Tristia

Liber V

___________________________________________________

I

Hunc quoque de Getico, nostri studiose, libellum

litore praemissis quattuor adde meis;

hic quoque talis erit, qualis fortuna poetae:

invenies toto carmine dulce nihil.

5

flebilis ut noster status est, ita flebile carmen,

materiae scripto conveniente suae.

integer et laetus laeta et iuvenalia lusi:

illa tamen nunc me composuisse piget.

ut cecidi, subiti perago praeconia casus,

10

sumque argumenti conditor ipse mei.

utque iacens ripa deflere Caystrius ales

dicitur ore suam deficiente necem,

sic ego, Sarmaticas longe proiectus in oras,

efficio tacitum ne mihi funus eat.

15

delicias siquis lascivaque carmina quaerit,

praemoneo, non est scripta quod ista legat.

aptior huic Gallus blandique Propertius oris,

aptior, ingenium come, Tibullus erit.

atque utinam numero non nos essemus in isto!

20

ei mihi, cur umquam Musa iocata mea est?

sed dedimus poenas, Scythicique in finibus Histri

ille pharetrati lusor Amoris abest.

quod superest, numeros ad publica carmina flexi,

et memores iussi nominis esse sui.

25

si tamen ex vobis aliquis, tam multa requiret

unde dolenda canam: multa dolenda tuli.

non haec ingenio, non haec componimus arte:

materia est propriis ingeniosa malis.

et quota fortunae pars est in carmine nostrae?

30

felix, qui patitur quae numerare potest!

quot frutices silvae, quot flavas Thybris harenas,

mollia quot Martis gramina campus habet,

tot mala pertulimus, quorum medicina quiesque

nulla nisi in studio est Pieridumque mora.

35

'quis tibi, Naso, modus lacrimosi carminis?' inquis:

idem, fortunae qui modus huius erit.

quod querar, illa mihi pleno de fonte ministrat,

nec mea sunt, fati verba sed ista mei.

at mihi si cara patriam cum coniuge reddas,

40

sint vultus hilares, simque quod ante fui.

lenior invicti si sit mihi Caesaris ira,

carmina laetitiae iam tibi plena dabo.

nec tamen ut lusit, rursus mea littera ludet:

sit semel illa malo luxuriata meo!

45

quod probet ipse, canam, poenae modo parte levata

barbariam rigidos effugiamque Getas.

interea nostri quid agant, nisi triste, libelli?

tibia funeribus convenit ista meis.

'at poteras' inquis 'melius mala ferre silendo,

50

et tacitus casus dissimulare tuos'.

exigis ut nulli gemitus tormenta sequantur,

acceptoque gravi vulnere flere vetas?

ipse Perilleo Phalaris permisit in aere

edere mugitus et bovis ore queri.

55

cum Priami lacrimis offensus non sit Achilles,

tu fletus inhibes, durior hoste, meos?

cum faceret Nioben orbam Latonia proles,

non tamen et siccas iussit habere genas.

est aliquid, fatale malum per verba levare:

60

hoc querulam Procnen Halcyonenque facit.

hoc erat, in gelido quare Poeantius antro

voce fatigaret Lemnia saxa sua.

strangulat inclusus dolor atque exaestuat intus,

cogitur et vires multiplicare suas.

65

da veniam potius, vel totos tolle libellos,

si, mihi quod prodest, hoc tibi, lector, obest.

sed neque obesse potest ulli, nec scripta fuerunt

nostra nisi auctori perniciosa suo.

'at mala sunt.' fateor: quis te mala sumere cogit?

70

aut quis deceptum ponere sumpta vetat?

ipse nec emendo, sed ut hic deducta legantur,

non sunt illa suo barbariora loco.

nec me Roma suis debet conferre poetis:

inter Sauromatas ingeniosus eram.

75

denique nulla mihi captatur gloria, quaeque

ingeniis stimulos subdere fama solet.

nolumus assiduis animum tabescere curis,

quae tamen inrumpunt, quoque vetantur, eunt.

cur scribam, docui: cur mittam, quaeritis, isto?

80

vobiscum cupio quolibet esse modo.

     II

Ecquid ubi e Ponto nova venit epistula, palles,

et tibi sollicita solvitur illa manu?

pone metum, valeo; corpusque, quod ante laborum

inpatiens nobis invalidumque fuit,

5

sufficit atque ipso vexatum induruit usu:

an magis infirmo non vacat esse mihi?

mens tamen aegra iacet, nec tempore robora sumpsit,

affectusque animi, qui fuit ante, manet.

quaeque mora spatioque suo coitura putavi

10

vulnera non aliter quam modo facta dolent.

scilicet exiguis prodest annosa vetustas,

grandibus accedunt tempore damna malis.

paene decem totis aluit Poeantius annis

pestiferum tumido vulnus ab angue datum;

15

Telephus aeterna consumptus tabe perisset,

si non, quae nocuit, dextra tulisset opem.

et mea, si facinus nullum commisimus, opto,

vulnera qui fecit, facta levare velit,

contentusque mei iam tandem parte doloris

20

exiguum pleno de mare demat aquae.

detrahat ut multum, multum restabit acerbi,

parsque meae poenae totius instar erit.

litora quot conchas, quot amoena rosaria flores,

quotve soporiferum grana papaver habet,

25

silva feras quot alit, quot piscibus unda natatur,

quot tenerum pennis aëra pulsat avis,

tot premor adversis: quae si comprendere coner,

Icariae numerum dicere coner aquae.

utque viae casus, ut amara pericula ponti,

30

ut taceam strictas in mea fata manus,

barbara me tellus orbisque novissima magni

sustinet et saevo cinctus ab hoste locus.

hinc ego traicerer – neque enim mea culpa cruenta est –

esset, quae debet, si tibi cura mei.

35

ille deus, bene quo Romana potentia nixa est,

saepe suo victor lenis in hoste fuit.

quid dubitas et tuta times? accede rogaque:

Caesare nil ingens mitius orbis habet.

me miserum! quid agam, si proxima quaeque relinquunt?

40

subtrahis effracto tu quoque colla iugo?

quo ferar? unde petam lassis solacia rebus?

ancora iam nostram non tenet ulla ratem.

viderit ipse: sacram, quamvis invisus, ad aram

confugiam; nullas summovet ara manus.

45

adloquor en absens absentia numina supplex,

si fas est homini cum Iove posse loqui.

arbiter imperii, quo certum est sospite cunctos

Ausoniae curam gentis habere deos,

O decus, o patriae per te florentis imago,

o vir non ipso, quem regis, orbe minor –

50

sic habites terras et te desideret aether,

sic ad pacta tibi sidera tardus eas –

parce, precor, minimamque tuo de fulmine partem

deme! satis poenae, quod superabit, erit.

ira quidem moderata tua est, vitamque dedisti,

55

nec mihi ius civis nec mihi nomen abest,

nec mea concessa est aliis fortuna, nec exul

edicti verbis nominor ipse tui,

omnia quae timui, quoniam meruisse videbar;

sed tua peccato lenior ira meo est:

60

arva relegatum iussisti visere Ponti,

et Scythicum profuga scindere puppe fretum.

iussus ad Euxini deformia litora veni

aequoris – haec gelido terra sub axe iacet –

nec me tam cruciat numquam sine frigore caelum,

65

glaebaque canenti semper obusta gelu,

nesciaque est vocis quod barbara lingua Latinae,

Graecaque quod Getico victa loquela sono est,

quam quod finitimo cinctus premor undique Marte,

vixque brevis tutos murus ab hoste facit.

70

pax tamen interdum est, pacis fiducia numquam:

sic hic nunc patitur, nunc timet arma locus.

hinc ego dum muter, vel me Zanclaea Charybdis

devoret aque suis ad Styga mittat aquis,

vel rapidae flammis urar patienter in Aetnae,

75

vel freta Leucadio mittar in alta modo.

quod petimus, poena est: neque enim miser esse recuso,

sed precor ut possim tutius esse miser.

     III

Illa dies haec est, qua te celebrare poetae,

si modo non fallunt tempora, Bacche, solent,

festaque odoratis innectunt tempora sertis,

et dicunt laudes ad tua vina tuas.

5

inter quos, memini, dum me mea fata sinebant,

non invisa tibi pars ego saepe fui,

quem nunc suppositum stellis Cynosuridos Ursae

iuncta tenet crudis Sarmatis ora Getis.

quique prius mollem vacuamque laboribus egi

10

in studiis vitam Pieridumque choro,

nunc procul a patria Geticis circumsonor armis,

multa prius pelago multaque passus humo.

sive mihi casus sive hoc dedit ira deorum,

nubila nascenti seu mihi Parca fuit,

15

tu tamen e sacris hederae cultoribus unum

numine debueras sustinuisse tuo.

an dominae fati quicquid cecinere sorores,

omne sub arbitrio desinit esse dei?

ipse quoque aetherias meritis invectus es arces,

20

quo non exiguo facta labore via est;

nec patria est habitata tibi, sed adusque nivosum

Strymona venisti Marticolamque Geten,

Persidaque et lato spatiantem flumine Gangen,

et quascumque bibit decolor Indus aquas.

25

scilicet hanc legem nentes fatalia Parcae

stamina bis genito bis cecinere tibi.

me quoque, si fas est exemplis ire deorum,

ferrea sors vitae difficilisque premit.

illo nec levius cecidi, quem magna locutum

30

reppulit a Thebis Iuppiter igne suo.

ut tamen audisti percussum fulmine vatem,

admonitu matris condoluisse potes,

et potes aspiciens circum tua sacra poetas

'nescioquis nostri' dicere 'cultor abest'.

35

fer, bone Liber, opem: sic albida degravet ulmum

vitis et incluso plena sit uva mero,

sic tibi cum Bacchis Satyrorum gnava iuventus

adsit, et attonito non taceare sono,

ossa bipenniferi sic sint male pressa Lycurgi,

40

impia nec poena Pentheos umbra vacet,

sic micet aeternum vicinaque sidera vincat

coniugis in caelo clara corona tuae:

huc ades et casus releves, pulcherrime, nostros,

unum de numero me memor esse tuo.

45

sunt dis inter se commercia: flectere tempta

Caesareum numen numine, Bacche, tuo.

vos quoque, consortes studii, pia turba, poëtae,

haec eadem sumpto quisque rogate mero.

atque aliquis vestrum, Nasonis nomine dicto,

50

adponat labris pocula mixta suis,

admonitusque mei, cum circumspexerit omnes,

dicat 'ubi est nostri pars modo Naso chori?'

idque ita, si vestrum merui candore favorem,

nullaque iudicio littera laesa meo est,

55

si, veterum digne venerer cum scripta virorum,

proxima non illis esse minora reor,

sic igitur dextro faciatis Apolline carmen:

quod licet, inter vos nomen habete meum.

     IV

Litore ab Euxino Nasonis epistula veni

lassaque facta mari, lassaque facta via,

qui mihi flens dixit 'tu, cui licet, aspice Romam:

heu quanto melior sors tua sorte mea est!'

5

flens quoque me scripsit, nec qua signabar, ad os est

ante, sed ad madidas gemma relata genas.

tristitiae causam siquis cognoscere quaerit,

ostendi solem postulat ille sibi,

nec frondem in silvis, nec aperto mollia prato

10

gramina, nec pleno flumine cernit aquam;

quid Priamus doleat, mirabitur, Hectore rapto,

quidve Philoctetes ictus ab angue gemat.

di facerent utinam talis status esset in illo,

ut sibi tristitiae causa docenda foret!

15

fert tamen, ut debet, casus patienter amaros,

more nec indomiti frena recusat equi.

nec fore perpetuam sperat sibi numinis iram,

conscius in culpa non scelus esse sua.

saepe refert, sit quanta dei clementia, cuius

20

se quoque in exemplis adnumerare solet:

nam, quod opes teneat patrias, quod nomina civis,

denique quod vivat, munus habere dei.

te tamen (o, si quid credis mihi, carior illi

omnibus) in toto pectore semper habet;

25

teque Menoetiaden, te, qui comitatus Oresten,

te vocat Aegiden Euryalumque suum.

nec patriam magis ille suam desiderat et quae

plurima cum patria sentit abesse sibi,

quam vultus oculosque tuos, o dulcior illo

30

melle, quod in ceris Attica ponit apis.

saepe etiam maerens tempus reminiscitur illud,

quod non praeventum morte fuisse dolet;

cumque alii fugerent subitae contagia cladis,

nec vellent ictae limen adire domus,

35

te sibi cum paucis meminit mansisse fidelem,

si paucos aliquis tresve duosve vocat.

quamvis attonitus, sensit tamen omnia, nec te

se minus adversis indoluisse suis.

verba solet vultumque tuum gemitusque referre,

40

et te flente suos emaduisse sinus:

quam sibi praestiteris, qua consolatus amicum

sis ope, solandus cum simul ipse fores.

pro quibus adfirmat fore se memoremque piumque,

sive diem videat sive tegatur humo,

45

per caput ipse suum solitus iurare tuumque,

quod scio non illi vilius esse suo.

plena tot ac tantis referetur gratia factis,

nec sinet ille tuos litus arare boves.

fac modo, constanter profugum tueare: quod ille,

50

qui bene te novit, non rogat, ipsa rogo.

     V

Annuus adsuetum dominae natalis honorem

exigit: ite manus ad pia sacra meae.

sic quondam festum Laërtius egerit heros

forsan in extremo coniugis orbe diem.

5

lingua favens adsit, nostrorum oblita malorum,

quae, puto, dedidicit iam bona verba loqui;

quaeque semel toto vestis mihi sumitur anno,

sumatur fatis discolor alba meis;

araque gramineo viridis de caespite fiat,

10

et velet tepidos nexa corona focos.

da mihi tura, puer, pingues facientia flammas,

quodque pio fusum stridat in igne merum.

optime natalis! quamvis procul absumus, opto

candidus huc venias dissimilisque meo,

15

si quod et instabat dominae miserabile vulnus,

sit perfuncta meis tempus in omne malis;

quaeque gravi nuper plus quam quassata procella est,

quod superest, tutum per mare navis eat.

illa domo nataque sua patriaque fruatur –

20

erepta haec uni sit satis esse mihi –

quatenus et non est in caro coniuge felix,

pars vitae tristi cetera nube vacet.

vivat, ametque virum, quoniam sic cogitur, absens,

consumatque annos, sed diuturna, suos.

25

adicerem et nostros, sed ne contagia fati

corrumpant timeo, quos agit ipsa, mei.

nil homini certum est: fieri quis posse putaret,

ut facerem in mediis haec ego sacra Getis?

aspice ut aura tamen fumos e ture coortos

30

in partes Italas et loca dextra ferat.

sensus inest igitur nebulis, quas exigit ignis:

consilio fugiunt aethera, Ponte, tuum.

consilio, commune sacrum cum fiat in ara

fratribus, alterna qui periere manu,

35

ipsa sibi discors, tamquam mandetur ab illis,

scinditur in partes atra favilla duas.

hoc, memini, quondam fieri non posse loquebar,

et me Battiades iudice falsus erat:

omnia nunc credo, cum tu non stultus ab Arcto

40

terga, vapor, dederis Ausoniamque petas.

haec ergo lux est, quae si non orta fuisset,

nulla fuit misero festa videnda mihi.

edidit haec mores illis heroisin aequos,

quis erat Eëtion Icariusque pater.

45

nata pudicitia est ista probitasque, fidesque,

at non sunt ista gaudia nata die,

sed labor et curae fortunaque moribus impar,

iustaque de viduo paene querela toro.

scilicet adversis probitas exercita rebus

50

tristi materiam tempore laudis habet.

si nihil infesti durus vidisset Ulixes,

Penelope felix, sed sine laude foret.

victor Echionias si vir penetrasset in arces,

forsitan Euadnen vix sua nosset humus.

55

cum Pelia genitae tot sint, cur nobilis una est?

nempe fuit misero nupta quod una viro.

effice ut Iliacas tangat prior alter harenas,

Laodamia nihil cur referatur erit.

et tua, quod malles, pietas ignota maneret,

60

implerent venti si mea vela sui.

di tamen et Caesar dis accessure, sed olim,

aequarint Pylios cum tua fata dies,

non mihi, qui poenam fateor meruisse, sed illi

parcite, quae nullo digna dolore dolet!

     VI

Tu quoque, nostrarum quondam fiducia rerum,

qui mihi confugium, qui mihi portus eras,

tu quoque suscepti curam dimittis amici,

officiique pium tam cito ponis onus?

5

sarcina sum, fateor, quam si non tempore nostro

depositurus eras, non subeunda fuit.

fluctibus in mediis navem, Palinure, relinquis?

ne fuge, neve tua sit minor arte fides!

numquid Achilleos inter fera proelia fidi

10

deseruit levitas Automedontis equos?

quem semel excepit, numquam Podalirius aegro

promissam medicae non tulit artis opem.

turpius eicitur, quam non admittitur hospes:

quae patuit, dextrae firma sit ara meae.

15

nil nisi me solum primo tutatus es, at nunc

me pariter serva iudiciumque tuum;

si modo non aliqua est in me nova culpa, tuamque

mutarunt subito crimina nostra fidem.

spiritus hic, Scythica quem non bene ducimus aura,

20

quod cupio, membris exeat ante meis,

quam tua delicto stringantur pectora nostro,

et videar merito vilior esse tibi.

non adeo toti fatis urgemur iniquis,

ut mea sit longis mens quoque mota malis.

25

finge tamen motam, quotiens Agamemnone natum

dixisse in Pyladen improba verba putas?

nec procul a vero est quin vel pulsarit amicum:

mansit in officiis non minus ille suis.

hoc est cum miseris solum commune beatis,

30

ambobus tribui quod solet obsequium;

ceditur et caecis et quos praetexta verendos

virgaque cum verbis imperiosa facit.

si mihi non parcis, fortunae parcere debes:

non habet in nobis ullius ira locum.

35

elige nostrorum minimum minimumque malorum,

isto, quo reris, grandius illud erit.

quam multa madidae celantur harundine fossae,

florida quam multas Hybla tuetur apes,

quam multae gracili terrena sub horrea ferre

40

limite formicae grana reperta solent,

tam me circumstat densorum turba malorum:

crede mihi, vero est nostra querela minor.

his qui contentus non est, in litus harenas,

in segetem spicas, in mare fundat aquas.

45

intempestivos igitur compesce tumores,

vela nec in medio desere nostra mari.

     VIIa

Quam legis, ex illa tibi venit epistula terra,

latus ubi aequoreis additur Hister aquis.

si tibi contingit cum dulci vita salute,

candida fortunae pars manet una meae.

5

scilicet, ut semper, quid agam, carissime, quaeris,

quamvis hoc vel me scire tacente potes.

sum miser; haec brevis est nostrorum summa malorum,

quisquis et offenso Caesare vivit, erit.

turba Tomitanae quae sit regionis et inter

10

quos habitem mores, discere cura tibi est?

mixta sit haec quamvis inter Graecosque Getasque,

a male pacatis plus trahit ora Getis.

Sarmaticae maior Geticaeque frequentia gentis

per medias in equis itque reditque vias.

15

in quibus est nemo, qui non coryton et arcum

telaque vipereo lurida felle gerat.

vox fera, trux vultus, verissima Martis imago,

non coma, non ulla barba resecta manu.

dextera non segnis fixo dare vulnera cultro,

20

quem iunctum lateri barbarus omnis habet.

vivit in his heu nunc, lusorum oblitus amorum!

hos videt, hos vates audit, amice, tuus:

atque utinam vivat non et moriatur in illis,

absit ab invisis ut tamen umbra locis.

     VIIb

Carmina quod pleno saltari nostra theatro,

versibus et plaudi scribis, amice, meis:

nil equidem feci – tu scis hoc ipse – theatris,

Musa nec in plausus ambitiosa mea est;

5

non tamen ingratum est, quodcumque oblivia nostri

impedit et profugi nomen in ora refert.

quamvis interdum, quae me laesisse recordor,

carmina devoveo Pieridasque meas,

cum bene devovi, nequeo tamen esse sine illis,

10

vulneribusque meis tela cruenta sequor,

quaeque modo Euboicis lacerata est fluctibus, audet

Graia Capherea currere puppis aqua.

nec tamen, ut lauder vigilo curamque futuri

nominis, utilius quod latuisset, ago.

15

detineo studiis animum falloque dolores,

experior curis et dare verba meis.

quid potius faciam desertis solus in oris,

quamve malis aliam quaerere coner opem?

sive locum specto, locus est inamabilis, et quo

20

esse nihil toto tristius orbe potest,

sive homines, vix sunt homines hoc nomine digni,

quamque lupi, saevae plus feritatis habent.

non metuunt leges, sed cedit viribus aequum,

victaque pugnaci iura sub ense iacent.

25

pellibus et laxis arcent mala frigora bracis,

oraque sunt longis horrida tecta comis.

in paucis extant Graecae vestigia linguae,

haec quoque iam Getico barbara facta sono.

unus in hoc nemo est populo, qui forte Latine

30

quamlibet e medio reddere verba queat.

ille ego Romanus vates – ignoscite, Musae! –

Sarmatico cogor plurima more loqui.

et pudet et fateor, iam desuetudine longa

vix subeunt ipsi verba Latina mihi.

35

nec dubito quin sint et in hoc non pauca libello

barbara: non hominis culpa, sed ista loci.

ne tamen Ausoniae perdam commercia linguae,

et fiat patrio vox mea muta sono,

ipse loquor mecum desuetaque verba retracto,

40

et studii repeto signa sinistra mei.

sic animum tempusque traho sensumque reduco

a contemplatu summoveoque mali.

carminibus quaero miserarum oblivia rerum:

praemia si studio consequar ista, sat est.

     VIII

Non adeo cecidi, quamvis abiectus, ut infra

te quoque sim, inferius quo nihil esse potest.

quae tibi res animos in me facit, improbe? curve

casibus insultas, quos potes ipse pati?

5

nec mala te reddunt mitem placidumque iacenti

nostra, quibus possint inlacrimare ferae?

nec metuis dubio Fortunae stantis in orbe

numen et exosae verba superba deae?

exigit at dignas ultrix Rhamnusia poenas:

10

inposito calcas quid mea fata pede?

vidi ego naufragium qui risit in aequore mergi,

et 'numquam' dixi 'iustior unda fuit'.

vilia qui quondam miseris alimenta negarat,

nunc mendicato pascitur ipse cibo.

15

passibus ambiguis Fortuna volubilis errat

et manet in nullo certa tenaxque loco,

sed modo laeta nitet, vultus modo sumit acerbos,

et tantum constans in levitate sua est.

nos quoque floruimus, sed flos erat ille caducus,

20

flammaque de stipula nostra brevisque fuit.

neve tamen tota capias fera gaudia mente,

non est placandi spes mihi nulla dei,

vel quia peccavi citra scelus, utque pudore

non caret, invidia sic mea culpa caret,

25

vel quia nil ingens ad finem solis ab ortu

illo, cui paret, mitius orbis habet.

scilicet ut non est per vim superabilis ulli,

molle cor ad timidas sic habet ille preces,

exemploque deum, quibus accessurus et ipse est,

30

cum poenae venia plura roganda dabit.

si numeres anno soles et nubila toto,

invenies nitidum saepius isse diem.

ergo ne nimium nostra laetere ruina,

restitui quondam me quoque posse puta;

35

posse puta fieri lenito principe, vultus

ut videas media tristis in Urbe meos;

utque ego te videam causa graviore fugatum,

haec sunt a primis proxima vota meis.

     IX

O tua si sineres in nostris nomina poni

carminibus, positus quam mihi saepe fores!

te canerem solum, meriti memor, inque libellis

crevisset sine te pagina nulla meis.

5

quid tibi deberem, tota sciretur in Urbe,

exul in amissa si tamen Urbe legor.

te praesens mitem nosset, te serior aetas,

scripta vetustatem si modo nostra ferent,

nec tibi cessaret doctus bene dicere lector:

10

hic te servato vate maneret honor.

Caesaris est primum munus, quod ducimus auras;

gratia post magnos est tibi habenda deos.

ille dedit vitam; tu, quam dedit ille, tueris,

et facis accepto munere posse frui.

15

cumque perhorruerit casus pars maxima nostros,

pars etiam credi praetimuisse velit,

naufragiumque meum tumulo spectarit ab alto,

nec dederit nanti per freta saeva manum,

seminecem Stygia revocasti solus ab unda:

20

hoc quoque, quod memores possumus esse, tuum est.

di tibi se tribuant cum Caesare semper amicos:

non potuit votum plenius esse meum.

haec meus argutis, si tu paterere, libellis

poneret in multa luce videnda labor;

25

nunc quoque se, quamvis est iussa quiescere, quin te

nominet invitum, vix mea Musa tenet.

utque canem pavidae nactum vestigia cervae

luctantem frustra copula dura tenet,

utque fores nondum reserati carceris acer

30

nunc pede, nunc ipsa fronte lacessit equus,

sic mea lege data vincta atque inclusa Thalia

per titulum vetiti nominis ire cupit.

ne tamen officio memoris laedaris amici,

parebo iussis – parce timere – tuis.

35

at non parerem, si non meminisse putarer:

hoc quod non prohibet vox tua, gratus ero,

dumque – quod o breve sit! – lumen vitale videbo,

serviet officio spiritus iste tuo.

     X

Ut sumus in Ponto, ter frigore constitit Hister,

facta est Euxini dura ter unda maris.

at mihi iam videor patria procul esse tot annis,

Dardana quot Graio Troia sub hoste fuit.

5

stare putes, adeo procedunt tempora tarde,

et peragit lentis passibus annus iter;

nec mihi solstitium quicquam de noctibus aufert,

efficit angustos nec mihi bruma dies.

scilicet in nobis rerum natura novata est,

10

cumque meis curis omnia longa facit?

an peragunt solitos communia tempora motus,

stantque magis vitae tempora dura meae,

quem tenet Euxini mendax cognomine litus,

et Scythici vere terra sinistra freti?

15

innumerae circa gentes fera bella minantur,

quae sibi non rapto vivere turpe putant;

nil extra tutum est: tumulus defenditur ipse

moenibus exiguis ingenioque loci.

cum minime credas, ut avis, densissimus hostis

20

advolat, et praedam vix bene visus agit.

saepe intra muros clausis venientia portis

per medias legimus noxia tela vias.

est igitur rarus, rus qui colere audeat, isque

hac arat infelix, hac tenet arma manu.

25

sub galea pastor iunctis pice cantat avenis,

proque lupo pavidae bella verentur oves.

vix ope castelli defendimur, et tamen intus

mixta facit Graecis barbara turba metum.

quippe simul nobis habitat discrimine nullo

30

barbarus et tecti plus quoque parte tenet.

quos ut non timeas, possis odisse videndo

pellibus et longa pectora tecta coma.

hos quoque, qui geniti Graia creduntur ab urbe,

pro patrio cultu Persica braca tegit.

35

exercent illi sociae commercia linguae:

per gestum res est significanda mihi.

barbarus hic ego sum, qui non intellegor ulli,

et rident stolidi verba Latina Getae;

meque palam de me tuto male saepe loquuntur,

40

forsitan obiciunt exiliumque mihi.

utque fit, insanum me aliquid dicentibus illis

abnuerim quotiens adnuerimque, putant.

adde quod iniustum rigido ius dicitur ense,

dantur et in medio vulnera saepe foro.

O duram Lachesin, quae tam grave sidus habenti

45

fila dedit vitae non breviora meae!

quod patriae vultu vestroque caremus, amici,

atque hic in Scythicis gentibus esse queror:

utraque poena gravis, merui tamen Urbe carere,

non merui tali forsitan esse loco.

50

quid loquor, ah, demens? ipsam quoque perdere vitam

Caesaris offenso numine, dignus eram!

     XI

Quod te nescioquis per iurgia dixerit esse

exulis uxorem, littera questa tua est.

indolui, non tam mea quod fortuna male audit,

qui iam consuevi fortiter esse miser,

5

quam quod cui minime vellem, sum causa pudoris,

teque reor nostris erubuisse malis.

perfer et obdura; multo graviora tulisti,

eripuit cum me principis ira tibi.

fallitur iste tamen, quo iudice nominor exul:

10

mollior est culpam poena secuta meam.

maxima poena mihi est ipsum offendisse, priusque

venisset mallem funeris hora mihi.

quassa tamen nostra est, non mersa nec obruta navis,

utque caret portu, sic tamen extat aquis.

15

nec vitam nec opes nec ius mihi civis ademit,

qui merui vitio perdere cuncta meo,

sed quia peccato facinus non adfuit illi,

nil nisi me patriis iussit abesse focis,

utque aliis, quorum numerum comprendere non est,

20

Caesareum numen sic mihi mite fuit.

ipse relegati, non exulis utitur in me

nomine: tuta suo iudice causa mea est.

iure igitur laudes, Caesar, pro parte virili

carmina nostra tuas qualiacumque canunt;

25

iure deos, ut adhuc caeli tibi limina claudant,

teque velint sine se, comprecor, esse deum.

optat idem populus; sed, ut in mare flumina vastum,

sic solet exiguae currere rivus aquae.

at tu fortunam, cuius vocor exul ab ore,

30

nomine mendaci parce gravare meam!

     XII

Scribis, ut oblectem studio lacrimabile tempus,

ne pereant turpi pectora nostra situ.

difficile est quod, amice, mones, quia carmina laetum

sunt opus, et pacem mentis habere volunt.

5

nostra per adversas agitur fortuna procellas,

sorte nec ulla mea tristior esse potest.

exigis ut Priamus natorum a funere ludat,

et Niobe festos ducat ut orba choros.

luctibus a studio videor debere teneri,

10

solus in extremos iussus abire Getas.

des licet invalido pectus mihi robore fultum,

fama refert Anyti quale fuisse reo:

fracta cadet tantae sapientia mole ruinae;

plus valet humanis viribus ira dei.

15

ille senex, dictus sapiens ab Apolline, nullum

scribere in hoc casu sustinuisset opus.

ut veniant patriae, veniant oblivia vestri,

omnis ut amissi sensus abesse queat,

at timor officio fungi vetat, esse quietum

20

cinctus ab innumero me vetat hoste locus.

adde quod ingenium longa rubigine laesum

torpet et est multo, quam fuit ante, minus.

fertilis, assiduo si non renovetur aratro,

nil nisi cum spinis gramen habebit ager.

25

tempore qui longo steterit, male currit et inter

carceribus missos ultimus ibit equus.

vertitur in teneram cariem rimisque dehiscit,

siqua diu solitis cumba vacarit aquis.

me quoque despera, fuerim cum parvus et ante,

30

illi, qui fueram, posse redire parem.

contudit ingenium patientia longa malorum,

et pars antiqui nulla vigoris adest.

siqua tamen nobis, ut nunc quoque, sumpta tabella est,

inque suos volui cogere verba pedes,

35

carmina nulla mihi veniunt aut qualia cernis,

digna sui domini tempore, digna loco.

denique non parvas animo dat gloria vires,

et fecunda facit pectora laudis amor.

nominis et famae quondam fulgore trahebar,

40

dum tulit antemnas aura secunda meas.

non adeo est bene nunc ut sit mihi gloria curae:

si liceat, nulli cognitus esse velim.

an quia cesserunt primo bene carmina, suades

scribere, successus ut sequar ipse meos?

45

pace, novem, vestra liceat dixisse, sorores:

vos estis nostrae maxima causa fugae.

utque dedit iustas tauri fabricator aëni,

sic ego do poenas Artibus ipse meis.

nil mihi debebat cum versibus amplius esse,

50

cum fugerem merito naufragus omne fretum.

at, puto, si demens studium fatale retemptem,

hic mihi praebebit carminis arma locus?

non liber hic ullus, non qui mihi commodet aurem,

verbaque significent quid mea, norit, adest.

55

+omnia barbariae loca sunt vocisque ferinae

omnia quae possint plena timore soni+.

ipse mihi videor iam dedidicisse Latine:

nam didici Getice Sarmaticeque loqui.

nec tamen, ut verum fatear tibi, nostra teneri

60

a componendo carmine Musa potest.

scribimus et scriptos absumimus igne libellos:

exitus est studii parva favilla mei.

nec possum et cupio non ullos ducere versus:

ponitur idcirco noster in igne labor,

65

nec nisi pars casu flammis erepta dolove

ad vos ingenii pervenit ulla mei.

sic utinam, quae nil metuentem tale magistrum

perdidit, in cineres Ars mea versa foret!

     XIII

Hanc tuus e Getico mittit tibi Naso salutem,

mittere si quisquam, quo caret ipse, potest.

aeger enim traxi contagia corpore mentis,

libera tormento pars mihi ne qua vacet,

5

perque dies multos lateris cruciatibus uror,

saeva quod immodico frigore laesit hiems.

si tamen ipse vales, aliqua nos parte valemus:

quippe mea est umeris fulta ruina tuis.

quid, mihi cum dederis ingentia pignora, cumque

10

per numeros omnes hoc tueare caput,

quod tua me raro solatur epistula, peccas,

remque piam praestas, sed mihi verba negas?

hoc, precor, emenda: quod si correxeris unum,

nullus in egregio corpore naevus erit.

15

pluribus accusem, fieri nisi possit, ut ad me

littera non veniat, missa sit illa tamen.

di faciant, ut sit temeraria nostra querela,

teque putem falso non meminisse mei.

quod precor, esse liquet: neque enim mutabile robur

20

credere me fas est pectoris esse tui.

cana prius gelido desint absinthia Ponto,

et careat dulci Trinacris Hybla thymo,

inmemorem quam te quisquam convincat amici.

non ita sunt fati stamina nigra mei.

25

tu tamen, ut possis falsae quoque pellere culpae

crimina, quod non es, ne videare, cave.

utque solebamus consumere longa loquendo

tempora, sermoni deficiente die,

sic ferat ac referat tacitas nunc littera voces,

30

et peragant linguae charta manusque vices.

quod fore ne nimium videar diffidere (sitque

versibus hoc paucis admonuisse satis),

accipe quo semper finitur epistula verbo,

aque meis distent ut tua fata, 'vale'.

     XIV

Quanta tibi dederim nostris monumenta libellis,

o mihi me coniunx carior, ipsa vides.

detrahat auctori multum fortuna licebit,

tu tamen ingenio clara ferere meo;

5

dumque legar, mecum pariter tua fama legetur,

nec potes in maestos omnis abire rogos;

cumque viri casu possis miseranda videri,

invenies aliquas, quae, quod es, esse velint,

quae te, nostrorum cum sis in parte malorum,

10

felicem dicant invideantque tibi.

non ego divitias dando tibi plura dedissem:

nil feret ad manes divitis umbra sui.

perpetui fructum donavi nominis, idque

quo dare nil potui munere maius, habes.

15

adde quod, ut rerum sola es tutela mearum,

ad te non parvi venit honoris onus,

quod numquam vox est de te mea muta tuique

indiciis debes esse superba viri.

quae ne quis possit temeraria dicere, persta,

20

et pariter serva meque piamque fidem.

nam tua, dum stetimus, turpi sine crimine mansit,

et tantum probitas inreprehensa fuit.

area de nostra nunc est tibi facta ruina;

conspicuum virtus hic tua ponat opus.

25

esse bonam facile est, ubi, quod vetet esse, remotum est,

et nihil officio nupta quod obstet habet.

cum deus intonuit, non se subducere nimbo,

id demum est pietas, id socialis amor.

rara quidem virtus, quam non Fortuna gubernet,

30

quae maneat stabili, cum fugit illa, pede.

+siqua tamen pretii sibi merces ipsa petiti+

inque parum laetis ardua rebus adest,

ut tempus numeres, per saecula nulla tacetur,

ut loca, mirantur qua patet orbis iter.

35

aspicis ut longo teneat laudabilis aevo

nomen inextinctum Penelopaea fides?

cernis ut Admeti cantetur et Hectoris uxor

ausaque in accensos Iphias ire rogos?

ut vivat fama coniunx Phylaceia, cuius

40

Iliacam celeri vir pede pressit humum?

morte nihil opus est pro me, sed amore fideque:

non ex difficili fama petenda tibi est.

nec te credideris, quia non facis, ista moneri:

vela damus, quamvis remige puppis eat.

45

qui monet ut facias, quod iam facis, ille monendo

laudat et hortatu comprobat acta suo.