinci:

Quem veniens indixit hiems, ver perculit hostem.

Exitium iam Roma timens et fessa negatis

Frugibus ad rapidi limen tendebat Olympi

Non solito vultu nec quali iura Britannis

20

Dividit aut trepidos summittit fascibus Indos.

Vox tenuis tardique gradus oculique iacentes

Interius; fugere genae; ieiuna lacertos

Exedit macies. Umeris vix sustinet aegris

Squalentem clipeum; laxata casside prodit

25

Canitiem plenamque trahit rubiginis hastam.

Attigit ut tandem caelum genibusque Tonantis

Procubuit, tales orditur maesta querellas:

«Si mea mansuris meruerunt moenia nasci,

Iuppiter, auguriis, si stant inmota Sibyllae

30

Carmina, Tarpeias si necdum respuis arces:

Advenio supplex, non ut proculcet Araxem

Consul ovans nostraeve premant pharetrata secures

Susa, nec ut rubris aquilas figamus harenis.

Haec nobis, haec ante dabas; nunc pabula tantum

35

Roma precor. Miserere tuae, pater optime, gentis,

Extremam defende famem. Satiavimus iram

Si qua fuit; lugenda Getis et flenda Suebis

Hausimus. Ipsa meos horreret Parthia casus.

Quid referam morbive luem tumulosve repletos

40

Stragibus et crebras corrupto sidere mortes,

Aut fluvium per tecta vagum summisque minatum

Collibus? Ingentes vexi summersa carinas

Remorumque sonos et Pyrrhae saecula sensi.

«Ei mihi, quo Latiae vires urbisque potetas

45

Decidit! in qualem paulatim fluximus umbram!

Armato quondam populo patrumque vigebam

Consiliis; domui terras hominesque revinxi

Legibus: ad solem victrix utrumque cucurri.

Postquam iura ferox in se communia Caesar

50

Transtulit et lapsi mores desuetaque priscis

Artibus in gremium pacis servile recessi,

Tot mihi pro meritis Libyam Nilumque dedere,

Ut dominam plebem bellatoremque senatum

Classibus aestivis alerem geminoque vicissim

55

Litore diversi complerent horrea venti.

Stabat certa salus; Memphis si forte negasset,

Pensabam Pharium Gaetulis messibus annum.

Frugiferas certare rates lateque videbam

Punica Niliacis concurrere carbasa velis.

60

Cum subiit par Roma mihi divisaque sumpsit

Aequales Aurora togas. Aegyptia rura

In partem cessere novae. Spes unica nobis

Restabat Libyae, quae vix aegreque fovebat.

Solo ducta Noto, numquam secura futuri,

65

Semper inops, ventique fidem poscebat et anni.

Hanc quoque nunc Gildo rapuit sub fine cadentis

Autumni. Pavido metimur caerula voto,

Puppis si qua venit, si quid fortasse potenti

Vel pudor extorsit domino vel praedo reliquit.

70

Pascimur arbitrio Mauri, nec debita reddi,

Sed sua concedi iactat gaudetque diurnos

Ut famulae praebere cibos vitamque famemque

Librat barbarico fastu vulgique superbit

Fletibus et tantae suspendit fata ruinae.

75

Romuleas vendit segetes et possidet arva

Vulneribus quaesita meis. Ideone tot annos

Flebile cum tumida bellum Carthagine gessi?

Idcirco voluit contempta luce reverti

Regulus? hoc damnis, genitor, Cannensibus emi?

80

Incassum totiens lituis navalibus arsit

Hispanum Siculumque fretum vastataque tellus

Totque duces caesi ruptaque emissus ab Alpe

Poenus et attonitae iam proximus Hannibal urbi?

Scilicet ut domitis frueretur barbarus Afris,

85

Muro sustinui Martem noctesque cruentas

Collina pro turre tuli? Gildonis ad usum

Carthago ter victa ruit? Hoc mille gementis

Italiae clades impensaque saecula bello,

Hoc Fabius fortisque mihi Marcellus agebat,

90

Ut Gildo cumularet opes? Haurire venena

Compulimus dirum Syphacem fractumque Metello

Traximus inmanem Marii sub vincla Iugurtham,

Et Numidae Gildonis erunt? Pro funera tanta,

Pro labor! In Bocchi regnum sudavit uterque

95

Scipio. Romano vicistis sanguine Mauri.

Ille diu miles populus, qui praefuit orbi,

Qui trabeas et sceptra dabat, quem semper, in armis

Horribilem, gentes placidum sensere subactae,

Nunc inhonorus, egens perfert miserabile pacis

100

Supplicium nulloque palam circumdatus hoste

Obsessi discrimen habet.

                                          «Per singula letum

Impendet momenta mihi dubitandaque pauci

Praescribunt alimenta dies. Heu prospera fata!

Quid mihi septenos montes turbamque dedisti,

105

Quae parvo non possit ali? Felicior essem

Angustis opibus; mallem tolerare Sabinos

Et Veios; brevior duxi securius aevum.

Ipsa nocet moles. Utinam remeare liceret

Ad veteres fines et moenia pauperis Anci.

110

Sufficerent Etrusca mihi Campanaque culta

Et Quincti Curiique seges, patriaeque petenti

Rusticus inferret proprias dictator aristas.

«Nunc quid agam? Libyam Gildo tenet, altera Nilum.

Ast ego, quae terras umeris pontumque subegi,

115

Deseror: emeritae iam praemia nulla senectae.

Di, quibus iratis crevi, succurrite tandem,

Exorate patrem; tuque o quae sponte per altum

Vecta Palatinis mutasti collibus Idam

Praelatoque lavas Phrygios Almone leones,

120

Maternis precibus natum iam flecte, Cybebe.

Sin prohibent Parcae falsisque elusa vetustas

Auspiciis, alio saltem prosternite casu

Et poenae mutate genus. Porsenna reducat

Tarquinios; renovet ferales Allia pugnas;

125

Me potius saevi manibus permittite Pyrrhi,

Me Senonum furiis, Brenni me reddite flammis.

Cuncta fame leviora mihi.»

                                              Sic fata refusis

Obticuit lacrimis. Mater Cytherea parensque

Flet Mavors sanctaeque memor Tritonia Vestae,

130

Nec Cybele sicco nec stabat lumine Iuno.

Maerent Indigetes et si quos Roma recepit

Aut dedit ipsa deos. Genitor iam corde remitti

Coeperat et sacrum dextra sedare tumultum,

Cum procul insanis quatiens ululatibus axem

135

Et contusa genas mediis apparet in astris

Africa: rescissae vestes et spicea passim

Serta iacent; lacero crinales vertice dentes

Et fractum pendebat ebur, talique superbas

Inrupit clamore fores:

                                      «Quid magne moraris

140

Iuppiter, avulso nexu pelagique solutis

Legibus iratum populis inmittere fratrem?

Mergi prima peto; veniant praerupta Pachyno

Aequora, laxatis subsidant Syrtibus urbes.

Si mihi Gildonem nequeunt abducere fata,

145

Me rape Gildoni! Felicior illa perustae

Pars Libyae, nimio quae se munita calore

Defendit tantique vacat secura tyranni!

Crescat zona rubens; medius flagrantis Olympi

Me quoque limes agat; melius deserta iacebo

150

Vomeris impatiens. Pulsis dominentur aristis

Dipsades et sitiens attollat glaeba cerastas.

Quid me temperies iuvit? Quid mitior aether?

Gildoni fecunda fui. Iam Solis habenae

Bis senas torquent hiemes, cervicibus ex quo

155

Haeret triste iugum. Nostris iam luctibus ille

Consenuit regnumque sibi tot vindicat annos.

Atque utinam regnum! Privato iure tenemur

Exigui specie fundi. Quod Nilus et Atlas

Dissidet, occiduis quod Gadibus arida Barce

160

Quodque Paraetonio secedit litore Tingi,

Hoc sibi transcripsit proprium. Pars tertia mundi

Unius praedonis ager.

                                        «Distantibus idem

Inter se vitiis cinctus: quodcumque profunda

Traxit avaritia, luxu peiore refundit.

165

Instat terribilis vivis, morientibus heres,

Virginibus raptor, thalamis obscenus adulter.

Nulla quies: oritur praeda cessante libido;

Divitibusque dies et nox metuenda maritis.

Quisquis vel locuples pulchra vel coniuge notus,

170

Crimine pulsatur falso; si crimina desunt,

Accitus conviva perit. Mors nulla refugit

Artificem: varios sucos spumasque requirit

Serpentum virides et adhuc ignota novercis

Gramina. Si quisquam vultu praesentia damnet

175

Liberiusve gemat, dapibus crudelis in ipsis

Emicat ad nutum stricto mucrone minister.

Fixus quisque toro tacita formidine libat

Carnifices epulas incertaque pocula pallens

Haurit et intentos capiti circumspicit enses.

180

Splendet Tartareo furialis mensa paratu,

Caede madens, atrox gladio, suspecta veneno.

Ut vino calefacta Venus, tum saevior ardet

Luxuries, mixtis redolent unguenta coronis.

Crinitos inter famulos pubemque canoram

185

Orbatas iubet ire nurus nuperque peremptis

Arridere viris. Phalarim tormentaque flammae

Profuit et Siculi mugitus ferre iuvenci

Quam tales audire choros. Nec damna pudoris

Turpia sufficiunt: Mauris clarissima quaeque

190

Fastidita datur. Media Carthagine ductae

Barbara Sidoniae subeunt conubia matres;

Aethiopem nobis generum, Nasamona maritum

Ingerit; exterret cunabula discolor infans.

His fretus sociis ipso iam principe maior

195

Incedit; peditum praecurrunt agmina longe;

Circumdant equitum turmae regesque clientes,

Quos nostris ditat spoliis. Proturbat avita

Quemque domo; veteres detrudit rure colonos.

Exiliis dispersa feror. Numquamne reverti

200

Fas erit errantesque solo iam reddere cives?»

Iret adhuc in verba dolor, ni Iuppiter alto

Coepisset solio (voces adamante notabat

Atropos et Lachesis iungebat stamina dictis):

«Nec te, Roma, diu nec te patiemur inultam,

205

Africa. Communem prosternet Honorius hostem.

Pergite securae. Vestrum vis nulla tenorem

Separat et soli famulabitur Africa Romae.»

Dixit et afflavit Romam meliore iuventa.

Continuo redit ille vigor seniique colorem

210

Mutavere comae. Solidatam crista resurgens

Erexit galeam clipeique recanduit orbis

Et levis excussa micuit rubigine cornus.

Umentes iam noctis equos Lethaeaque Somnus

Frena regens tacito volvebat sidera curru.

215

Iam duo divorum proceres, maiorque minorque

Theudosii, pacem laturi gentibus ibant,

Qui Iovis arcanos monitus mandataque ferrent

Fratribus et geminis sancirent foedera regnis:

Sic cum praecipites artem vicere procellae

220

Assiduoque gemens undarum verbere nutat

Descensura ratis, caeca sub nocte vocati

Naufraga Ledaei sustentant vela Lacones.

Circulus ut patuit Lunae, secuere meatus

Diversos: Italas senior tendebat in oras;

225

At pater, intrantem Pontum qua Bosporos artat,

Arcadii thalamis urbique inlapsus Eoae.

Quem simul ut vidit natus (nam clara nitebat

Cynthia), permixto tremuerunt gaudia fletu,

Complexuque fovens quos non speraverat, artus

230

«O mihi post Alpes nunc primum reddite, dixit,

Unde tuis optatus ades? da tangere dextram,

Qua gentes cecidere ferae. Quis tale removit

Praesidium terris? Ut te mortalia pridem

Implorant longeque pium fortemque requirunt!»

235

Cui pater in tales rupit suspiria voces:

«Hoc erat? in fratres medio discordia Mauro

Nascitur et mundus germanaque dissidet aula?

Gildonisne salus tanti sit palma furoris?

Scilicet egregius morum magnoque tuendus

240

Et cuius meritis pietas in fratre recedat!

In primo genitore, vide, civile calebat

Discidium, dubio stabant Romana sub ictu;

Quis procul Armenius vel quis Maeotide ripa

Rex ignotus agit, qui me non iuvit euntem

245

Auxilio? Fovere Getae, venere Geloni.

Solus at hic non puppe data, non milite misso

Subsedit fluitante fide. Si signa petisset

Obvia, detecto summissius hoste dolerem:

Restitit in speculis fati turbaque reductus

250

Libravit geminas eventu iudice vires

Ad rerum momenta cliens seseque daturus

Victori: fortuna simul cum Marte pependit.

O si non cupidis essem praereptus ab astris,

Exemplum sequerer Tulli laniandaque dumis

255

Impia diversis aptarem membra quadrigis.

Germani nunc usque tui responsa colebat:

En iterum calcat. Tali te credere monstro

Post patrem fratremque paras?

                                                  «Sed magna rependit

Inque tuam sortem numerosas transtulit urbes.

260

Ergo fas pretio cedet? Mercede placebit

Proditio? Taceo, laesi quod transfuga fratris,

Quod levis ingenio. Quamvis discrimine summo

Proditor apportet suspensa morte salutem:

Numquam gratus erit. Damnamus luce reperta

265

Perfidiam nec nos patimur committere tali.

Hoc genus emptori cives cum moenibus offert,

Hoc vendit patriam. Plerique in tempus abusi,

Mox odere tamen: tenuit sic Graia Philippus

Oppida; Pellaeo libertas concidit auro.

270

Romani scelerum semper sprevere ministros.

Noxia pollicitum domino miscere venena

Fabricius regi nudata fraude remisit,

Infesto quem Marte petit, bellumque negavit

Per famuli patrare nefas, ductosque Camillus

275

Trans murum pueros obsessae reddidit urbi.

«Traduntur poenis alii, cum proelia tollunt;

Hic manet ut moveat? Quod respuit alter in hostem,

Suscipis in fratrem? Longi pro dedecus aevi!

Cui placet, australes Gildo condonat habenas

280

Tantaque mutatos sequitur provincia mores.

Quaslibet ad partes animus nutaverit anceps,

Transfundit secum Libyam refluumque malignus

Commodat imperium. Mauri fuit Africa munus.

Tollite Massylas fraudes, removete bilingues

285

Insidias et verba soli spirantia virus.

Ne consanguineis certetur comminus armis,

Ne, precor. Haec trucibus Thebis, haec digna Mycenis;

In Mauros hoc crimen eat.

                                           «Quid noster iniquum

Molitur Stilicho? Quando non ille iubenti

290

Paruit? An quisquam nobis devinctior extat?

Ut sileam varios mecum quos gesserit actus,

Quae vidi post fata loquar. Cum divus abirem,

Res incompositas (fateor) tumidasque reliqui.

Stringebat vetitos etiamnum exercitus enses

295

Alpinis odiis, alternaque iurgia victi

Victoresque dabant. Vix haec amentia nostris

Excubiis, nedum puero rectore quiesset.

Heu quantum timui vobis, quid libera tanti

Militis auderet moles, cum carcere moto

300

Ferveret iam laeta novis. Dissensus acerbus

Et gravior consensus erat. Tunc ipse paterna

Successit pietate mihi tenerumque rudemque

Fovit et in veros eduxit principis annos,

Rufinumque tibi, quem tu tremuisse fateris,

305

Depulit. Hunc solum memorem solumque fidelem

Experior. Volui si quid, dum vita maneret,

Aut visus voluisse, gerit; venerabilis illi

Ceu praesens numenque vocor.

                                                     «Si tanta recusas,

At soceri reverere faces, at respice fratris

310

Conubium pignusque meae regale Serenae.

Debueras etiam fraternis obvius ire

Hostibus, ille tuis. Quae gens, quis Rhenus et Hister

Vos opibus iunctos conspirantesque tulisset?

Sed tantum permitte cadat. Nil poscimus ultra.

315

Ille licet sese praetentis Syrtibus armet

Oppositoque Atlante tegat, licet arva referta

Anguibus et solis medios obiecerit aestus:

Novi consilium, novi Stilichonis in omnes

Aequalem casus animum: penetrabit harenas,

320

Inveniet virtute viam.»

                                        Sic divus et inde

Sic natus: «Iussis, genitor, parebitur ultro.

Amplector praecepta libens, nec carior alter

Cognato Stilichone mihi. Commissa profanus

Ille luat; redeat iam tutior Africa fratri.»

325

Talia dum longo secum sermone retexunt,

Hesperiam pervenit avus castumque cubile

Ingreditur, Tyrio quo fusus Honorius ostro

Carpebat teneros Maria cum coniuge somnos.

Adsistit capiti; tunc sic per somnia fatur:

330

«Tantane devictis tumuit dementia Mauris,

Care nepos? Iterum post me coniurat in arma

Progenies vesana Iubae bellumque resumit

Victoris cum stirpe sui? Firmumne iacentem

Obliti Libyam nostro sudore receptam

335

Rursus habent? ausus Latio contendere Gildo

Germani nec fata timet? Nunc ire profecto,

Nunc vellem notosque senex ostendere vultus:

Nonne meam fugiet Maurus cum viderit umbram?

Quid dubitas? exsurge toris, invade rebellem,

340

Captivum mihi redde meum. Desiste morari.

Hoc generi fatale tuo: dum sanguis in orbe

Noster erit, semper pallebit retia Bocchi.

Iungantur spoliis Firmi Gildonis opima;

Exornet geminos Maurusia laurea currus;

345

Una domus totiens una de gente triumphet.

Di bene, quod tantis interlabentibus annis

Servati Firmusque mihi fraterque nepoti.»

Dixit et afflatus vicino sole refugit.

At iuvenem stimulis inmanibus aemula virtus

350

Exacuit; iam puppe vehi, iam stagna secare

Fervet et absentes invadere cuspide Mauros.

Tum iubet acciri socerum dextramque vocato

Conserit et, quae sit potior sententia, quaerit:

«Per somnos mihi, sancte pater, iam saepe futura

355

Panduntur multaeque canunt praesagia noctes.

Namque procul Libycos venatu cingere saltus

Et iuga rimari canibus Gaetula videbar.

Maerebat regio saevi vastata leonis

Incursu; pecudum strages passimque iuvenci

360

Semineces et adhuc infecta mapalia tabo

Sparsaque sanguineis pastorum funera campis.

Aggredior latebras monstri mirumque relatu

Conspicio: dilapsus honos, cervice minaces

Defluxere iubae; fractos inglorius armos

365

Supposuit servile gemens iniectaque vincla

Unguibus et subitae collo sonuere catenae.

Nunc etiam paribus secum certare trophaeis

Hortator me cogit avus. Quonam usque remoti

Cunctamur? Decuit pridem complere biremes

370

Et pelagi superare moras. Transmittere primus

Ipse paro; quaecumque meo gens barbara nutu

Stringitur, adveniat: Germania cuncta feratur

Navibus et socia comitentur classe Sygambri.

Pallida translatum iam sentiat Africa Rhenum.

375

An patiar tot probra sedens iuvenisque relinquam

Quae tenui rexique puer? Bis noster ad Alpes

Alterius genitor defensum regna cucurrit:

Nos praedae faciles insultandique iacemus?»

Finierat. Stilicho contra cui talia reddit:

380

«Adversine tubam princeps dignabere Mauri?

Auferet ignavus clari solacia leti,

Te bellante mori? Decernet Honorius inde,

Hinc Gildo? Prius astra chaos miscebit Averno.

Vindictam mandasse sat est; plus nominis horror

385

Quam tuus ensis aget. Minuit praesentia famam.

Qui stetit aequatur campo, collataque nescit

Maiestatem acies. Sed quod magis utile factu

Atque hosti gravius (sensus adverte) docebo.

Est illi patribus, sed non et moribus isdem

390

Mascezel, fugiens qui dira piacula fratris

Spesque suas vitamque tuo commisit asylo.

Hunc ubi temptatis frustra mactare nequivit

Insidiis, patrias in pignora contulit iras

Et quos ipse sinu parvos gestaverat una

395

Obtruncat iuvenes inhumataque corpora vulgo

Dispulit et tumulo cognatas arcuit umbras

Naturamque simul fratremque hominemque cruentus

Exuit et tenuem caesis invidit harenam.

Hoc facinus refugo damnavit sole Mycenas

400

Avertitque diem; sceleri sed reddidit Atreus

Crimen et infandas excusat coniuge mensas:

Hinc odium, non poena fuit. Te perdita iura,

Te pater ultorem, te nudi pulvere Manes,

Te pietas polluta rogat: si flentibus aram

405

Et proprium miseris numen statuistis, Athenae,

Si Pandionias planctu traxere phalanges

Inachides belloque rogos meruere maritis,

Si maesto squalore comae lacrimisque senatum

In Numidas pulsus solio commovit Adherbal:

410

Hunc quoque nunc Gildo, tanto quem funere mersit,

Hunc doleat venisse ducem seseque minorem

Supplicibus sciat esse tuis. Quem sede fugavit,

Hunc praeceps fugiat, fregit quem clade tremiscat,

Agnoscatque suum, trahitur dum victima, fratrem.»

415

Haec ubi sederunt genero, notissima Marti

Robora, praecipuos electa pube maniplos

Disponit portuque rates instaurat Etrusco.

Herculeam suus Alcides Ioviamque cohortem

Rex ducit superum, premitur nec signifer ullo

420

Pondere: festinant adeo vexilla moveri.

Nervius insequitur meritusque vocabula Felix

Dictaque ab Augusto legio nomenque probantes

Invicti clipeoque animosi teste Leones.

Dictis ante tamen princeps confirmat ituros

425

Aggere conspicuus; stat circumfusa iuventus

Nixa hastis pronasque ferox accommodat aures:

«Gildonem domitura manus, promissa minasque

Tempus agi. Si quid pro me doluistis, in armis

Ostentate mihi; iusto magnoque triumpho

430

Civiles abolete notas; sciat orbis Eous

Sitque palam Gallos causa, non robore vinci.

Nec vos, barbariem quamvis collegerit omnem,

Terreat. An Mauri fremitum raucosque repulsus

Umbonum et vestros passuri comminus enses?

435

Non contra clipeis tectos gladiisque micantes

Ibitis: in solis longe fiducia telis.

Exarmatus erit, cum missile torserit, hostis.

Dextra movet iaculum, praetentat pallia laeva;

Cetera nudus eques. Sonipes ignarus habenae;

440

Virga regit. Non ulla fides, non agminis ordo:

Arma ovium, fuga praesidio. Conubia mille;

Non illis generis nexus, non pignora curae;

Sed numero languet pietas. Haec copia vulgi.

Umbratus dux ipse rosis et marcidus ibit

445

Unguentis crudusque cibo titubansque Lyaeo,

Confectus senio, morbis stuprisque solutus.

Excitet incestos turmalis bucina somnos,

Imploret citharas cantatricesque choreas

Offensus stridore tubae discatque coactus,

450

Quas vigilat Veneri castris impendere noctes.

«Nonne mori satius, vitae quam ferre pudorem?

Nam quae iam regio restat, si dedita Mauris

Regibus Illyricis accesserit Africa damnis?

Ius Latium, quod tunc Meroe rubroque solebat

455

Oceano cingi, Tyrrhena clauditur unda;

Et cui non Nilus, non intulit India metas,

Romani iam finis erit Trinacria regni.

Ite recepturi praedo quem sustulit, axem

Ereptumque Notum; caput insuperabile rerum

460

Aut ruet in vestris aut stabit Roma lacertis.

Tot mihi debetis populos, tot rura, tot urbes

Amissas: uno Libyam defendite bello.

Vestros imperium remos et vestra sequatur

Carbasa; despectas trans aequora ducite leges.

465

Tertia iam solito cervix mucrone rotetur

Tandem funereis finem positura tyrannis.»

Omina conveniunt dicto fulvusque Tonantis

Armiger a liquida cunctis spectantibus aethra

Correptum pedibus curvis innexuit hydrum,

470

Dumque reluctantem morsu partitur obunco,

Haesit in ungue caput; truncatus decidit anguis.

Ilicet auguriis alacres per saxa citati

Torrentesque ruunt; non mons, non silva retardat:

Pendula ceu parvis moturae bella colonis

475

Ingenti clangore grues aestiva relinquunt

Thracia, cum tepido permutant Strymona Nilo:

Ordinibus variis per nubila texitur ales

Littera pennarumque notis conscribitur aër.

Ut fluctus tetigere maris, tunc acrior arsit

480

Impetus; arripiunt naves ipsique rudentes

Expediunt et vela legunt et cornua summis

Adsociant malis; quatitur Tyrrhena tumultu

Ora nec Alpheae capiunt navalia Pisae:

Sic Agamemnoniam vindex cum Graecia classem

485

Solveret, innumeris fervebat vocibus Aulis.

Non illos strepitus impendentisque procellae

Signa nec adventus dubii deterruit Austri.

«Solvite iam, socii», clamant «aut rumpite funem.

Per vada Gildonem quamvis adversa petamus.

490

Ad bellum nos trudat hiems per devia ponti.

Quassatis cupio tellurem figere rostris.

Heu nimium segnes, cauta qui mente notatis

Si revolant mergi, graditur si litore cornix.

Ora licet maculis asperserit occiduus sol

495

Lunaque conceptis livescat turbida Cauris

Et contusa vagos iaculentur sidera crines,

Imbribus umescant Haedi nimbosaque Taurum

Ducat Hyas totusque fretis descendat Orion:

Certa fides caeli, sed maior Honorius auctor;

500

Illius auspiciis immensa per aequora miles,

Non Plaustris Arctove regor. Contemne Booten,

Navita, turbinibus mediis permitte carinas.

Si mihi tempestas Libyam ventique negabunt,

Augusti Fortuna dabit».

                                        Iam classis in altum

505

Provehitur; dextra Ligures, Etruria laeva

Linquitur et caecis vitatur Corsica saxis.

Humanae specie plantae se magna figurat

Insula (Sardiniam veteres dixere coloni),

Dives ager frugum, Poenos Italosve petenti

510

Opportuna situ: quae pars vicinior Afris,

Plana solo, ratibus clemens; quae respicit Arcton,

Inmitis, scopulosa, procax, subitisque sonora

Flatibus; Insanos infamat navita montes.

Hic hominum pecudumque lues, si pestifer aër

515

Saevit et exclusis regnant Aquilonibus Austri.

Quos ubi luctatis procul effugere carinis,

Per diversa ruunt sinuosae litora terrae.

Pars adit antiqua ductos Carthagine Sulcos;

Partem litoreo complectitur Olbia muro.

520

Urbs Libyam contra Tyrio fundata potenti

Tenditur in longum Caralis tenuemque per undas

Obvia dimittit fracturum flamina collem;

Efficitur portus medium mare, tutaque ventis

Omnibus ingenti mansuescunt stagna recessu.

525

Hanc omni petiere manu prorisque reductis

Suspensa Zephyros expectant classe faventes.

reliqua desunt.