Silvarum libri V

Liber primus

_______________________________________________________

II

Epithalamion in Stellam

et Violentillam

Unde sacro Latii sonuerunt carmine montes?

cui, Paean, nova plectra moves umeroque comanti

facundum suspendis ebur? procul ecce canoro

demigrant Helicone deae quatiuntque novena

5

lampade sollemnem thalamis coeuntibus ignem

et de Pieriis vocalem fontibus undam.

quas inter vultu petulans Elegea propinquat

celsior adsueto divasque hortatur et ambit

alternum fultura pedem, decimamque videri

10

se cupit et medias fallit permixta sorores.

ipsa manu nuptam genetrix Aeneia duxit

lumine demissam et dulci probitate rubentem,

ipsa toros et sacra parat coetuque Latino

dissimulata deam crinem vultusque genasque

15

temperat atque nova gestit minor ire marita.

Nosco diem causasque sacri: te concinit iste

(pande fores!) te, Stella, chorus; tibi Phoebus et Euhan

et de Maenalia volucer Tegeaticus umbra

serta ferunt. nec blandus Amor nec Gratia cessat

20

amplexum niveos optatae coniugis artus

floribus innumeris et olenti spargere nimbo.

tu modo fronte rosas, violis modo lilia mixta

excipis et dominae niveis a vultibus obstas.

Ergo dies aderat Parcarum conditus albo

25

vellere, quo Stellae Violentillaeque professus

clamaretur hymen. cedant curaeque metusque,

cessent mendaces obliqui carminis astus,

fama tace: subiit leges et frena momordit

ille solutus amor, consumpta est fabula vulgi

30

et narrata diu viderunt oscula cives.

tu tamen attonitus, quamvis data copia tantae

noctis, adhuc optas permissaque numine dextro

vota paves. pone o dulcis suspiria vates,

pone: tua est. licet expositum per limen aperto

35

ire redire gradu: iam nusquam ianitor aut lex

aut pudor. amplexu tandem satiare petito

(contigit!) et duras pariter reminiscere noctes.

digna quidem merces, et si tibi Iuno labores

Herculeos, Stygiis et si concurrere monstris

40

fata darent, si Cyaneos raperere per aestus

hanc propter: tanti Pisaea lege trementem

currere et Oenomai fremitus audire sequentis.

nec si Dardania pastor temerarius Ida

sedisses, haec dona forent, nec si alma per auras

45

te potius prensum aveheret Tithonia biga.

Sed quae causa toros inopinaque gaudia vatis

attulit, hic mecum, dum fervent agmine postes

atriaque et multa pulsantur limina virga,

hic, Erato iucunda, doce. vacat apta movere

50

colloquia, et docti norunt audire penates.

Forte, serenati qua stat plaga lactea caeli,

alma Venus thalamo pulsa modo nocte iacebat

amplexu duro Getici resoluta mariti.

fulcra torosque deae tenerum premit agmen Amorum;

55

signa petunt quas ferre faces, quae pectora figi

imperet; an terris saevire an malit in undis,

an miscere deos an adhuc vexare Tonantem.

ipsi animus nondum nec cordi fixa voluntas:

fessa iacet stratis, ubi quondam conscia culpae

60

Lemnia deprenso repserunt vincula lecto.

hic puer e turba volucrum, cui plurimus ignis

ore manuque levi numquam frustrata sagitta,

agmine de medio tenera sic dulce profatur

voce (pharetrati pressere silentia fratres):

65

‹scis ut, mater,› ait ‹nulla mihi dextera segnis

militia: quemcumque hominum divumque dedisti,

uritur. at quondam lacrimis et supplice dextra

et votis precibusque virum concede moveri,

o genetrix: duro nec enim ex adamante creati,

70

sed tua turba sumus. clarus de gente Latina

est iuvenis, quem patriciis maioribus ortum

nobilitas gavisa tulit praesagaque formae

protinus e nostro posuit cognomina caelo.

hunc egomet tota quondam (tibi dulce) pharetra

75

improbus et densa trepidantem cuspide fixi.

quamvis Ausoniis multum gener ille petitus

matribus, edomui victum dominaeque potentis

ferre iugum et longos iussi sperare per annos.

ast illam summa leviter (sic namque iubebas)

80

lampade parcentes et inerti strinximus arcu.

ex illo quantos iuvenis premat anxius ignes,

testis ego attonitus, quantum me nocte dieque

urgentem ferat: haud ulli vehementior umquam

incubui, genetrix, iterataque vulnera fodi.

85

vidi ego et immiti cupidum decurrere campo

Hippomenen, nec sic meta pallebat in ipsa.

vidi et Abydeni iuvenis certantia remis

brachia laudavique manus et saepe natanti

praeluxi: minor ille calor quo saeva tepebant

90

aequora: tu veteres, iuvenis, transgressus amores.

ipse ego te tantos stupui durasse per aestus

firmavique animos blandisque madentia plumis

lumina detersi. quotiens mihi questus Apollo

sic vatem maerere suum! iam, mater, amatos

95

indulge thalamos. noster comes ille piusque

signifer armiferos poterat memorare labores

claraque facta virum et torrentes sanguine campos;

sic tibi plectra dedit, mitisque incedere vates

maluit et nostra laurum subtexere myrto.

100

hic iuvenum lapsus suaque aut externa revolvit

vulnera; pro! quanta est Paphii reverentia, mater,

numinis: hic nostrae deflevit fata columbae.›

Finis erat: tenera matris cervice pependit

blandus et admotis tepefecit pectora pennis.

105

illa refert vultum non aspernata rogari:

‹grande quidem rarumque viris, quos ipsa probavi,

Pierius votum iuvenis cupit. hanc ego, formae

egregium mirata decus cui gloria patrum

et generis certabat honos, tellure cadentem

110

excepi fovique sinu; nec colla genasque

comere nec pingui crinem deducere amomo

cessavit mea, nate, manus. mihi dulcis imago

prosiluit. celsae procul aspice frontis honores

suggestumque comae. Latias metire quid ultra

115

emineat matres: quantum Latonia Nymphas

virgo premit quantumque egomet Nereidas exsto.

haec et caeruleis mecum consurgere digna

fluctibus et nostra potuit considere concha,

et si flammigeras potuisset scandere sedes

120

hasque intrare domos, ipsi erraretis, Amores.

huic quamvis census dederim largita beatos,

vincit opes animo. queritor iam Seras avaros

angustum spoliare nemus Clymeneaque deesse

germina nec virides satis inlacrimare sorores,

125

vellera Sidonio iam pauca rubescere tabo

raraque longaevis nivibus crystalla gelari.

huic Hermum fulvoque Tagum decurrere limo,

nec satis ad cultus; huic Inda monilia Glaucum

Proteaque atque omnem Nereida quaerere iussi.

130

hanc si Thessalicos vidisses, Phoebe, per agros,

erraret secura Daphne. si in litore Naxi

Theseum iuxta foret haec conspecta cubile,

Gnosida desertam profugus liquisset et Euhan.

quod nisi me longis placasset Iuno querelis,

135

falsus huic pennas et cornua sumeret aethrae

rector, in hanc vero cecidisset Iuppiter auro.

sed dabitur iuveni cui tu, mea summa potestas,

nate, cupis, thalami quamvis iuga ferre secundi

saepe neget maerens. ipsam iam cedere sensi

140

inque vicem tepuisse viro.› sic fata levavit

sidereos artus thalamique egressa superbum

limen Amyclaeos ad frena citavit olores.

iungit Amor laetamque vehens per nubila matrem

gemmato temone sedet. iam Thybridis arces

145

Iliacae: pandit nitidos domus alta penates

claraque, gaudentes plauserunt limina cygni.

Digna deae sedes, nitidis nec sordet ab astris.

hic Libycus Phrygiusque silex, hic dura Laconum

saxa virent, hic flexus onyx et concolor alto

150

vena mari, rupesque nitent quis purpura saepe

Oebalis et Tyrii moderator livet aeni.

pendent innumeris fastigia nixa columnis,

robora Dalmatico lucent satiata metallo.

excludunt radios silvis demissa vetustis

155

frigora, perspicui vivunt in marmore fontes.

nec servat natura vices: hic Sirius alget,

bruma tepet, versumque domus sibi temperat annum.

Exsultat visu tectisque potentis alumnae

non secus alma Venus quam si Paphon aequore ab alto

160

Idaliasque domos Erycinaque templa subiret.

tunc ipsam solo reclinem adfata cubili:

‹quonam hic usque sopor vacuique modestia lecti,

o mihi Laurentes inter dilecta puellas?

quis morum fideique modus? numquamne virili

165

summittere iugo? veniet iam tristior aetas.

exerce formam et fugientibus utere donis:

non ideo tibi tale decus vultusque superbos

meque dedi viduos ut transmittare per annos,

ceu non cara mihi. satis o nimiumque priores

170

despexisse procos. at enim hic tibi sanguine toto

deditus unam omnes inter miratur amatque,

nec formae nec stirpis egens: nam docta per urbem

carmina qui iuvenes, quae non didicere puellae?

hunc et bissenos (sic indulgentia pergat

175

praesidis Ausonii!) cernes attollere fasces

ante diem; certe iam nunc Cybeleia movit

limina et Euboicae carmen legit ille Sibyllae.

iamque parens Latius, cuius praenoscere mentem

fas mihi, purpureos habitus iuvenique curule

180

indulgebit ebur, Dacasque (et gloria maior)

exuvias laurosque dabit celebrare recentes.

ergo age, iunge toros atque otia deme iuventae.

quas ego non gentes, quae non face corda iugali?

alituum pecudumque mihi durique ferarum

185

non renuere greges; ipsum in conubia terrae

aethera, cum pluviis rarescunt nubila, solvo.

sic rerum series mundique revertitur aetas.

unde novum Troiae decus ardentumque deorum

raptorem, Phrygio si non ego iuncta marito?

190

Lydius unde meos iterasset Thybris Iulos?

quis septemgeminae posuisset moenia Romae

imperii Latiale caput, ni Dardana furto

cepisset Martem, nec me prohibente, sacerdos?›

His mulcet dictis tacitaeque inspirat honorem

195

conubii. redeunt animo iam dona precesque

et lacrimae vigilesque viri prope limina questus,

Asteris et vatis totam cantata per urbem,

Asteris ante dapes, nocte Asteris, Asteris ortu,

quantum non clamatus Hylas. iamque aspera coepit

200

flectere corda libens et iam sibi dura videri.

Macte toris, Latios inter placidissime vates,

quod durum permensus iter coeptique laboris

prendisti portus. nitidae sic transfuga Pisae

amnis in externos longe flammatus amores

205

flumina demerso trahit intemerata canali,

donec Sicanios tandem prolatus anhelo

ore bibat fontes: miratur dulcia Nais

oscula nec credit pelago venisse maritum.

Quis tibi tunc alacri caelestum in munere claro,

210

Stella, dies? quanto salierunt pectora voto,

dulcia cum dominae dexter conubia vultus

adnuit! ire polo nitidosque errare per axes

visus. Amyclaeis minus exsultavit harenis

pastor ad Idaeas Helena veniente carinas;

215

Thessala nec talem viderunt Pelea Tempe,

cum Thetin Haemoniis Chiron accedere terris

erecto prospexit equo. quam longa morantur

sidera! quam segnis votis Aurora mariti!

At procul ut Stellae thalamos sensere parari

220

Letous vatum pater et Semeleius Euhan,

hic movet Ortygia, movet hic rapida agmina Nysa.

huic Lycii montes gelidaeque umbracula Thymbrae

et Parnasus honos: illi Pangaea resultant

Ismaraque et quondam genialis litora Naxi.

225

tunc caras iniere fores comitique canoro

hic chelyn, hic flavam maculoso nebrida tergo,

hic thyrsos, hic plectra ferunt; hic enthea lauro

tempora, Minoa crinem premit ille corona.

Vixdum emissa dies, et iam socialia praesto

230

omina, iam festa fervet domus utraque pompa.

fronde virent postes, ecfulgent compita flammis,

et pars immensae gaudet celeberrima Romae.

omnis honos, cuncti veniunt ad limina fasces,

omnis plebeio teritur praetexta tumultu;

235

hinc eques, hinc iuvenum questus, stola mixta laborat.

felices utrosque vocant, sed in agmine plures

invidere viro. iamdudum poste reclinis

quaerit Hymen thalamis intactum dicere carmen

quo vatem mulcere queat. dat Iuno verenda

240

vincula, et insigni geminat Concordia taeda.

hic fuit ille dies: noctem canat ipse maritus,

quantum nosse licet. sic victa sopore doloso

Martia fluminea posuit latus Ilia ripa;

non talis niveos strinxit Lavinia vultus

245

cum Turno spectante rubet; non Claudia talis

respexit populos mota iam virgo carina.

Nunc opus, Aonidum comites tripodumque ministri,

diversis certare modis: eat enthea vittis

atque hederis redimita cohors, ut pollet ovanti

250

quisque lyra. sed praecipui qui nobile gressu

extremo fraudatis opus, date carmina festis

digna toris. hunc ipse Coo plaudente Philitas

Callimachusque senex Vmbroque Propertius antro

ambissent laudare diem, nec tristis in ipsis

255

Naso Tomis divesque foco lucente Tibullus.

Me certe non unus amor simplexque canendi

causa trahit: tecum similes iunctaeque Camenae,

Stella, mihi, multumque pares bacchamur ad aras

et sociam doctis haurimus ab amnibus undam.

260

at te nascentem gremio mea prima recepit

Parthenope, dulcisque solo tu gloria nostro

reptasti. nitidum consurgat ad aethera tellus

Eubois et pulchra tumeat Sebethos alumna;

nec sibi sulpureis Lucrinae Naides antris

265

nec Pompeiani placeant magis otia Sarni.

Heia age, praeclaros Latio properate nepotes,

qui leges, qui castra legant, qui carmina ludant.

acceleret partu decimum bona Cynthia mensem,

sed parcat Lucina precor; tuque ipse parenti

270

parce, puer, ne mollem uterum, ne stantia laedas

pectora; cumque tuos tacito natura recessu

formarit vultus, multum de patre decoris,

plus de matre feras. at tu, pulcherrima forma

Italidum, tandem merito possessa marito,

275

vincla diu quaesita fove: sic damna decoris

nulla tibi; longe virides sic flore iuventae

perdurent vultus, tardeque haec forma senescat.