Xenia

(Epigrammaton liber XIII)

Textus:

Martialis Epigrammata

ed. W. Heraeus/J. Borovskij, Leipzig 1976/82

___________________________________________________

I

Ne toga cordylis et paenula desit olivis

Aut inopem metuat sordida blatta famem,

Perdite Niliacas, Musae, mea damna, papyros:

Postulat, ecce, novos ebria bruma sales.

5

Non mea magnanimo depugnat tessera telo,

Senio nec nostrum cum cane quassat ebur:

Haec mihi charta nuces, haec est mihi charta fritillus:

Alea nec damnum nec facit ista lucrum.

II

Nasutus sis usque licet, sis denique nasus,

Quantum noluerat ferre rogatus Atlans,

Et possis ipsum tu deridere Latinum:

Non potes in nugas dicere plura meas,

5

Ipse ego quam dixi. Quid dentem dente iuvabit

Rodere? carne opus est, si satur esse velis.

Ne perdas operam: qui se mirantur, in illos

Virus habe, nos haec novimus esse nihil.

Non tamen hoc nimium nihil est, si candidus aure,

10

Nec matutina si mihi fronte venis.

III

Omnis in hoc gracili Xeniorum turba libello

Constabit nummis quattuor empta tibi.

Quattuor est nimium? poterit constare duobus,

Et faciet lucrum bybliopola Tryphon.

5

Haec licet hospitibus pro munere disticha mittas,

Si tibi tam rarus, quam mihi, nummus erit.

Addita per titulos sua nomina rebus habebis:

Praetereas, si quid non facit ad stomachum.

IV  Tus

Serus ut aetheriae Germanicus imperet aulae

Utque diu terris, da pia tura Iovi.

V  Piper

Cerea quae patulo lucet ficedula lumbo,

Cum tibi sorte datur, si sapis, adde piper.

VI  Alica

Nos alicam, poterit mulsum tibi mittere dives.

Si tibi noluerit mittere dives, emes.

VII  Faba

Si spumet rubra conchis tibi pallida testa,

Lautorum cenis saepe negare potes.

VIII  Far

Inbue plebeias Clusinis pultibus ollas,

Ut satur in vacuis dulcia musta bibas.

IX  Lens

Accipe Niliacam, Pelusia munera, lentem:

Vilior est alica, carior illa faba.

X  Simila

Nec dotes similae possis numerare nec usus,

Pistori totiens cum sit et apta coco.

XI  Hordeum

Mulio quod non det tacituris, accipe, mulis.

Haec ego coponi, non tibi dona dedi.

XII  Frumentum

Tercentum Libyci modios de messe coloni

Sume, suburbanus ne moriatur ager.

XIII  Betae

Ut sapiant fatuae, fabrorum prandia, betae,

O quam saepe petet vina piperque cocus!

XIV  Lactucae

Cludere quae cenas lactuca solebat avorum,

Dic mihi, cur nostras inchoat illa dapes?

XV  Ligna acapna

Si vicina tibi Nomento rura coluntur,

Ad villam moneo, rustice, ligna feras.

XVI  Rapa

Haec tibi brumali gaudentia frigore rapa

Quae damus, in caelo Romulus esse solet.

XVII  Fascis coliculi

Ne tibi pallentes moveant fastidia caules,

Nitrata viridis brassica fiat aqua.

XVIII  Porri sectivi

Fila Tarentini graviter redolentia porri

Edisti quotiens, oscula clusa dato.

XIX  Porri capitati

Mittit praecipuos nemoralis Aricia porros:

In niveo virides stipite cerne comas.

XX  Napi

Hos Amiternus ager felicibus educat hortis:

Nursinas poteris parcius esse pilas.

XXI  Asparagi

Mollis in aequorea quae crevit spina Ravenna,

Non erit incultis gratior asparagis.

XXII  Uvae duracinae

Non habilis cyathis et inutilis uva Lyaeo,

Sed non potanti me tibi nectar ero.

XXIII  Ficus Chiae

Chia seni similis Baccho, quem Setia misit,

Ipsa merum secum portat et ipsa salem.

XXIV  Cydonea

Si tibi Cecropio saturata Cydonea melle

Ponentur, dicas: 'Haec melimela placent.'

XXV  Nuces pineae

Poma sumus Cybeles: procul hinc discede, viator,

Ne cadat in miserum nostra ruina caput.

XXVI  Sorba

Sorba sumus, molles nimium tendentia ventres:

Aptius haec puero, quam tibi, poma dabis.

XXVII  Petalium caryotarum

Aurea porrigitur Iani caryota Kalendis;

Sed tamen hoc munus pauperis esse solet.

XXVIII  Vas cottanorum

Haec tibi quae torta venerunt condita meta,

Si maiora forent cottana, ficus erat.

XXIX  Vas Damascenorum

Pruna peregrinae carie rugosa senectae

Sume: solent duri solvere ventris onus.

XXX  Caseus Lunensis

Caseus Etruscae signatus imagine Lunae

Praestabit pueris prandia mille tuis.

XXXI  Caseus Vestinus

Si sine carne voles ientacula sumere frugi,

Haec tibi Vestino de grege massa venit.

XXXII  Caseus fumosus

Non quemcumque focum nec fumum caseus omnem,

Sed Velabrensem qui bibit, ille sapit.

XXXIII  Casei Trebulani

Trebula nos genuit; commendat gratia duplex,

Sive levi flamma, sive domamur aqua.

XXXIV  Bulbi

Cum sit anus coniunx et sint tibi mortua membra,

Nil aliud bulbis quam satur esse potes.

XXXV  Lucanicae

Filia Picenae venio Lucanica porcae:

Pultibus hinc niveis grata corona datur.

XXXVI  Cistella olivarum

Haec, quae Picenis venit subducta trapetis,

Inchoat atque eadem finit oliva dapes.

XXXVII  Mala citrea

Aut Corcyraei sunt haec de frondibus horti,

Aut haec Massyli poma draconis erant.

XXXVIII  Colustrum

Subripuit pastor quae nondum stantibus haedis

De primo matrum lacte colustra damus.

XXXIX  Haedus

Lascivum pecus et viridi non utile Baccho

Det poenas; nocuit iam tener ille deo.

XL  Ova

Candida si croceos circumfluit unda vitellos,

Hesperius scombri temperet ova liquor.

XLI  Porcellus lactans

Lacte mero pastum pigrae mihi matris alumnum

Ponat, et Aetolo de sue dives edat.

XLII  Apyrina et tubures

Non tibi de Libycis tubures et apyrina ramis,

De Nomentanis sed damus arboribus.

XLIII  Idem

Lecta suburbanis mittuntur apyrina ramis

Et vernae tubures. Quid tibi cum Libycis?

XLIV  Sumen

Esse putes nondum sumen: sic ubere largo

Et fluit et vivo lacte papilla tumet.

XLV  Pulli gallinacei

Si Libycae nobis volucres et Phasides essent,

Acciperes, at nunc accipe chortis aves.

XLVI  Persica praecocia

Vilia maternis fueramus Persica ramis:

Nunc in adoptivis Persica cara sumus.

XLVII  Panes Picentini

Picentina Ceres niveo sic nectare crescit,

Ut levis accepta spongia turget aqua.

XLVIII  Boleti

Argentum atque aurum facilest laenamque togamque

Mittere: boletos mittere difficilest.

XLIX  Ficedulae

Cum me ficus alat, cum pascar dulcibus uvis,

Cur potius nomen non dedit uva mihi?

L  Terrae tubera

Rumpimus altricem tenero quae vertice terram

Tubera, boletis poma secunda sumus.

LI  Turdorum decuria

Texta rosis fortasse tibi vel divite nardo,

At mihi de turdis facta corona placet.

LII  Anates

Tota quidem ponatur anas; sed pectore tantum

Et cervice sapit: cetera redde coco.

LIII  Turtures

Cum pinguis mihi turtur erit, lactuca valebis:

Et cocleas tibi habe. Perdere nolo famem.

LIV  Perna

Cerretana mihi fiat vel missa licebit

De Menapis: lauti de petasone vorent.

LV  Petaso

Musteus est: propera, caros nec differ amicos.

Nam mihi cum vetulo sit petasone nihil.

LVI  Volva

Te fortasse magis capiat de virgine porca;

Me materna gravi de sue volva capit.

LVII  Colocasia

Niliacum ridebis holus lanasque sequaces,

Inproba cum morsu fila manuque trahes.

LVIII  Iecur anserinum

Aspice, quam tumeat magno iecur ansere maius!

Miratus dices: 'Hoc, rogo, crevit ubi?'

LIX  Glires

Tota mihi dormitur hiems et pinguior illo

Tempore sum, quo me nil nisi somnus alit.

LX  Cuniculi

Gaudet in effossis habitare cuniculus antris.

Monstravit tacitas hostibus ille vias.

LXI  Attagenae

Inter sapores fertur alitum primus

Ionicarum gustus attagenarum.

LXII  Gallinae altiles

Pascitur et dulci facilis gallina farina,

Pascitur et tenebris. Ingeniosa gula est.

LXIII  Capones

Ne nimis exhausto macresceret inguine gallus,

Amisit testes. Nunc mihi gallus erit.

LXIV  Idem

Succumbit sterili frustra gallina marito.

Hunc matris Cybeles esse decebat avem.

LXV  Perdices

Ponitur Ausoniis avis haec rarissima mensis:

Hanc in piscina ludere saepe soles.

LXVI  Columbini

Ne violes teneras periuro dente columbas,

Tradita si Gnidiae sunt tibi sacra deae.

LXVII  Palumbi

Inguina torquati tardant hebetantque palumbi:

Non edat hanc volucrem qui cupit esse salax.

LXVIII  Galbuli

Galbina decipitur calamis et retibus ales,

Turget adhuc viridi cum rudis uva mero.

LXIX  Cattae

Pannonicas nobis numquam dedit Umbria cattas:

Mavult haec dominae mittere dona Pudens.

LXX  Pavones

Miraris, quotiens gemmantis explicat alas,

Et potes hunc saevo tradere, dure, coco?

LXXI  Phoenicopteri

Dat mihi pinna rubens nomen, sed lingua gulosis

Nostra sapit. Quid si garrula lingua foret?

LXXII  Phasianae

Argoa primum sum transportata carina:

Ante mihi notum nil nisi Phasis erat.

LXXIII  Numidicae

Ansere Romano quamvis satur Hannibal esset,

Ipse suas numquam barbarus edit aves.

LXXIV  Anseres

Haec servavit avis Tarpei templa Tonantis.

Miraris? Nondum fecerat illa deus.

LXXV  Grues

Turbabis versus nec littera tota volabit,

Unam perdideris si Palamedis avem.

LXXVI  Rusticulae

Rustica sim an perdix, quid refert, si sapor idem est?

Carior est perdix. Sic sapit illa magis.

LXXVII  Cycni

Dulcia defecta modulatur carmina lingua

Cantator cycnus funeris ipse sui.

LXXVIII  Porphyriones

Nomen habet magni volucris tam parva gigantis?

Et nomen prasini Porphyrionis habet.

LXXIX  Mulli vivi

Spirat in advecto, sed iam piger, aequore mullus;

Languescit. Vivum da mare: fortis erit.

LXXX  Muraenae

Quae natat in Siculo grandis muraena profundo,

Non valet exustam mergere sole cutem.

LXXXI  Rhombi

Quamvis lata gerat patella rhombum,

Rhombus latior est tamen patella.

LXXXII  Ostrea

Ebria Baiano veni modo concha Lucrino:

Nobile nunc sitio luxuriosa garum.

LXXXIII  Squillae

Caeruleus nos Liris amat, quem silva Maricae

Protegit: hinc squillae maxima turba sumus.

LXXXIV  Scarus

Hic scarus, aequoreis qui venit adesus ab undis,

Visceribus bonus est, cetera vile sapit.

LXXXV  Coracinus

Princeps Niliaci raperis, coracine, macelli:

Pellaeae prior est gloria nulla gulae.

LXXXVI  Echini

Iste licet digitos testudine pungat acuta,

Cortice deposita mollis echinus erit.

LXXXVII  Murices

Sanguine de nostro tinctas, ingrate, lacernas

Induis, et non est hoc satis, esca sumus.

LXXXVIII  Gobii

In Venetis sint lauta licet convivia terris,

Principium cenae gobius esse solet.

LXXXIX  Lupus

Laneus Euganei lupus excipit ora Timavi,

Aequoreo dulces cum sale pastus aquas.

XC  Aurata

Non omnis laudes pretiumque aurata meretur,

Sed cui solus erit concha Lucrina cibus.

XCI  Acipensis

Ad Palatinas acipensem mittite mensas:

Ambrosias ornent munera rara dapes.

XCII  Lepores

Inter aves turdus, si quid me iudice certum est,

Inter quadripedes mattea prima lepus.

XCIII  Aper

Qui Diomedeis metuendus saetiger agris

Aetola cecidit cuspide, talis erat.

XCIV  Dammae

Dente timetur aper, defendunt cornua cervum:

Inbelles dammae quid, nisi praeda, sumus?

XCV  Oryx

Matutinarum non ultima praeda ferarum

Saevos oryx constat quot mihi morte canum!

XCVI  Cervus

Hic erat ille tuo domitus, Cyparisse, capistro.

An magis iste tuus, Silvia, cervus erat?

XCVII  Lalisio

Dum tener est onager solaque lalisio matre

Pascitur, hoc infans, sed breve nomen habet.

XCVIII  Caprea

Pendentem summa capream de rupe videbis

Casuram speres; despicit illa canes.

XCIX  Dorcas

Delicium parvo donabis dorcada nato:

Iactatis solet hanc mittere turba togis.

C  Onager

Pulcher adest onager: mitti venatio debet

Dentis Erythraei: iam removete sinus.

CI  Oleum Venafrum

Hoc tibi Campani sudavit baca Venafri:

Unguentum quotiens sumis, et istud olet.

CII  Garum sociorum

Expirantis adhuc scombri de sanguine primo

Accipe fastosum, munera cara, garum.

CIII  Amphora muriae

Antipolitani, fateor, sum filia thynni:

Essem si scombri, non tibi missa forem.

CIV  Mel Atticum

Hoc tibi Thesei populatrix misit Hymetti

Pallados a silvis nobile nectar apis.

CV  Favi Siculi

Cum dederis Siculos mediae de collibus Hyblae,

Cecropios dicas tu licet esse favos.

CVI  Passum

Gnosia Minoae genuit vindemia Cretae

Hoc tibi, quod mulsum pauperis esse solet.

CVII  Picatum

Haec de vitifera venisse picata Vienna

Ne dubites, misit Romulus ipse mihi.

CVIII  Mulsum

Attica nectareum turbatis mella Falernum.

Misceri decet hoc a Ganymede merum.

CIX  Albanum

Hoc de Caesareis mitis vindemia cellis

Misit, Iuleo quae sibi monte placet.

CX  Surrentinum

Surrentina bibis? nec murrina picta nec aurum

Sume: dabunt calices haec tibi vina suos.

CXI  Falernum

De Sinuessanis venerunt Massica prelis:

Condita quo quaeris consule? Nullus erat.

CXII  Setinum

Pendula Pomptinos quae spectat Setia campos,

Exigua vetulos misit ab urbe cados.

CXIII  Fundanum

Haec Fundana tulit felix autumnus Opimi.

Expressit mustum consul et ipse bibit.

CXIV  Trifolinum

Non sum de primo, fateor, Trifolina Lyaeo,

Inter vina tamen septima vitis ero.

CXV  Caecubum

Caecuba Fundanis generosa cocuntur Amyclis,

Vitis et in media nata palude viret.

CXVI  Signinum

Potabis liquidum Signina morantia ventrem?

Ne nimium sistant, sit tibi parca sitis.

CXVII  Mamertinum

Amphora Nestorea tibi Mamertina senecta

Si detur, quodvis nomen habere potest.

CXVIII  Tarraconense

Tarraco, Campano tantum cessura Lyaeo,

Haec genuit Tuscis aemula vina cadis.

CXIX  Nomentanum

Nomentana meum tibi dat vindemia Bacchum:

Si te Quintus amat, commodiora bibes.

CXX  Spoletinum

De Spoletinis quae sunt cariosa lagonis

Malueris, quam si musta Falerna bibas.

CXXI  Paelignum

Marsica Paeligni mittunt turbata coloni:

Non tu, libertus sed bibat illa tuus.

CXXII  Acetum

Amphora Niliaci non sit tibi vilis aceti:

Esset cum vinum, vilior illa fuit.

CXXIII  Massilitanum

Cum tua centenos expunget sportula civis,

Fumea Massiliae ponere vina potes.

CXXIV  Caeretanum

Caeretana Nepos ponat, Setina putabis.

Non ponit turbae, cum tribus illa bibit.

CXXV  Tarentinum

Nobilis et lanis et felix vitibus Aulon

Det pretiosa tibi vellera, vina mihi.

CXXVI  Unguentum

Unguentum heredi numquam nec vina relinquas.

Ille habeat nummos, haec tibi tota dato.

CXXVII  Coronae roseae

Dat festinatas, Caesar, tibi bruma coronas:

Quondam veris erat, nunc tua facta rosa est.