Carmina minora

Selectio

________________________________________________________________________

Diptychon eburneum Stilichonis cum uxore Serena et filio Eucherio

(ca. 396 p. Chr. n., Monza, Museo del duomo)

I

Ad Stilichonem

Solitas galea fulgere comas,

Stilicho, molli necte corona.

Cessent litui saevumque procul

Martem felix taeda releget.

5

Tractus ab aula rursus in aulam

Redeat sanguis. Patris officiis

Iunge potenti pignora dextra.

Gener Augusti pridem fueras,

Nunc rursus eris socer Augusti.

5

Quae iam rabies livoris erit?

Vel quis dabitur color invidiae?

Stilicho socer est, pater est Stilicho.

V

Est in conspectu longe locus

Est procul ingenti regio summota recessu,

Insula qua resides fluctus mitescere cogit

In longum producta latus, fractasque per undas

Ardua tranquillo curvantur bracchia portu.

XXI

De Thedoro et Hadriano

Mallius indulget somno noctesque diesque;

Insomnis Pharius sacra profana rapit.

Omnibus hoc, Italae gentes, exposcite votis,

Mallius ut vigilet, dormiat ut Pharius.

XXVII

Phoenix

Oceani summo circumfluus aequore lucus

Trans Indos Eurumque viret, qui primus anhelis

Sollicitatur equis vicinaque verbera sentit,

Umida roranti resonant cum limina curru,

5

Unde rubet ventura dies longeque coruscis

Nox afflata rotis refugo pallescit amictu:

Haec fortunatus nimium Titanius ales

Regna colit solisque plaga defensus iniqua

Possidet intactas aegris animalibus oras

10

Saeva nec humani patitur contagia mundi,

Par volucer superis, stellas qui vividus aequat

Durando membrisque terit redeuntibus aevum,

Non epulis saturare famem, non fontibus ullis

Assuetus prohibere sitim; sed purior illum

15

Solis fervor alit ventosaque pabula potat

Tethyos, innocui carpens alimenta vaporis.

Arcanum radiant oculi iubar. Igneus ora

Cingit honos. Rutilo cognatum vertice sidus

Attollit cristatus apex tenebrasque serena

20

Luce secat: Tyrio pinguntur crura veneno.

Antevolant Zephyros pennae, quas caerulus ambit

Flore color sparsoque super ditescit in auro.

Hic neque concepto fetu nec semine surgit,

Sed pater est prolesque sibi nulloque creante

25

Emeritos artus fecunda morte reformat

Et petit alternam totidem per funera vitam.

Namque ubi mille vias longinqua retorserit aestas,

Tot ruerint hiemes, totiens ver cursibus actum,

Quas tulit autumnus, dederit cultoribus umbras:

30

Tum multis gravior tandem subiungitur annis

Lustrorum numero victus: ceu lassa procellis

Ardua Caucasio nutat de culmine pinus

Seram ponderibus pronis tractura ruinam;

Pars cadit adsiduo flatu, pars imbre peresa

35

Rumpitur, abripuit partem vitiosa vetustas.

Iam breve decrescit lumen languetque senili

Segnis stella gelu, qualis cum forte tenetur

Nubibus et dubio vanescit Cynthia cornu.

Iam solitae medios alae transcurrere nimbos

40

Vix ima tolluntur humo. Tum conscius aevi

Defuncti reducisque parans exordia formae

Arentes tepidis de collibus eligit herbas

Et tumulum texens pretiosa fronde Sabaeum

Componit, bustumque sibi partumque futurum.

45

Hic sedet et Solem blando clangore salutat

Debilior miscetque preces ac supplice cantu

Praestatura novas vires incendia poscit.

Quem procul adductis vidit cum Phoebus habenis,

Stat subito dictisque pium solatur alumnum:

50

«O senium positure rogo falsisque sepulchris

Natales habiture vices, qui saepe renasci

Exitio proprioque soles pubescere leto,

Accipe principium rursus corpusque coactum

Desere. Mutata melior procede figura.»

55

Haec fatus propere flavis e crinibus unum

Concussa cervice iacit missoque volentem

Vitali fulgore ferit. Iam sponte crematur

Ut redeat gaudetque mori festinus in ortum.

Fervet odoratus telis caelestibus agger

60

Consumitque senem. Nitidos stupefacta iuvencos

Luna premit pigrosque polus non concitat axes

Parturiente rogo: curis natura laborat,

Aeternam ne perdat avem, flammasque fideles

Admonet ut rerum decus inmortale remittant.

65

Continuo dispersa vigor per membra volutus

Aestuat et venas recidivus sanguis inundat.

Victuri cineres nullo cogente moveri

Incipiunt plumaque rudem vestire favillam.

Qui fuerat genitor, natus nunc prosilit idem

70

Succeditque novus: geminae confinia vitae

Exiguo medius discrimine separat ignis.

Protinus ad Nilum Manes sacrare paternos

Auctoremque globum Phariae telluris ad oras

Ferre iuvat. Velox alienum pergit in orbem

75

Portans gramineo clausum velamine funus.

Innumerae comitantur aves stipatque volantem

Alituum suspensa cohors. Exercitus ingens

Obnubit vario late convexa meatu.

Nec quisquam tantis e milibus obvius audet

80

Ire duci, sed regis iter fragrantis adorant.

Non ferus accipiter, non armiger ipse Tonantis

Bella movet: commune facit reverentia foedus.

Talis barbaricas flavo de Tigride turmas

Ductor Parthus agit: gemmis et divite cultu

85

Luxurians sertis apicem regalibus ornat;

Auro frenat equum, perfusam murice vestem

Assyria signatur acu tumidusque regendo

Celsa per famulas acies dicione superbit.

Clara per Aegyptum placidis notissima sacris

90

Urbs Titana colit, centumque adcline columnis

Invehitur templum Thebaeo monte revulsis.

Illic, ut perhibent, patriam de more reponit

Congeriem vultumque dei veneratus erilem

Iam flammae commendat onus, iam destinat aris

95

Semina relliquiasque sui: mirata relucent

Limina; divino spirant altaria fumo,

Et Pelusiacas productus ad usque paludes

Indus odor penetrat nares completque salubri

Tempestate viros et nectare dulcior aura

100

Ostia nigrantis Nili septena vaporat.

O felix heresque tui. Quo solvimur omnes,

Hoc tibi suppeditat vires. Praebetur origo

Per cinerem. Moritur te non pereunte senectus.

Vidisti quodcumque fuit; te saecula teste

105

Cuncta revolvuntur; nosti quo tempore pontus

Fuderit elatas scopulis stagnantibus undas,

Quis Phaethonteis erroribus arserit annus,

Et clades te nulla rapit solusque superstes

Edomita tellure manes: non stamina Parcae

110

In te dira legunt nec ius habuere nocendi.

XXXII

De salvatore

Christe potens rerum, redeuntis conditor aevi,

Vox summi sensusque dei, quem fudit ab alta

Mente pater tantique dedit consortia regni;

Impia qui nostrae domuisti crimina vitae

5

Passus corporea mundum vestire figura

Affarique palam populos hominemque fateri;

Quemque utero inclusum Mariae mox numine viso

Virginei tumuere sinus, innuptaque mater

Arcano stupuit compleri viscera partu

10

Auctorem paritura suum: mortalia corda

Artificem texere poli, mundique repertor

Pars fuit humani generis, latuitque sub uno

Pectore, qui totum late complectitur orbem,

Et qui non spatiis terrae, non aequoris unda,

15

Nec capitur caelo, parvos confluxit in artus.

Quin et supplicii nomen nexusque subisti

Ut nos subriperes leto mortemque fugares

Morte tua, mox aetherias evectus in auras

Purgata repetens laetum tellure parentem:

20

Augustum foveas, festis ut saepe diebus

Annua sinceri celebret ieiunia sacri.

XLIX

De torpedine

Quis non indomitam dirae torpedinis artem

Audiit et merito signatas nomine vires?

Illa quidem mollis segnique obnixa natatu

Reptat et attritis vix languida serpit harenis.

5

Sed latus armavit gelido natura veneno

Et frigus, quo cuncta rigent animata, medullis

Miscuit et proprias hiemes per viscera duxit.

Naturam iuvat ipsa dolis et conscia sortis

Utitur ingenio longeque extenta per algas

10

Attactu confisa suo. Inmobilis haeret:

Qui tetigere iacent. Successu laeta resurgit

Et vivos impune ferox depascitur artus.

Si quando vestita cibis incautior aera

Hauserit et curvis frenari senserit hamis,

15

Non fugit aut vano conatur vellere morsu,

Sed propius nigrae iungit se callida saetae

Et meminit captiva sui longeque per undas

Pigra venenatis effundit flamina venis.

Per saetam vis alta meat fluctusque relinquit

20

Absentem victura virum: metuendus ab imis

Emicat horror aquis et pendula fila secutus

Transit harundineos arcano frigore nodos

Victricemque ligat concreto sanguine dextram.

Damnosum piscator onus praedamque rebellem

25

Iactat et amissa redit exarmatus avena.

L

In Iacobum magistrum equitum

Per cineres Pauli, per cani limina Petri,

Ne laceres versus, dux Iacobe, meos.

Sic tua pro clipeo sustentet pectora Thomas

Et comes ad bellum Bartholomaeus eat;

5

Sic ope sanctorum ne barbarus inruat Alpes,

Sic tibi det vires sancta Susanna suas;

Sic quicumque ferox gelidum transnaverit Histrum,

Mergatur volucres ceu Pharaonis equi;

Sic Geticas ultrix feriat romphaea catervas

10

Romanasque regat prospera Thecla manus;

Sic tibi det magnum moriens conviva triumphum

Atque tuam vincant dolia fusa sitim;

Sic numquam hostili maculetur sanguine dextra:

Ne laceres versus, dux Iacobe, meos.