BIBLIOTHECA AUGUSTANA

Corpus Priapeorum

ca. 90 p. Chr. n.

Priapea latina

Textus:

Carmina Priapea,

Gedichte an den Gartengott

latine et germanice

ed. Bernhard Kytzler

tr. Carl Fischer

Zürich/München 1978

___________________________________________________

Carmina classica

Carmina neolatina

Carmina classica

Gaius Valerius Catullus (Frg. 1)

Hunc lucum tibi dedico consecroque, Priape,

qua domus tua Lampsaci est quaque <lege> Priapi:

nam te praecipue in suis urbibus colit ora

Hellespontia ceteris ostriosior oris.

Marcus Furius Bibaculus (saec. I a. Chr. n., Frg. 1)

Si quis forte mei domum Catonis,

depictas minio assulas et illos

custodis videt hortulos Priapi,

miratur, quibus ille disciplinis

5

tantam sit sapientiam assecutus,

quem tres cauliculi, selibra farris,

racemi duo tegula sub una

ad summam prope nutriant senectam.

Publius Vergilius Maro (Ecl. 7, 33-36)

Sinum lactis et haec te liba, Priape, quotannis

exspectare sat est: custos es pauperis horti.

nunc te marmoreum pro tempore fecimus; at tu,

si fetura gregem suppleverit, aureus esto.

Appendix Vergiliana (Priap. I)

Vere rosa, autumno pomis, aestate frequentor

spicis: una mihi est horrida pestis hiemps;

nam frigus metuo et vereor ne ligneus ignem

hic deus ignavis praebeat agricolis.

Appendix Vergiliana (Priap. II)

Ego haec, ego arte fabricata rustica,

ego arida, o viator, ecce populus,

agellulum hunc, sinistra et ante quem vides,

erique villulam hortulumque pauperis

5

tuor, malaque furis arceo manu.

Mihi corolla picta vere ponitur,

mihi rubens arista sole fervido,

mihi virente dulcis uva pampino,

mihi gelante oliva cocta frigore.

10

meis capella delicata pascuis

in urbem adulta lacte portat ubera,

meisque pinguis agnus ex ovilibus

gravem domum remittit aere dexteram

+teneraque matre mugiente vaccula

15

deum profundit ante templa sanguinem.

Proin, viator, hunc deum vereberis

manumque sursum habebis. hoc tibi expedit,

parata namque trux stat ecce mentula.

«velim pol» inquis? at pol ecce vilicus

20

venit, valente cui revulsa bracchio

fit ista mentula apta clava dexterae.

Appendix Vergiliana (Priap. III)

Hunc ego, o iuvenes, locum villulamque palustrem

tectam vimine iunceo caricisque maniplis,

quercus arida rustica fomitata securi

nutrior: magis et magis fit beata quotannis.

5

huius nam domini colunt me, deumque salutant

pauperis tuguri pater filiusque adulescens,

alter assidua cavens diligentia, ut herbae,

aspera ut rubus a meo sit remota sacello,

alter parva manu ferens semper munera larga.

10

florido mihi ponitur picta vere corolla,

primitus tenera virens spica mollis arista,

luteae violae mihi lacteumque papaver

pallentesque cucurbitae et suave olentia mala,

uva pampinea rubens educata sub umbra;

15

sanguine haec etiam mihi (sed tacebitis) arma

barbatus linit hirculus cornipesque capella.

pro quis omnia honoribus nunc necesse Priapo est

praestare, et domini hortulum vineamque tueri.

quare hinc, o pueri, malas abstinete rapinas:

20

vicinus prope dives est neglegensque Priapi.

inde sumite: semita haec deinde vos feret ipsa.

Appendix Vergiliana (Priap. «Quid hoc novi est?»)

Quid hoc novi est? quid ira nuntiat deum?

silente nocte candidus mihi puer

tepente cum iaceret abditus sinu,

Venus fuit quieta, nec viriliter

5

iners senile penis extulit caput.

Placet, Priape, qui sub arboris coma

soles, sacrum revincte pampino caput,

ruber sedere cum rubente fascino?

at, o Triphalle, saepe floribus novis

10

tuas sine arte deligavimus comas,

abegimusque voce saepe, cum tibi

senexve corvus impigerve graculus

sacrum feriret ore corneo caput.

vale, nefande destitutor inguinum,

15

vale, Priape: debeo tibi nihil.

iacebis inter arva pallidus situ,

canisque saeva susque ligneo tibi

lutosus affricabit oblitum latus.

At, o sceleste penis, o meum malum,

20

gravi piaque lege noxiam lues.

licet querare: nec tibi tener puer

patebit ullus, +inminente+ qui toro

iuvante verset arte mobilem natem,

puella nec iocosa te levi manu

25

fovebit, adprimetve lucidum femur.

bidens amica Romuli senis memor

paratur, inter atra cuius inguina

latet iacente pantice abditus specus

vagaque pelle tectus annuo gelu

30

araneosus obsidet forem situs.

tibi haec paratur, ut tuum ter aut quater

voret profunda fossa lubricum caput.

licebit aeger, angue lentior, cubes,

tereris usque donec, a, miser, miser

35

triplexque quadruplexque compleas specum.

superbia ista proderit nihil, simul

vagum sonante merseris luto caput.

Quid est, iners? pigetne lentitudinis?

licebit hoc inultus auferas semel:

40

sed ille cum redibit aureus puer,

simul sonante senseris iter pede,

rigente nervos excubet lubidine,

et inquietus inguina arrigat tumor,

neque incitare cesset, usque dum mihi

45

Venus iocosa molle ruperit latus.

Quintus Horatius Flaccus (Sat. 1, 8)

Olim truncus eram ficulnus, inutile lignum,

cum faber, incertus scamnum faceretne Priapum,

maluit esse deum. deus inde ego, furum aviumque

maxima formido: nam fures dextra coercet

5

obscaenoque ruber porrectus ab inguine palus,

ast inportunas volucris in vertice harundo

terret fixa vetatque novis considere in hortis.

huc prius angustis eiecta cadavera cellis

conservus vili portanda locabat in arca;

10

hoc miserae plebi stabat commune sepulcrum;

Pantolabo scurrae Nomentanoque nepoti

mille pedes in fronte, trecentos cippus in agrum

hic dabat, heredes monumentum ne sequeretur.

nunc licet Esquiliis habitare salubribus atque

15

aggere in aprico spatiari, quo modo tristes

albis informem spectabant ossibus agrum;

cum mihi non tantum furesque feraeque suetae

hunc vexare locum curae sunt atque labori,

quantum carminibus quae versant atque venenis

20

humanos animos: has nullo perdere possum

nec prohibere modo, simul ac vaga luna decorum

protulit os, quin ossa legant herbasque nocentis.

vidi egomet nigra succinctam vadere palla

Canidiam pedibus nudis passoque capillo,

25

cum Sagana maiore ululantem: pallor utrasque

fecerat horrendas adspectu. scalpere terram

unguibus et pullam divellere mordicus agnam

coeperunt; cruor in fossam confusus, ut inde

manis elicerent animas responsa daturas.

30

lanea et effigies erat altera cerea: maior

lanea, quae poenis conpesceret inferiorem,

cerea suppliciter stabat, servilibus ut quae

iam peritura modis. Hecaten vocat altera, saevam

altera Tisiphonen: serpentes atque videres

35

infernas errare canes Lunamque rubentem,

ne foret his testis, post magna latere sepulcra.

mentior at siquid, merdis caput inquiner albis

corvorum, atque in me veniat mictum atque cacatum

+Iulius et fragilis Pediatia furque Voranus.

40

singula quid memorem, quo pacto alterna loquentes

umbrae cum Sagana resonarint triste et acutum,

utque lupi barbam variae cum dente colubrae

abdiderint furtim terris et imagine cerea

largior arserit ignis, et ut non testis inultus

45

horruerim voces furiarum et facta duarum?

nam, displosa sonat quantum vesica, pepedi

diffissa nate ficus; at illae currere in urbem.

Canidiae dentis, altum Saganae caliendrum

excidere atque herbas atque incantata lacertis

50

vincula cum magno risuque iocoque videres.

Albius Tibullus (Carm. 1, 4)

«Sic umbrosa tibi contingant tecta, Priape,

Ne capiti soles, ne noceantque nives:

Quae tua formosos cepit sollertia? certe

Non tibi barba nitet, non tibi culta coma est,

5

Nudus et hibernae producis frigora brumae,

Nudus et aestivi tempora sicca Canis.»

Sic ego; tum Bacchi respondit rustica proles

Armatus curva sic mihi falce deus:

«O fuge te tenerae puerorum credere turbae,

10

Nam causam iusti semper amoris habent.

Hic placet, angustis quod equom conpescit habenis,

Hic placidam niveo pectore pellit aquam,

Hic, quia fortis adest audacia, cepit; at illi

Virgineus teneras stat pudor ante genas.

15

Sed ne te capiant, primo si forte negabit,

Taedia: paulatim sub iuga colla dabit.

Longa dies homini docuit parere leones,

Longa dies molli saxa peredit aqua;

Annus in apricis maturat collibus uvas,

20

Annus agit certa lucida signa vice.

Nec iurare time: Veneris periuria venti

Inrita per terras et freta summa ferunt.

Gratia magna Iovi: vetuit pater ipse valere,

Iurasset cupide quicquid ineptus amor,

25

Perque suas inpune sinit Dictynna sagittas

Adfirmes crines perque Minerva suos.

At si tardus eris, errabis: transiet aetas.

Quam cito non segnis stat remeatque dies,

Quam cito purpureos deperdit terra colores,

30

Quam cito formosas populus alta comas!

Quam iacet, infirmae venere ubi fata senectae,

Qui prior Eleo est carcere missus equos!

Vidi iam iuvenem, premeret cum serior aetas,

Maerentem stultos praeteriisse dies.

35

Crudeles divi! serpens novus exuit annos,

Formae non ullam fata dedere moram.

Solis aeterna est Baccho Phoeboque iuventas,

Nam decet intonsus crinis utrumque deum.

Tu, puero quodcumque tuo temptare libebit,

40

Cedas: obsequio plurima vincet amor.

Neu comes ire neges, quamvis via longa paretur

Et Canis arenti torreat arva siti,

Quamvis praetexens picta ferrugine caelum

Venturam anticipet imbrifer arcus aquam.

45

Vel si caeruleas puppi volet ire per undas,

Ipse levem remo per freta pelle ratem.

Nec te paeniteat duros subiisse labores

Aut opera insuetas adteruisse manus,

Nec, velit insidiis altas si claudere valles,

50

Dum placeas, umeri retia ferre negent.

Si volet arma, levi temptabis ludere dextra:

Saepe dabis nudum, vincat ut ille, latus.

Tum tibi mitis erit, rapias tum cara licebit

Oscula: pugnabit, sed tamen apta dabit.

55

Rapta dabit primo, post adferet ipse roganti,

Post etiam collo se inplicuisse velit.

Heu male nunc artes miseras haec saecula tractant:

Iam tener adsuevit munera velle puer.

At tu, qui venerem docuisti vendere primus,

60

Quisquis es, infelix urgeat ossa lapis.

Pieridas, pueri, doctos et amate poetas,

Aurea nec superent munera Pieridas.

Carmine purpurea est Nisi coma: carmina ni sint,

Ex umero Pelopis non nituisset ebur.

65

Quem referent Musae, vivet, dum robora tellus,

Dum caelum stellas, dum vehet amnis aquas.

At qui non audit Musas, qui vendit amorem,

Idaeae currus ille sequatur Opis

Et tercentenas erroribus expleat urbes

70

Et secet ad Phrygios vilia membra modos.

Blanditiis volt esse locum Venus ipsa: querelis

Supplicibus, miseris fletibus illa favet.»

Haec mihi, quae canerem Titio, deus edidit ore,

Sed Titium coniunx haec meminisse vetat.

75

Pareat ille suae; vos me celebrate magistrum,

Quos male habet multa callidus arte puer.

Gloria cuique sua est: me, qui spernentur, amantes

Consultent: cunctis ianua nostra patet.

Tempus erit, cum me Veneris praecepta ferentem

80

Deducat iuvenum sedula turba senem.

Heu heu quam Marathus lento me torquet amore!

Deficiunt artes, deficiuntque doli.

Parce, puer, quaeso, ne turpis fabula fiam,

Cum mea ridebunt vana magisteria.

Publius Ovidius Naso (Fast. 1, 391-440)

391

Caeditur et rigido custodi ruris asellus;

causa pudenda quidem, sed tamen apta deo:

festa corymbiferi celebrabat Graecia Bacchi,

tertia quae solito tempore bruma refert;

395

di quoque cultores in idem venere Lyaei

et quicumque iocis non alienus erat,

Panes et in Venerem Satyrorum prona iuventus

quaeque colunt amnes solaque rura deae.

venerat et senior pando Silenus asello,

400

quique ruber pavidas inguine terret aves.

dulcia qui dignum nemus in convivia nacti

gramine vestitis accubuere toris.

vina dabat Liber, tulerat sibi quisque coronam,

miscendas large rivus agebat aquas.

405

Naides effusis aliae sine pectinis usu,

pars aderant positis arte manuque comis:

illa super suras tunicam collecta ministrat,

altera dissuto pectus aperta sinu,

exserit haec umerum, vestem trahit illa per herbas,

410

inpediunt teneros vincula nulla pedes.

hinc aliae Satyris incendia mitia praebent,

pars tibi, qui pinu tempora nexa geris;

te quoque, inexstinctae Silene libidinis, urunt,

nequitia est, quae te non sinit esse senem.

415

at ruber, hortorum decus et tutela, Priapus

omnibus ex illis Lotide captus erat.

hanc cupit, hanc optat, sola suspirat in illa,

signaque dat nutu sollicitatque notis.

fastus inest pulchris, sequiturque superbia formam:

420

inrisum vultu despicit illa suo.

nox erat, et vino somnum faciente iacebant

corpora diversis victa sopore locis.

Lotis in herbosa sub acernis ultima ramis,

sicut erat lusu fessa, quievit humo.

425

surgit amans animamque tenens vestigia furtim

suspenso digitis fert taciturna gradu.

ut tetigit niveae secreta cubilia nymphae,

ipsa sui flatus ne sonet aura, cavet.

et iam finitima corpus librabat in herba,

430

illa tamen multi plena soporis erat.

gaudet et a pedibus tracto velamine vota

ad sua felici coeperat ire via:

ecce, rudens rauco Sileni vector asellus

intempestivos edidit ore sonos.

435

territa consurgit nymphe manibusque Priapum

reicit et fugiens concitat omne nemus.

at deus obscena nimium quoque parte paratus

omnibus ad lunae lumina risus erat.

morte dedit poenas auctor clamoris, et haec est

440

Hellespontiaco victima grata deo.

Publius Ovidius Naso (Fast. 6, 319-346)

Praeteream referamne tuum, rubicunde Priape,

320

dedecus? est multi fabula parva ioci.

turrigera frontem Cybele redimita corona

convocat aeternos ad sua festa deos.

convocat et satyros et, rustica numina, nymphas;

Silenus, quamvis nemo vocarat, adest.

325

nec licet et longum est epulas narrare deorum:

in multo nox est pervigilata mero.

hi temere errabant in opacae vallibus Idae,

pars iacet et molli gramine membra levat.

hi ludunt, hos somnus habet, pars bracchia nectit

330

et viridem celeri ter pede pulsat humum.

Vesta iacet placidamque capit secura quietem,

sicut erat, positum caespite fulta caput.

at ruber hortorum custos nymphasque deasque

captat et errantes fertque refertque pedes.

335

aspicit et Vestam, dubium, nymphamne putarit

an scierit Vestam; scisse sed ipse negat.

spem capit obscenam furtimque accedere temptat

et fert suspensos corde micante gradus.

forte senex, quo vectus erat, Silenus asellum

340

liquerat ad ripas lene sonantis aquae.

ibat ut inciperet longi deus Hellesponti,

intempestivo cum rudit ille sono.

territa voce gravi surgit dea, convolat omnis

turba, per infestas effugit ille manus.

345

Lampsacos hoc animal solita est mactare Priapo:

«apta» canens «flammis indicis exta damus.»

Gaius Petronius Arbiter (Sat. 133, 3)

Nympharum Bacchique comes, quem pulchra Dione

divitibus silvis numen dedit, inclita paret

cui Lesbos viridisque Thasos, quem Lydus adorat

+semper flavius+ templumque tuis imponit Hypaepis:

5

huc ades, o Bacchi tutor Dryadumque voluptas,

et timidas admitte preces. non sanguine tristi

perfusus venio, non templis impius hostis

admovi dextram, sed inops et rebus egenis

attritus facinus non toto corpore feci.

10

quisquis peccat inops, minor est reus. hac prece quaeso,

exonera mentem culpaeque ignosce minori,

et quandoque mihi fortunae arriserit hora,

non sine honore tuum patiar decus. ibit ad aras,

sancte, tuas hircus, pecoris pater, ibit ad aras

15

corniger et querulae fetus suis, hostia lactens.

spumabit pateris hornus liquor, et ter ovantem

circa delubrum gressum feret ebria pubes.

Gaius Petronius Arbiter (Sat. 139, 2)

Non solum me numen et implacabile fatum

persequitur. prius Inachiae Tirynthius ira

exagitatus onus caeli tulit, ante profanus

Laomedon gemini satiavit numinis iram,

5

Iunonem Pelias sensit, tulit inscius arma

Telephus et regnum Neptuni pavit Ulixes.

me quoque per terras, per cani Nereos aequor

Hellespontiaci sequitur gravis ira Priapi.

Marcus Valerius Martialis (1, 35)

Versus scribere me parum severos

Nec quos praelegat in schola magister,

Corneli, quereris: sed hi libelli,

Tamquam coniugibus suis mariti,

5

Non possunt sine mentula placere.

Quid si me iubeas talassionem

Verbis dicere non talassionis?

Quis Floralia vestit et stolatum

Permittit meretricibus pudorem?

10

Lex haec carminibus data est iocosis,

Ne possint, nisi pruriant, iuvare.

Quare deposita severitate

Parcas lusibus et iocis rogamus,

Nec castrare velis meos libellos.

15

Gallo turpius est nihil Priapo.

Marcus Valerius Martialis (3, 68)

Huc est usque tibi scriptus, matrona, libellus.

Cui sint scripta, rogas, interiora? mihi.

Gymnasium, thermae, stadium est hac parte: recede.

Exuimur: nudos parce videre viros.

5

Hinc iam deposito post vina rosasque pudore,

Quid dicat, nescit saucia Terpsichore:

Schemate nec dubio, sed aperte nominat illam,

Quam recipit sexto mense superba Venus,

Custodem medio statuit quam vilicus horto,

10

Opposita spectat quam proba virgo manu.

Si bene te novi, longum iam lassa libellum

Ponebas, totum nunc studiosa leges.

Marcus Valerius Martialis (6, 16)

Tu qui pene viros terres et falce cinaedos,

Iugera sepositi pauca tuere soli.

Sic tua non intrent vetuli pomaria fures,

Sed puer et longis pulchra puella comis.

Marcus Valerius Martialis (6, 49)

Non sum de fragili dolatus ulmo,

Nec quae stat rigida supina vena,

De ligno mihi quolibet columna est,

Sed viva generata de cupressu:

5

Quae nec saecula centiens peracta

Nec longae cariem timet senectae.

Hanc tu, quisquis es, o malus, timeto.

Nam si vel minimos manu rapaci

Hoc de palmite laeseris racemos,

10

Nascetur, licet hoc velis negare,

Inserta tibi ficus a cupressu.

Marcus Valerius Martialis (6, 72)

Fur notae nimium rapacitatis

Conpilare Cilix volebat hortum,

Ingenti sed erat, Fabulle, in horto

Praeter marmoreum nihil Priapum.

5

Dum non vult vacua manu redire,

Ipsum subripuit Cilix Priapum.

Marcus Valerius Martialis (6, 73)

Non rudis indocta fecit me falce colonus:

Dispensatoris nobile cernis opus.

Nam Caeretani cultor ditissimus agri

Hos Hilarus colles et iuga laeta tenet.

5

Aspice, quam certo videar non ligneus ore

Nec devota focis inguinis arma geram,

Sed mihi perpetua numquam moritura cupresso

Phidiaca rigeat mentula digna manu.

Vicini, moneo, sanctum celebrate Priapum

10

Et bis septenis parcite iugeribus.

Marcus Valerius Martialis (7, 91)

De nostro, facunde, tibi, Iuvenalis, agello

Saturnalicias mittimus, ecce, nuces.

Cetera lascivis donavit poma puellis

Mentula custodis luxuriosa dei.

Marcus Valerius Martialis (8, 40)

Non horti neque palmitis beati,

Sed rari nemoris, Priape, custos,

Ex quo natus es et potes renasci,

Furaces, moneo, manus repellas

5

Et silvam domini focis reserves:

Si defecerit haec, et ipse lignum es.

Marcus Valerius Martialis (11, 51)

Tanta est quae Titio columna pendet,

Quantam Lampsaciae colunt puellae.

Hic nullo comitante nec molesto

Thermis grandibus et suis lavatur.

5

Anguste Titius tamen lavatur.

Marcus Valerius Martialis (11, 72)

Drauci Natta sui vocat pipinnam,

Collatus cuï Gallus est Priapus.

Marcus Valerius Martialis (14, 70)

Si vis esse satur, nostrum potes esse Priapum:

Ipsa licet rodas inguina, purus eris.

Aurelius Prudentius Clemens (Contra Symm. 1, 102-115)

102

Ecce deum in numero formatus et aeneus adstat

Graius homo augustaque Numae praefulget in arce.

strenuus exculti dominus quidam fuit agri

105

hortorumque opibus memorabilis, hic tamen idem

scortator nimius multaque libidine suetus

rusticulas vexare lupas interque salicta

et densas saepes obscena cubilia inire;

indomitum intendens animum semperque paratum

110

ad facinus numquam calidis dabat otia venis.

hic deus e patrio praenobilis Hellesponto

venit ad usque Italos sacris cum turpibus hortos.

sinum lactis et haec votorum liba quotannis

accipit, ac ruris servat vineta Sabini,

115

turpiter adfixo pudeat quem visere ramo.

Anthologia Latina (885)

Hortis Hesperidum, Sabelle, cultis

nostrae cultior hortus est puellae.

mirari, o bone, desinas, Sabelle.

hortorum deus ipse nam Priapus

5

cunctis hunc fodit et rigat diebus.

Carmina neolatina

Faustus Sabaeus (1556)

De Priapo

Haec pater o nostri generis multralia lactis

Pinguia, et ista tibi liba Priape fero.

Pro grege tam raro, sed si foecunde secundo

Ut potes, has partu multiplicabis oves.

5

Ipse inter Divos medius tunc stabis agrestes

Aureus, et superis invidiosus eris.

(in: Epigrammatum Fausti Sabaei libri V ad Henricum Regem Galliae, Romae 1556, p. 16)