Ordo urbium nobilium

ca. 388

Textus:

Ausonius. Vol 1. With an English Translation

by Hugh G. Evelyn-White.

London: William Heinemann 1919

Facsimile: Internet Archive

___________________________________________________________

I

Roma

Prima urbes inter, divum domus, aurea Roma.

II,III

Constantinopolis et Carthago

Constantinopoli adsurgit Carthago priori,

non toto cessura gradu, quia tertia dici

fastidit, non ausa locum sperare secundum,

qui fuit ambarum, vetus hanc opulentia praefert,

5

hanc fortuna recens; fuit haec, subit ista novisque

excellens meritis veterem praestringit honorem

et Constantino concedere cogit Elissam.

accusat Carthago deos iam plena pudoris,

nunc quoque si cedat, Romam vix passa priorem.

10

Conponat vestros fortuna antiqua tumores.

ite pares, tandem memores, quod numine divum

angustas mutastis opes et nomina: tu cum

Byzantina Lygos, tu Punica Byrsa fuisti.

IV,V

Antiochia et Alexandria

Tertia Phoebeae lauri domus Antiochia,

vellet Alexandri si quarta colonia poni:

ambarum locus unus. et has furor ambitionis

in certamen agit vitiorum: turbida vulgo

5

utraque et amentis populi male sana tumultu.

haec Nilo munita quod est penitusque repostis

insinuata locis, fecunda et tuta superbit,

illa, quod infidis opponitur aemula Persis.

Et vos ite pares Macetumque adtollite nomen,

10

magnus Alexander te condidit; illa Seleucum

nuncupat, ingenuum cuius fuit ancora signum,

qualis inusta solet, generis nota certa; per omnem

nam subolis seriem nativa cucurrit imago.

VI

Treveris

Armipotens dudum celebrari Gallia gestit

Trevericaeque urbis solium, quae proxima Rheno

pacis ut in mediae gremio secura quiescit,

imperii vires quod alit, quod vestit et armat,

5

lata per extentum procurrunt moenia collem:

largus tranquillo praelabitur amne Mosella,

longinqua omnigenae vectans conmercia terrae.

VII

Mediolanum

Et Mediolani mira omnia, copia rerum,

innumerae cultaeque domus, facunda virorum

ingenia et mores laeti; tum duplice muro

amplificata loci species populique voluptas

5

circus et inclusi moles cuneata theatri;

templa Palatinaeque arces opulensque moneta

et regio Herculei celebris sub honore lavacri;

cunctaque marmoreis ornata peristyla signis

moeniaque in valli formam circumdata limbo:

10

omnia quae magnis operum velut aemula formis

excellunt: nec iuncta premit vicinia Romae.

VIII

Capua

Nec Capuam pol agri cultuque penuque potentem,

deliciis, opibus famaque priore silebo,

fortuna variante vices, quae freta secundis

nescivit servare modum, nunc subdita Romae

5

aemula, nunc fidei memor; ante infida, senatum

sperneret, an coleret dubitans, sperare curules

Campanis ausa auspiciis unoque suorum

consule, ut imperium divisi adtolleret orbis.

quin etiam rerum dominam Latiique parentem

10

adpetiit bello, ducibus non freta togatis.

Hannibalis iurata armis deceptaque in hostis

servitium demens specie transivit erili.

mox – ut in occasum vitiis communibus acti

conruerunt Poeni luxu, Campania fasto,

15

(heu numquam stabilem sortita superbia sedem!) –

illa potens opibusque valens, Roma altera quondam,

comere quae paribus potuit fastigia conis,

octavum reiecta locum vix paene tuetur.

IX

Aquileia

Non erat iste locus: merito tamen aucta recenti,

nona inter claras Aquileia cieberis urbes,

Itala ad Illyricos obiecta colonia montes,

moenibus et portu celeberrima, sed magis illud

5

eminet, extremo quod te sub tempore legit,

solveret exacto cui sera piacula lustro

Maximus, armigeri quondam sub nomine lixa.

felix, quae tanti spectatrix laeta triumphi

punisti Ausonio Rutupinum Marte latronem.

X

Arelas

Pande, duplex Arelate, tuos blanda hospita portus,

Gallula Roma Arelas, quam Narbo Martius et quam

accolit Alpinis opulenta Vienna colonis,

praecipitis Rhodani sic intercisa fluentis,

5

ut mediam facias navali ponte plateam,

per quem Romani commercia suscipis orbis

nec cohibes, populosque alios et moenia ditas,

Gallia quis fruitur gremioque Aquitania lato.

XI,XII,XIII,XIV

Hispalis. Corduba. Tarraco. Bracara

Cara mihi post has memorabere, nomen Hiberum,

Hispalis, aequoreus quam praeterlabitur amnis,

submittit cui tota suos Hispania fasces.

Corduba non, non arce potens tibi Tarraco certat

5

quaeque sinu pelagi iactat se Bracara dives.

XV

Athenae

Nunc et terrigenis patribus memoremus Athenas,

Pallados et Consi quondam certaminis arcem,

paciferae primum cui contigit arbor olivae,

Attica facundae cuius mera gloria linguae,

5

unde per Ioniae populos et nomen Achaeum

versa Graia manus centum se effudit in urbes.

XVI,XVII

Catina. Syracusae.

Quis Catinam sileat? quis quadruplices Syracusas?

hanc ambustorum fratrum pietate celebrem,

illam conplexam miracula fontis et amnis,

qua maris Ionii subter vada salsa meantes

5

consociant dulces placita sibi sede liquores,

incorruptarum miscentes oscula aquarum.

XVIII

Tolosa

Non umquam altricem nostri reticebo Tolosam,

coctilibus muris quam circuit ambitus ingens

perque latus pulchro praelabitur amne Garumna,

innumeris cultam populis, confinia propter

5

ninguida Pyrenes et pinea Cebennarum,

inter Aquitanas gentes et nomen Hiberum,

quae modo quadruplices ex se cum effuderit urbes,

non ulla exhaustae sentit dispendia plebis,

quos genuit cunctos gremio conplexa colonos.

XIX

Narbo

Nec tu, Martie Narbo, silebere, nomine cuius

fusa per inmensum quondam Provincia regnum

optinuit multos dominandi iure colonos,

insinuant qua se Grais Allobroges oris

5

excluduntque Italos Alpina cacumina fines,

qua Pyrenaicis nivibus dirimuntur Hiberi,

qua rapitur praeceps Rhodanus genitore Lemanno

interiusque premunt Aquitanica rura Cebennae,

usque in Teutosagos paganaque nomina Belcas,

10

totum Narbo fuit: tu Gallia prima togati

nominis adtollis Latio proconsule fasces.

Quid memorem portusque tuos montesque lacusque?

quid populos vario discrimine vestis et oris?

quodque tibi Pario quondam de marmore templum

15

tantae molis erat, quantam non sperneret olim

Tarquinius Catulusque iterum, postremus et ille,

aurea qui statuit Capitoli culmina, Caesar?

te maris Eoi merces et Hiberica ditant

aequora, te classes Libyci Siculique profundi,

20

et quidquid vario per flumina, per freta cursu

advehitur: toto tibi navigat orbe cataplus.

XX

Burdigala

Impia iamdudum condemno silentia, quod te,

o patria, insignem Baccho fluviisque virisque,

moribus ingeniisque hominum procerumque senatu,

non inter primas memorem, quasi conscius urbis

5

exiguae inmeritas dubitem contingere laudes.

non pudor hinc nobis; nec enim mihi barbara Rheni

ora nec arctoo domus est glacialis in Haemo:

Burdigala est natale solum; clementia caeli

mitis ubi et riguae larga indulgentia terrae,

10

ver longum brumaeque novo cum sole tepentes

aestifluique amnes, quorum iuga vitea subter

fervent aequoreos imitata fluenta meatus,

quadrua murorum species, sic turribus altis

ardua, ut aerias intrent fastigia nubes,

15

distinctas interne vias mirere, domorum

dispositum et latas nomen servare plateas,

tum respondentes directa in compita portas;

per mediumque urbis fontani fluminis alveum,

quem pater Oceanus refluo cum impleverit aestu,

20

adlabi totum spectabis classibus aequor.

Quid memorem Pario contectum marmore fontem

Euripi fervere freto? quanta unda profundi!

quantus in amne tumor! quanto ruit agmine praeceps

marginis extenti bis sena per ostia cursu,

25

innumeros populi non umquam exhaustus ad usus!

hunc cuperes, rex Mede, tuis contingere castris,

flumina consumpto cum defecere meatu,

huius fontis aquas peregrinas ferre per urbes,

unum per cunctas solitus potare Choaspen.

30

Salve, fons ignote ortu, sacer, alme, perennis,

vitree, glauce, profunde, sonore, inlimis, opace.

salve, urbis genius, medico potabilis haustu,

Divona Celtarum lingua, fons addite divis.

non Aponus potu, vitrea non luce Nemausus

35

purior, aequoreo non plenior amne Timavus.

Hic labor extremus celebres collegerit urbes,

utque caput numeri Roma inclita, sic capite isto

Burdigala ancipiti confirmet vertice sedem,

haec patria est: patrias sed Roma supervenit omnes,

40

diligo Burdigalam, Romam colo; civis in hac sum,

consul in ambabus; cunae hic, ibi sella curulis.