Publius Vergilius Maro
70 - 19 a. Chr. n.
|
Appendix Vergiliana
Culex
Hoc carmen scripsitpoeta ignotus saeculo primo
|
___________________________________________________
|
|
Fibula etrusca
Culex
Lusimus, Octavi, gracili modulante Thaliaatque ut araneoli tenuem formavimus orsum;lusimus: haec propter culicis sint carmina docta,omnis et historiae per ludum consonet ordo | |
5 | notitiaeque ducum voces, licet invidus adsit.quisquis erit culpare iocos musamque paratus,pondere vel culicis levior famaque feretur.posterius graviore sono tibi musa loqueturnostra, dabunt cum securos mihi tempora fructus, |
10 | ut tibi digna tuo poliantur carmina sensu.
Latonae magnique Iovis decus, aurea proles,Phoebus erit nostri princeps et carminis auctoret recinente lyra fautor, sive educat illumArna Chimaeraeo Xanthi perfusa liquore |
15 | seu decus Asteriae seu qua Parnasia rupeshinc atque hinc patula praepandit cornua fronteCastaliaeque sonans liquido pede labitur unda.quare, Pierii laticis decus, ite, sororesNaides, et celebrate deum ludente chorea. |
20 | et tu, sancta Pales, ad quam ventura recurruntagrestum bona fetura - sit cura tenentisaerios nemorum cultus silvasque virentes:te cultrice vagus saltus feror inter et antra.
Et tu, cui meritis oritur fiducia chartis, |
25 | Octavi venerande, meis adlabere coeptis,sancte puer, tibi namque canit non pagina bellumtriste Iovis ponitque [canit non pagina bellum]Phlegra, Giganteo sparsa est quae sanguine tellus,nec Centaureos Lapithas compellit in enses; |
30 | urit Ericthonias Oriens non ignibus arces,non perfossus Athos nec magno vincula pontoiacta meo quaerent iam sera volumine famam,non Hellespontus pedibus pulsatus equorum,Graecia cum timuit venientis undique Persas - |
35 | mollia sed tenui decurrens carmina versuviribus apta suis Phoebo duce ludere gaudet.hoc tibi, sancte puer; memorabilis et tibi certetgloria perpetuum lucens mansura per aevum,et tibi sede pia maneat locus, et tibi sospes |
40 | debita felices memoretur vita per annos,grata bonis lucens. sed nos ad coepta feramur.
Igneus aetherias iam sol penetrabat in arcescandidaque aurato quatiebat lumina curru,crinibus et roseis tenebras Aurora fugarat: |
45 | propulit e stabulis ad pabula laeta capellaspastor et excelsi montis iuga summa petivit,lurida qua patulos velabant gramina colles.iam silvis dumisque vagae, iam vallibus abduntcorpora, iamque omni celeres e parte vagantes |
50 | tondebant tenero viridantia gramina morsu.scrupea desertas haerebant ad cava rupes,pendula proiectis carpuntur et arbuta ramis,densaque virgultis avide labrusca petuntur.haec suspensa rapit carpente cacumina morsu |
55 | vel salicis lentae vel quae nova nascitur alnus,haec teneras fruticum sentes rimatur, at illaimminet +in rivi praestantis imaginis undam.
O bona pastoris (si quis non pauperis usummente prius docta fastidiat et probet illis |
60 | somnia luxuriae spretis) incognita curisquae lacerant avidas inimico pectore mentes.si non Assyrio fuerint bis lota coloreAttalicis opibus data vellera, si nitor aurisub laqueare domus animum non angit avarum |
65 | picturaeque decus, lapidum nec fulgor in ullacognitus utilitate manet, nec pocula gratumAlconis referent Boethique toreuma, nec Indiconchea baca maris pretio est, at pectore purosaepe super tenero prosternit gramine corpus, |
70 | florida cum tellus, gemmantis picta per herbas,vere notat dulci distincta coloribus arva;atque illum calamo laetum recinente palustriotiaque invidia degentem et fraude remotapollentemque sibi viridi cum palmite lucens |
75 | Tmolia pampineo subter coma velat amictu.illi sunt gratae rorantes lacte capellaeet nemus et fecunda Pales et vallibus intussemper opaca novis manantia fontibus antra.quis magis optato queat esse beatior aevo |
80 | quam qui mente procul pura sensuque probandonon avidas agnovit opes nec tristia bellanec funesta timet validae certamina classisnec, spoliis dum sancta deum fulgentibus ornettempla vel evectus finem transcendat habendi, |
85 | adversum saevis ultro caput hostibus offert?illi falce deus colitur non arte politus,ille colit lucos, illi Panchaia turafloribus agrestes herbae variantibus adsunt,illi dulcis adest requies et pura voluptas, |
90 | libera, simplicibus curis: huic imminet, omnisderigit huc sensus, haec cura est subdita cordi,quolibet ut requie victu contentus abundetiucundoque liget languentia corpora somno.o pecudes, o Panes et o gratissima tempe |
95 | +fontis+ Hamadryadum, quarum non divite cultuaemulus Ascraeo pastor sibi quisque poetaesecuram placido traducit pectore vitam.
Talibus in studiis baculo dum nixus apricaspastor agit curas et dum non arte canora |
100 | compacta solitum modulatur harundine carmen,tendit inevectus radios Hyperionis ardorlucidaque aetherio ponit discrimina mundo,qua iacit Oceanum flammas in utrumque rapaces.et iam compellente vagae pastore capellae |
105 | ima susurrantis repetebant ad vada lymphaequae subter viridem residebant caerula muscum.iam medias operum partes evectus erat sol,cum densas pastor pecudes cogebat in umbras.ut procul aspexit luco residere virenti, |
110 | Delia diva, tuo, quo quondam victa furorevenit Nyctelium fugiens Cadmeis Agaue,infandas scelerata manus et caede cruenta,quae gelidis bacchata iugis requievit in antroposterius poenam nati de morte datura - |
115 | hic etiam viridi ludentes Panes in herbaet Satyri Dryadesque chorus egere puellaeNaiadum in coetu. non tantum Oeagrius Hebrumrestantem tenuit ripis silvasque canendoquantum te, pernix, remorantem, diva, chorea |
120 | multa tuo laetae fundentes gaudia vultu,ipsa loci natura domum resonante susurroquis dabat et dulci fessas refovebat in umbra.nam primum prona surgebant valle patentesaeriae platanus, inter quas impia lotos, |
125 | impia, quae socios Ithaci maerentis abegit,hospita dum nimia tenuit dulcedine captos.at, quibus ignipedum curru proiectus equorumambustus Phaethon luctu mutaverat artus,Heliades, teneris implexae bracchia truncis, |
130 | candida fundebant tentis velamina ramis.posterius cui Demophoon aeterna reliquitperfidiam lamentandi mala - perfide multis,perfide Demophoon et nunc deflende puellis.quam comitabantur, fatalia carmina, quercus, |
135 | quercus ante datae Cereris quam semina vitae(illas Triptolemi mutavit sulcus aristis).hic magnum Argoae navi decus addita pinusproceros decorat silvas hirsuta per artusac petit aeriis contingere motibus astra. |
140 | ilicis et nigrae species nec laeta cupressusumbrosaeque manent fagus hederaeque ligantesbracchia, fraternos plangat ne populus ictus,ipsaeque ascendunt ad summa cacumina lentaepinguntque aureolos viridi pallore corymbos. |
145 | quis aderat veteris myrtus non nescia fati.at volucres patulis residentes dulcia ramiscarmina per varios edunt resonantia cantus.his suberat gelidis manans e fontibus unda,quae levibus placidum rivis sonat orta liquorem; |
150 | et quaqua geminas avium vox obstrepit aures,hac querulae referunt voces quis nantia limocorpora lympha fovet; sonitus alit aeris echo,argutis et cuncta fremunt ardore cicadis.at circa passim fessae cubuere capellae |
155 | excelsis subter dumis, quos leniter adflansaura susurrantis poscit confundere venti.
Pastor, ut ad fontem densa requievit in umbra,mitem concepit proiectus membra soporem,anxius insidiis nullis, sed lentus in herbis |
160 | securo pressos somno mandaverat artus.stratus humi dulcem capiebat corde quietem,ni Fors incertos iussisset ducere casus.nam solitum volvens ad tempus tractibus isdemimmanis vario maculatus corpore serpens, |
165 | mersus ut in limo magno subsideret aestu,obvia vibranti carpens, gravis aere, linguasquamosos late torquebat motibus orbes:tollebant +aurae venientis ad omnia visus.iam magis atque magis corpus revolubile volvens |
170 | (attollit nitidis pectus fulgoribus et sesublimi cervice caput, cui crista superneedita purpureo lucens maculatur amictuaspectuque micant flammarum lumina torvo)metabat sese circum loca, cum videt ingens |
175 | adversum recubare ducem gregis. acrior instatlumina diffundens intendere et obvia torvussaepius arripiens infringere, quod sua quisquamad vada venisset. naturae comparat arma:ardet mente, furit stridoribus, intonat ore, |
180 | flexibus eversis torquentur corporis orbes,manant sanguineae per tractus undique guttae,spiritibus rumpit fauces. cui cuncta parantur,parvulus hunc prior umoris conterret alumnuset mortem vitare monet per acumina; namque, |
185 | qua diducta genas pandebant lumina gemmis,hac senioris erat naturae pupula teloicta levi, cum prosiluit furibundus et illumobtritum morti misit, cui dissitus omnisspiritus et cessit sensus. tum torva tenentem |
190 | lumina respexit serpentem comminus; indeimpiger, exanimis, vix compos mente refugitet validum dextra detraxit ab arbore truncum(qui casus sociarit opem numenve deorumprodere sit dubium, valuit sed vincere talis |
195 | horrida squamosi volventia membra draconis)atque reluctantis crebris foedeque petentisictibus ossa ferit, cingunt qua tempora cristae;et quod erat tardus somni languore remoti+nescius aspiciens timor obcaecaverat artus, |
200 | hoc minus implicuit dira formidine mentem.quem postquam vidit caesum languescere, sedit.
Iam quatit et biiuges oriens Erebeis equos noxet piger aurata procedit Vesper ab Oeta,cum grege compulso pastor duplicantibus umbris |
205 | vadit et in fessos requiem dare comparat artus.cuius ut intravit levior per corpora somnuslanguidaque effuso requierunt membra sopore,effigies ad eum culicis devenit et illitristis ab eventu cecinit convicia mortis. |
210 | «quis» inquit «meritis ad quae delatus acerbascogor adire vices! tua dum mihi carior ipsavita fuit vita, rapior per inania ventis.tu lentus refoves iucunda membra quieteereptus taetris e cladibus, at mea manes |
215 | viscera Lethaeas cogunt transnare per undas.praeda Charonis agor. viden ut flagrantia taedislimina collucent infestis omnia templis!obvia Tisiphone, serpentibus undique compta,et flammas et saeva quatit mihi verbera; pone |
220 | Cerberus (ut diris flagrant latratibus ora!),anguibus hinc atque hinc horrent cui colla reflexissanguineique micant ardorem luminis orbes.heu, quid ab officio digressa est gratia, cum terestitui superis leti iam limine ab ipso? |
225 | praemia sunt pietatis ubi, pietatis honores?in vanas abiere vices. et rure recessitIustitia et prior illa Fides. instantia vidialterius, sine respectu mea fata relinquens.ad pariles agor eventus: fit poena merenti. |
230 | poena sit exitium, modo sit dum grata voluntas.existat par officium. feror avia carpens,avia Cimmerios inter distantia lucos,quem circa tristes densentur in omnia poenae.nam vinctus sedet immanis serpentibus Otos, |
235 | devinctum maestus procul aspiciens Ephialten,conati quondam cum sint inscendere mundum;et Tityos, Latona, tuae memor anxius irae(implacabilis ira nimis) iacet alitis esca.terreor, a, tantis insistere, terreor, umbris. |
240 | ad Stygias revocatus aquas vix ultimus amnirestat nectareas divum qui prodidit escas,gutturis arenti revolutus in omnia sensu.quid, saxum procul adverso qui monte revolvit,contempsisse dolor quem numina vincit acerbans |
245 | otia quaerentem frustra sibi? ite, puellae,ite, quibus taedas accendit tristis Erinys.sicut Hymen praefata dedit conubia mortis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .atque alias alio densas super agmine turmas,impietate fera vecordem Colchida matrem, |
250 | anxia sollicitis meditantem vulnera natis;iam Pandionia miserandas prole puellas,quarum vox Ityn edit Ityn, quo Bistonius rexorbus epops maeret volucres evectus in auras.at discordantes Cadmeo semine fratres |
255 | iam truculenta ferunt infestaque lumina corpusalter in alterius, iamque aversatus uterque,impia germani manat quod sanguine dextra.eheu mutandus numquam labor! auferor ultrain diversa magis, distantia nomina cerno; |
260 | Elysiam tranandus agor delatus ad undam.obvia Persephone comites heroidas urgetadversas praeferre faces. Alcestis ab omniinviolata vacat cura, quod saeva maritiin Chalcodoniis Admeti fata morata est. |
265 | ecce Ithaci coniunx semper decus, Icariotis,femineum concepta manet, manet et procul illaturba ferox iuvenum telis confixa procorum.quid, misera Eurydice, tanto maerore recesti,poenaque respectus et nunc manet Orpheos in te? |
270 | audax ille quidem, qui mitem Cerberon umquamcredidit aut ulli Ditis placabile numen,nec timuit Phlegethonta furentem ardentibus undisnec maesta obtenta Ditis ferrugine regnadefossasque domos ac Tartara nocte cruenta |
275 | obsita nec faciles Ditis sine iudice sedes,iudice, qui vitae post mortem vindicat acta.sed fortuna valens audacem fecerat ante.iam rapidi steterant amnes et turba ferarumblanda voce sequax regionem insederat +orphei; |
280 | iamque imam viridi radicem moverat altequercus humo [steterant amnes] silvaeque sonoraesponte sua cantus rapiebant cortice avara.labentis biiuges etiam per sidera Lunaepressit equos et tu currentis, menstrua virgo, |
285 | auditura lyram tenuisti nocte relicta.haec eadem potuit, Ditis, te vincere, coniunx,Eurydicenque viro ducendam reddere. non fas,non erat in vitam divae exorabile mortis.illa quidem nimium manes experta severos |
290 | praeceptum signabat iter nec rettulit intuslumina nec divae corrupit munera lingua;sed tu crudelis, crudelis tu magis, Orpheu,oscula cara petens rupisti iussa deorum.dignus amor venia, veniam si Tartara nossent; |
295 | peccatum meminisse grave est. vos sede piorum,vos manet heroum contra manus. hic et uterqueAeacides (Peleus namque et Telamonia virtusper secura patris laetantur numina, quorumconubiis Venus et Virtus iniunxit honorem: |
300 | hunc rapuit +ferit+, ast illum Nereis amavit)assidet, hic iuvenes, sociatae gloria sortis,alter +in excisum+ referens a navibus ignisArgolicis Phrygios torva feritate repulsos -(o quis non referat talis divortia belli, |
305 | quae Troiae videre viri videreque Graii,Teucria cum magno manaret sanguine telluset Simois Xanthique liquor, Sigeaque propterlitora cum Troas saevi ducis Hectoris ira+videre+ in classes inimica mente Pelasgas |
310 | vulnera tela neces ignes inferre paratos?ipsa iugis namque Ida potens feritatis, ab ipsaIda faces altrix cupidis praebebat alumnis,omnis ut in cineres Rhoetei litoris oraclassibus ambustis flamma lacrimante daretur. |
315 | hinc erat oppositus contra Telamonius herosobiectoque dabat clipeo certamina, et illincHector erat, Troiae summum decus, acer uterque,fluminibus veluti fragor +et libet in se . . .tegminibus telisque super [Sigeaque praeter] |
320 | eriperet reditus, alter Vulcania ferrovulnera protectus depellere navibus instat.)hos erat Aeacides vultu laetatus honores,Dardaniaeque alter fuso quod sanguine campisHector lustravit devicto corpore Troiam. |
325 | rursus acerba fremunt, Paris hunc quod letat et huius+arma+ dolis Ithaci virtus quod concidit icta.huic gerit aversos proles Laertia vultus,et iam Strymonii Rhesi victorque DolonisPallade iam laetatur ovans rursusque tremescit: |
330 | iam Ciconas iamque horret atrox +lestrigone . . .;illum Scylla rapax canibus succincta Molossis,Aetnaeusque Cyclops, illum metuenda Charybdispallentesque lacus et squalida Tartara terrent.hic et Tantaleae generamen prolis Atrides |
335 | adsidet, Argivum lumen, quo flamma regenteDoris Ericthonias prostravit funditus arces.reddidit, heu, Graiius poenas tibi, Troia, ruenti,Hellespontiacis obiturus reddidit undis.illa vices hominum testata est copia quondam, |
340 | ne quisquam propriae fortunae munere divesiret inevectus caelum super: omne propinquofrangitur invidiae telo decus. ibat in altumvis Argea petens patriam ditataque praedaarcis Ericthoniae; comes huic erat aura secunda |
345 | per placidum cursu pelagus; Nereis ab undasigna dabat passim flexis super alta carinis,cum seu caelesti fato seu sideris ortuundique mutatur caeli nitor, omnia ventis,omnia turbinibus sunt anxia; iam maris unda |
350 | sideribus certat consurgere, iamque supernecorripere et soles et sidera cuncta minaturac ruere in terras caeli fragor. hic modo laetanscopia nunc miseris circumdatur anxia fatisimmoriturque super fluctus et saxa Capherei, |
355 | Euboicas aut per cautes Aegaeaque latelitora, cum Phrygiae passim vaga praeda peremptaeomnis in aequoreo fluitat iam naufraga fluctu.hic alii resident pariles virtutis honoreheroes mediisque siti sunt sedibus omnes, |
360 | omnes, Roma decus magni quos suspicit orbis.hic Fabii Deciique, hic est et Horatia virtus,hic et fama vetus numquam moritura Camilli,Curtius et, mediis quem quondam sedibus Urbisdevotum +bellis+ consumpsit gurges in unda, |
365 | Mucius et prudens ardorem corpore passus,cui cessit Lydi timefacta potentia regis,hic Curius clarae socius virtutis et ille+Flaminius, devota dedit qui corpora flammae.iure igitur talis sedes pietatis honores. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
370 | Scipiadasque duces, quorum devota triumphismoenia +rapidis+ Libycae Carthaginis horrent.illi laude sua vigeant: ego Ditis opacoscogor adire lacus viduos, a, lumine Phoebiet vastum Phlegethonta pati, quo, maxime Minos, |
375 | conscelerata pia discernis vincula sede.ergo iam causam mortis, iam dicere vitaeverberibus saevae cogunt ab iudice Poenae,cum mihi tu sis causa mali nec conscius adsis;sed tolerabilibus curis haec immemor audis |
380 | et +tamen ut vadis+ dimittes omnia ventis.digredior numquam rediturus: tu cole fonteset viridis nemorum silvas et pascua laetus,at mea diffusas rapiantur dicta per auras.»dixit et extrema tristis cum voce recessit.
|
385 | Hunc ubi sollicitum dimisit inertia vitaeinterius graviter regementem, nec tulit ultrasensibus infusum culicis de morte dolorem,quantumcumque sibi vires tribuere seniles(quis tamen infestum pugnans devicerat hostem), |
390 | rivum propter aquae viridi sub fronde latentemconformare locum capit impiger. hunc et in orbemdestinat ac ferri capulum repetivit in usum,gramineam ut viridi foderet de caespite terram.iam memor inceptum peragens sibi cura laborem |
395 | congestum cumulavit opus, atque aggere multotelluris tumulus formatum crevit in orbem.quem circum lapidem levi de marmore formansconserit, assiduae curae memor. hic et acanthoset rosa purpureum crescent pudibunda ruborem |
400 | et violae omne genus; hic est et Spartica myrtusatque hyacinthos et hic Cilici crocus editus arvo,laurus item Phoebi decus ingens, hic rhododaphneliliaque et roris non avia cura mariniherbaque turis opes priscis imitata Sabina |
405 | chrysanthusque hederaeque nitor pallente corymboet bocchus Libyae regis memor, hic amarantusbumastusque virens et semper florida tinus;non illinc narcissus abest, cui gloria formaeigne Cupidineo proprios exarsit in artus; |
410 | et, quoscumque novant vernantia tempora flores,his tumulus super inseritur. tum fronte locaturelogium, tacita firmat quod littera voce:PARVE CVLEX PECVDVM CVSTOS TIBI TALE MERENTIFVNERIS OFFICIVM VITAE PRO MVNERE REDDIT. |