Carmen venaticum

(Cynegeticon liber)

___________________________________________________________

[De armis]

Armorum casses, plagiique exordia, restes,

25 

prima iubent tenui nascentem iungere filo

limbum et quadruplicis tormento adstringere limbos:

illa operum patiens, illa usus linea longi

tunc ipsum e medio cassem quo nascitur ore

per senos circum usque sinus laqueabis, ut omni

30 

concipiat tergo, si quisquam est plurimus, hostem.

at bis vicenos spatium praetendere passus

rete velim plenisque decem consurgere nodis;

ingrati maiora sinus impendia sument.

optuma Cinyphiae, ne quid cunctere, paludes

35 

lina dabunt; bonus Aeolia de valle Sibyllae

fetus et aprico Tuscorum stuppea campo

messis contiguum sorbens de flumine rorem,

qua cultor Latii per opaca silentia Thybris

labitur inque sinus magno venit ore marinos.

40 

at contra nostris imbellia lina Faliscis

Hispanique alio spectantur Saetabis usu.

vix operata suo sacra ad Bubastia lino

velatur sonipes aestivi turba Canopi:

ipse in materia damnosus candor inerti

45 

ostendit longe fraudem atque exterruit hostis.

at pauper rigui custos Alabandius horti

cannabinas nutrit silvas, quam commoda nostro

armamenta operi. gravis est tutela, sed illis

tu licet Haemonios includas retibus ursos.

50 

tantum ne subeat vitiorum pessimus umor

ante cave: non est umentibus usus in armis,

nulla fides. ergo seu pressa flumina valle

inter opus clausaeque malum fecere paludes,

sive improvisus caelo perfuderit imber,

55 

illa vel ad flatus Helices oppande serenae

vel caligineo laxanda reponite fumo.

idcirco et primas linorum tangere messes

ante vetant quam maturis accenderit annum

ignibus et claro Plias se prompserit ortu.

60 

imbiberit: tanto respondet longior usus.

magnum opus et tangi, nisi cura vincitur, impar.

nonne vides veterum, quos prodit fabula rerum,

semideos Dilli aggeribus temptare superbis

caeli iter et matres ausi attrectare deorum,

65 

quam magna mercede meo sine munere silvas

impulerint? flet adhuc et porro flebit Adonin

victa Venus, ceciditque suis Ancaeus in arvis

(et praedexter erat, geminisque securibus ingens)

ipse deus cultorque feri Tirynthius orbis,

70 

quem mare, quem tellus, quem praeceps ianua Ditis

omnia temptantem, qua laus erat obvia, passa

hinc decus et famae primum impetravit honorem.

exige si qua meis respondet ab artibus ergo

gratia quae vires fallat collata ferinas:

75 

sunt quibus immundo decerptae vulture plumae

instrumentum operis fuit et non parva facultas.

tantum inter nivei iungantur vellera cygni,

et satis armorum est. haec clara luce coruscant

terribiles species, at vulture dirus ab atro

80 

turbat odor silvas meliusque alterna valet res.

sed quam clara tuis et pinguis pluma sub armis,

tam mollis tactu et non sit creberruma nexu,

ne reprensa suis properantem linea pennis

implicet atque ipso mendosa coarguat usu.

85 

hic magis in cervos valuit metus; ast ubi lentae

interdum Libyco fucantur sandyce pennae

linteaque expositis lucent anconibus arma,

rarum si qua metus eludet belua falsos.

nam fuit et laqueis aliquis curracibus usus:

90 

cervino iussere magis contexere nervo;

fraus teget insidias habitu mentita ferino.

quid qui dentatas iligno robore clausit

venator pedicas, quam dissimulantibus armis

saepe habet imprudens alieni lucra laboris!

95 

o felix, tantis quem primum industria rebus

prodidit auctorem! deus ille an proxuma divos

mens fuit, in caecas aciem quae magna tenebras

egit et ignarum perfudit lumine vulgus?

dic age Pierio (fas est) Diana, ministro.

100 

Arcadium stat fama senem, quem Maenalus auctor

et Lacedaemoniae primum vidistis Amyclae

per non adsuetas metantem retia valles

Dercylon. haut illo quisquam se iustior egit,

hau fuit in terris divum observantior alter:

105 

ergo illum primis nemorum dea finxit in arvis

auctoremque operi dignata inscribere magno

iussit adire suas et pandere gentibus artes.

ille etiam valido primus venabula dente

induit et proni moderatus vulneris iram

110 

omne moris excepit onus; tum stricta verutis

dentibus et gemina subiere hastilia furca

et quidam totis clauserunt ensibus hastas,

ne cessaret iners in vulnere massa ferino.

blandimenta vagae fugies novitatis: ibidem

115 

exiguo nimiove nocent. sed lubricus errat

mos et ab expertis festinant usibus omnes.

quid, Macetum immensos libeat si dicere contos?

quam longa exigui spicant hastilia dentes!

aut contra ut tenero destrictas cortice virgas

120 

praegravat ingenti pernix Lucania cultro!

omnia tela modi melius finxere salubres,

quocirca et iaculis habilem perpendimus usum:

neu leve vulnus eat neu sit brevis impetus illi.

ipsa arcu Lyciaque suos Diana pharetra

125 

armavit comites: ne tela relinquite divae:

magnum opus et volucres quondam fecere sagittae.

disce agedum et validis dilectum hastilibus omnem.

plurima Threiciis nutritur vallibus Hebri

cornus et umbrosae Veneris per litora myrtus

130 

taxique pinusque Altinatesque genestae

et magis incomptos opera iuturus agrestis

termes. ab Eois descendit virga Sabaeis

mater odorati multum pulcherruma turis:

illa suos usus intractatumque decorem

135 

(sic nemorum iussere deae) natalibus hausit

arbitriis; at enim multo sunt ficta labore

cetera quae silvis errant hastilia nostris:

nunquam sponte sua procerus ad aethera termes

exiit inque ipsa curvantur stirpe genestae.

140 

ergo age luxuriam primo fetusque nocentis

detrahe: frondosas gravat indulgentia silvas.

post ubi proceris generosa stirpibus arbor

se dederit teretisque ferent ad sidera virgae,

stringe notas circum et gemmantis exige versus.

145 

his, si quis vitium nociturus sufficit, umor

ulceribus fluet et venas durabit inertis.

in quinos sublata pedes hastilia plena

caede manu, dum pomiferis advertitur annus

frondibus et tepidos autumnus continet imbres.